ยํ ปน ปณฺณตฺติวชฺชํ, ตํ ยสฺมา สญฺจิจฺจ ‘‘อิมํ อาปตฺติํ วีติกฺกมามี’’ติ วีติกฺกมนฺตสฺเสว อกุสลํ โหติ, อสญฺจิจฺจ ปน กิญฺจิ อชานนฺตสฺส สหเสยฺยาทิวเสน อาปชฺชโต อพฺยากตํ โหติ, ตสฺมา ตตฺถ สญฺจิจฺจาสญฺจิจฺจวเสน อิมํ วิกปฺปภาวํ สนฺธาย อิทํ วุตฺตํ – ‘‘อาปตฺตาธิกรณํ สิยา อกุสลํ, สิยา อพฺยากตํ, นตฺถิ อาปตฺตาธิกรณํ กุสล’’นฺติฯ

สเจ ปน ‘‘ยํ กุสลจิตฺโต อาปชฺชติ, อิทํ วุจฺจติ อาปตฺตาธิกรณํ กุสล’’นฺติ วเทยฺย, อจิตฺตกานํ ปน เอฬกโลมปทโสธมฺมาทิสมุฏฺฐานานมฺปิ กุสลจิตฺตํ อาปชฺเชยฺย, น จ ตตฺถ วิชฺชมานมฺปิ กุสลจิตฺตํ อาปตฺติยา องฺคํฯ กายวจีวิญฺญตฺติวเสน ปน จลิตปฺปวตฺตานํ กายวาจานํ อญฺญตรเมว องฺคํ, ตญฺจ รูปกฺขนฺธปริยาปนฺนตฺตา อพฺยากตนฺติฯ

ยํ ชานนฺโตติอาทิมฺหิ ปน อยมตฺโถ – ยํ จิตฺตํ อาปตฺติยา องฺคํ โหติ, เตน วตฺถุํ ชานนฺโต ‘‘อิทํ วีติกฺกมามี’’ติ จ วีติกฺกมากาเรน สทฺธิํ ชานนฺโต สญฺชานนฺโต วีติกฺกมเจตนาวเสน เจเตตฺวา ปกปฺเปตฺวา อุปกฺกมวเสน มทฺทนฺโต อภิวิตริตฺวา นิราสงฺกจิตฺตํ เปเสตฺวา ยํ อาปตฺตาธิกรณํ วีติกฺกมํ อาปชฺชติ, ตสฺส เอวํ วีติกฺกมโต โย วีติกฺกโม, อิทํ วุจฺจติ ‘‘อาปตฺตาธิกรณํ อกุสล’’นฺติฯ

อพฺยากตวาเรปิ ยํ จิตฺตํ อาปตฺติยา องฺคํ โหติ, ตสฺส อภาเวน อชานนฺโต วีติกฺกมากาเรน จ สทฺธิํ อชานนฺโต อสญฺชานนฺโต อาปตฺติองฺคภูตาย วีติกฺกมเจตนาย อภาเวน อเจเตตฺวา สญฺจิจฺจ มทฺทนสฺส อภาเวน อนภิวิตริตฺวา นิราสงฺกจิตฺตํ อเปเสตฺวา ยํ อาปตฺตาธิกรณํ วีติกฺกมํ อาปชฺชติ, ตสฺส เอวํ วีติกฺกมโต โย วีติกฺกโม, อิทํ วุจฺจติ ‘‘อาปตฺตาธิกรณํ อพฺยากต’’นฺติฯ

[224] อยํ วิวาโท โน อธิกรณนฺติอาทีสุ สมเถหิ อธิกรณียตาย อภาวโต โนอธิกรณนฺติ เอวมตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

อธิกรณกถา นิฏฺฐิตาฯ

อธิกรณวูปสมนสมถกถา

[228] ยาวติกา จ ภิกฺขู กมฺมปฺปตฺตาติ เอตฺถ จตุวคฺคกรเณ กมฺเม จตฺตาโร, ปญฺจวคฺคกรเณ ปญฺจ, ทสวคฺคกรเณ ทส, วีสติวคฺคกรเณ วีสติ ภิกฺขู กมฺมปฺปตฺตาติ เวทิตพฺพาฯ

