อุปาลิปญฺหากถา

[351] เอกโต อุปาลิ เอโกติ ธมฺมวาทิปกฺเข เอโกฯ เอกโต ทฺเวติ อธมฺมวาทิปกฺเข ทฺเวฯ จตุตฺโถ อนุสฺสาเวตีติ สงฺฆํ ภินฺทิสฺสามีติ อธมฺมวาทิจตุตฺโถ หุตฺวา อนุสฺสาเวติ; อนุนยนฺโต สาเวติ ‘‘น ตุมฺหากํเยว นรกภยํ อตฺถิ, อมฺหากมฺปิ อตฺถิ, น อมฺหากํ อวีจิมคฺโค ปิหิโต, น มยํ อกุสลา น ภายามฯ ยทิ หิ อยํ อธมฺโม อวินโย อสตฺถุสาสนํ วา ภเวยฺย, น มยํ คณฺเหยฺยามา’’ติอาทินา นเยน ‘‘อธมฺมํ ธมฺโม’’ติ เอวํ อฏฺฐารส เภทกรวตฺถูนิ โพเธตีติ อตฺโถฯ สลากํ คาเหตีติ เอวํ อนุสฺสาเวตฺวา ปน ‘‘อิทํ คณฺหถ, อิทํ โรเจถา’’ติ วทนฺโต สลากํ คาเหติฯ

เอกโต อุปาลิ ทฺเว โหนฺตีติอาทีสุปิ เอเสว นโยฯ เอวํ โข อุปาลิ สงฺฆราชิ เจว โหติ สงฺฆเภโท จาติ เอวํ โหติ; น ปน เอตฺตาวตา สงฺโฆ ภินฺโน โหติฯ

ภิกฺขุ โข อุปาลิ ปกตตฺโต สมานสํวาสโก สมานสีมายํ ฐิโต สงฺฆํ ภินฺทตีติ เอตฺถ สิยา เอวํ ‘‘เทวทตฺโต กถํ ปกตตฺโต’’ติฯ กถํ ตาว น ปกตตฺโต, รญฺโญ ฆาตาปิตตฺตา รุหิรุปฺปาทสฺส จ กตตฺตาติ? ตตฺถ วทาม – อาณตฺติยา ตาว วิรทฺธตฺตา รญฺโญ ฆาตาปนํ นตฺถิฯ ‘‘เตน หิ ตฺวํ, กุมาร, ปิตรํ หนฺตฺวา ราชา โหหิ, อหํ ภควนฺตํ หนฺตฺวา พุทฺโธ ภวิสฺสามี’’ติ เอวญฺหิ ตสฺส อาณตฺติฯ กุมาโร ปน ราชา หุตฺวา ปจฺฉา ปิตรํ มาเรสิ; เอวํ ตาว อาณตฺติยา วิรทฺธตฺตา รญฺโญ ฆาตาปนํ นตฺถิฯ รุหิรุปฺปาเท ปน กตมตฺเตเยว รุหิรุปฺปาทปจฺจยา ภควตา อภพฺพตา น วุตฺตา, น จ สกฺกา ภควโต วจนํ วินาเยว ตสฺส อภพฺพตา อาโรเปตุํฯ

‘‘รุหิรุปฺปาทโก, ภิกฺขเว, อนุปสมฺปนฺโน น อุปสมฺปาเทตพฺโพ, อุปสมฺปนฺโน นาเสตพฺโพ’’ติ –

อิทํ ปน ภควตา สงฺฆเภทโต ปจฺฉา วุตฺตํ, ตสฺมา ปกตตฺเตเนว เตน สงฺโฆ ภินฺโนติฯ

อธมฺมํ ธมฺโมติ ทีเปนฺตีติอาทีสุ อฏฺฐารสสุ เภทกรวตฺถูสุ สุตฺตนฺตปริยาเยน ตาว ทส กุสลกมฺมปถา ธมฺโม, ทส อกุสลกมฺมปถา อธมฺโมฯ