[230] สุปริคฺคหิตนฺติ สุฏฺฐุ ปริคฺคหิตํ กตฺวา สมฺปฏิจฺฉิตพฺพํฯ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา จ ปน ‘‘อชฺช ภณฺฑกํ โธวาม, อชฺช ปตฺตํ ปจาม, อชฺเชโก ปลิโพโธ อตฺถี’’ติ มานนิคฺคหตฺถาย กติปาหํ อติกฺกาเมตพฺพํฯ

[231] อนนฺตานิ เจว ภสฺสานิ ชายนฺตีติ อปริมาณานิ อิโต จิโต จ วจนานิ อุปฺปชฺชนฺติฯ ‘‘ภาสานี’’ติปิ ปาโฐ, อยเมวตฺโถฯ อุพฺพาหิกาย สมฺมนฺนิตพฺโพติ อปโลเกตฺวา วา สมฺมนฺนิตพฺโพ ปรโต วุตฺตาย ญตฺติทุติยาย วา กมฺมวาจายฯ เอวํ สมฺมเตหิ ปน ภิกฺขูหิ วิสุํ วา นิสีทิตฺวา ตสฺสาเยว วา ปริสาย ‘‘อญฺเญหิ อสมฺมเตหิ น กิญฺจิ กเถตพฺพ’’นฺติ สาเวตฺวา ตํ อธิกรณํ วินิจฺฉิตพฺพํฯ

[233] ตตฺราสฺสาติ ตสฺสํ ปริสติ ภเวยฺยฯ เนว สุตฺตํ อาคตนฺติ น มาติกา อาคตาฯ โน สุตฺตวิภงฺโคติ วินโยปิ น ปคุโณฯ พฺยญฺชนจฺฉายาย อตฺถํ ปฏิพาหตีติ พฺยญฺชนมตฺตเมว คเหตฺวา อตฺถํ ปฏิเสเธติฯ ชาตรูปรชตเขตฺตวตฺถุปฏิคฺคหณาทีสุ วินยธเรหิ ภิกฺขูหิ อาปตฺติยา การิยมาเน ทิสฺวา ‘‘กิํ อิเม อาปตฺติยา กาเรถ, ‘นนุ ชาตรูปรชตปฏิคฺคหณา ปฏิวิรโต โหตี’ติ เอวํ สุตฺเต ปฏิวิรติมตฺตเมว วุตฺตํ, นตฺถิ เอตฺถ อาปตฺตี’’ติ วทติฯ อปโร ธมฺมกถิโก สุตฺตสฺส อาคตตฺตา โอลมฺเพตฺวา นิวาเสนฺตานํ อาปตฺติยา อาโรปิยมานาย ‘‘กิํ อิเมสํ อาปตฺติํ โรเปถ, ‘นนุ ปริมณฺฑลํ นิวาเสสฺสามีติ สิกฺขา กรณียา’ติ เอวํ สิกฺขากรณมตฺตเมเวตฺถ วุตฺตํ, นตฺถิ เอตฺถ อาปตฺตี’’ติ วทติฯ

[234] ยถา พหุตรา ภิกฺขูติ เอตฺถ เอเกนปิ อธิกา พหุตราว โก ปน วาโท ทฺวีหิ ตีหีติฯ

อธิกรณวูปสมนสมถกถา นิฏฺฐิตาฯ

ติวิธสลากคฺคาหกถา

[235] สญฺญตฺติยาติ สญฺญาปนตฺถายฯ คูฬฺหกนฺติอาทีสุ อลชฺชุสฺสนฺนาย ปริสาย คูฬฺหโก สลากคฺคาโห กาตพฺโพ, ลชฺชุสฺสนฺนาย ปริสาย วิวฏโก, พาลุสฺสนฺนาย สกณฺณชปฺปโกฯ วณฺณาวณฺณาโย กตฺวาติ ธมฺมวาทีนญฺจ อธมฺมวาทีนญฺจ สลากาโย นิมิตฺตสญฺญํ อาโรเปตฺวา อญฺญมญฺญํ วิสภาคา กาตพฺพาฯ ตโต ตา สพฺพาปิ จีวรโภเค กตฺวา วุตฺตนเยน คาเหตพฺพาฯ ทุคฺคโหติ ปจฺจุกฺกฑฺฒิตพฺพนฺติ ‘‘ทุคฺคหิตา สลากาโย’’ติ วตฺวา ปุน คเหตฺวา ยาวตติยํ คาเหตพฺพาฯ สุคฺคโหติ สาเวตพฺพนฺติ เอกสฺมิมฺปิ ธมฺมวาทิมฺหิ อติเรกชาเต ‘‘สุคฺคหิตา สลากาโย’’ติ สาเวตพฺพํฯ ยถา จ เต ธมฺมวาทิโน วทนฺติ ตถา ตํ อธิกรณํ วูปสเมตพฺพนฺติฯ อถ ยาวตติยมฺปิ อธมฺมวาทิโนว พหุตรา โหนฺติ, อชฺช ‘‘อกาโล, สฺเว ชานิสฺสามา’’ติ วุฏฺฐหิตฺวา อลชฺชีนํ ปกฺขเภทตฺถาย ธมฺมวาทิปกฺขํ ปริเยสิตฺวา ปุนทิวเส สลากคฺคาโห กาตพฺโพฯ อยํ คูฬฺหโก สลากคฺคาโหฯ

สกณฺณชปฺปเก ปน คหิเต วตฺตพฺโพติ เอตฺถ สเจ สงฺฆตฺเถโร อธมฺมวาทิสลากํ คณฺหาติ, โส เอวํ อวโพเธตพฺโพ – ‘‘ภนฺเต, ตุมฺเห มหลฺลกา วโยอนุปฺปตฺตา, ตุมฺหากํ เอตํ น ยุตฺตํ, อยํ ปน ธมฺมวาทิสลากา’’ติ อสฺส อิตรา สลากา ทสฺเสตพฺพาฯ สเจ โส ตํ คณฺหาติ, ทาตพฺพาฯ อถ เนว อวพุชฺฌติ, ตโต ‘‘มา กสฺสจิ อาโรเจหี’’ติ วตฺตพฺโพฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ วิวฏโก วิวฏตฺโถเยวฯ

ติวิธสลากคฺคาหกถา นิฏฺฐิตาฯ

ตสฺสปาปิยสิกาวินยกถา

[238] ปาราชิกสามนฺตํ วาติ เอตฺถ เมถุนธมฺเม ปาราชิกสามนฺตํ นาม ทุกฺกฏํ โหติฯ อทินฺนาทานาทีสุ ถุลฺลจฺจยํฯ นิพฺเพเฐนฺตนฺติ ‘‘น สรามี’’ติ วจเนน นิพฺเพฐยมานํฯ อติเวเฐตีติ ‘‘อิงฺฆายสฺมา’’ติอาทิวจเนหิ อติเวฐิยติฯ สรามิ โข อหํ อาวุโสติ ปาราชิกปฏิจฺฉาทนตฺถาย เอวํ ปฏิชานาติฯ ปุน เตน อติเวฐิยมาโน ‘‘สรามิ โข’’ติ ปฏิญฺญํ ทตฺวา ‘‘อิทานิ มํ นาเสสฺสนฺตี’’ติ ภเยน ‘‘ทวาย เม’’ติอาทิมาหฯ เอตสฺส ตสฺสปาปิยสิกากมฺมํ กาตพฺพํฯ สเจ สีลวา ภวิสฺสติ, วตฺตํ ปริปูเรตฺวา ปฏิปฺปสฺสทฺธิํ ลภติ, โน เจ ตถา นาสิตโกว ภวิสฺสติฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

ตสฺสปาปิยสิกาวินยกถา นิฏฺฐิตาฯ

สมถกฺขนฺธกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