เมนู

[334] สมฺมนฺนตีติ สมฺมาเนติฯ ยํ ตุโม กริสฺสตีติ ยํ โส กริสฺสติฯ

ฉสกฺยปพฺพชฺชากถา นิฏฺฐิตาฯ

ปกาสนียกมฺมาทิกถา

[336] เขฬาสกสฺสาติ เอตฺถ มิจฺฉาชีเวน อุปฺปนฺนปจฺจยา อริเยหิ วนฺตพฺพา เขฬสทิสา, ตถารูเป ปจฺจเย อยํ อชฺโฌหรตีติ กตฺวา เขฬาสโกติ ภควตา วุตฺโตฯ

[340] ปตฺถทฺเธน กาเยนาติ โปตฺถกรูปสทิเสน นิจฺจเลน กาเยนฯ

[342] มยํ โข ภเณ ราชญาตกา นามาติ ราชา อมฺเห ชานาตีติ ราชญาตกสฺส ภาเวน อตฺตานํ อุกฺกํสนฺโต อาหฯ ปหฏฺฐกณฺณวาโลติ พนฺธเน นิจฺจเล กตฺวาฯ

ทุกฺขญฺหิ กุญฺชร นาคมาสโทติ โภ กุญฺชร พุทฺธนาคํ อาสาทนํ วธกจิตฺเตน อุปคมนํ นาม ทุกฺขํฯ นาคหตสฺสาติ พุทฺธนาคํ ฆาตกสฺสฯ

ปฏิกุฏิโยว โอสกฺกีติ ตถาคตาภิมุโขเยว ปิฏฺฐิเมหิ ปาเทหิ อวสกฺกิฯ อลกฺขิโกติ เอตฺถ น ลกฺเขตีติ อลกฺขิโก; น ชานาตีติ อตฺโถ , อหํ ปาปกมฺมํ กโรมีติ น ชานาติฯ น ลกฺขิตพฺโพติ วา อลกฺขิโก; น ปสฺสิตพฺโพติ อตฺโถฯ

[343] ติกโภชนนฺติ เอตฺถ ตีหิ ชเนหิ ภุญฺชิตพฺพโภชนํฯ ตํ ปญฺญาเปสฺสามีติ ตํ อนุชานิสฺสามิ ฯ คณโภชเน ปน ยถาธมฺโม กาเรตพฺโพติฯ ปญฺจวตฺถุยาจนกถา สงฺฆาทิเสสวณฺณนายํ วุตฺตาฯ กปฺปนฺติ อายุกปฺปํฯ พฺรหฺมํ ปุญฺญนฺติ เสฏฺฐํ ปุญฺญํฯ กปฺปํ สคฺคมฺหีติ อายุกปฺปเมวฯ

ปกาสนียกมฺมาทิกถา นิฏฺฐิตาฯ

สงฺฆเภทกกถา

[344] อถ โข เทวทตฺโต สงฺฆํ ภินฺทิตฺวาติ โส กิร เอวํ สลากํ คาเหตฺวา ตตฺเถว อาเวณิกํ อุโปสถํ กตฺวา คโต, เตเนตํ วุตฺตํฯ

[345] ปิฏฺฐิ เม อาคิลายตีติ จิรนิสชฺชาย เวทนาภิภูตา พาธติฯ ตมหํ อายมิสฺสามีติ ตํ อหํ ปสาเรสฺสามิฯ อาเทสนาปาฏิหาริยานุสาสนี นาม ‘‘เอวมฺปิ เต มโน, ตถาปิ เต มโน’’ติ เอวํ ปรสฺส จิตฺตํ ชานิตฺวา ตทนุรูปา ธมฺมเทสนาฯ

[346] มมานุกุพฺพนฺติ มมานุกิริยํ กุรุมาโนฯ กปโณติ ทุกฺขิโตฯ มหาวราหสฺสาติ มหานาคสฺสฯ มหิํ วิกุพฺพโตติ ปถวิํ ปทาเลนฺตสฺสฯ ภิสํ ฆสมานสฺสาติ ภิสํ ขาทนฺตสฺสฯ นทีสุ ชคฺคโตติ เอตฺถ โส กิร หตฺถินาโค สายนฺหสมยํ ตํ นทินามกํ โปกฺขรณิํ โอคาเหตฺวา กิลนฺโต สพฺพรตฺติํ วีตินาเมสิ, ชาลิกํ กโรติ, เตน วุตฺตํ ‘‘นทีสุ ชคฺคโต’’ติฯ

[347] สุตาติ โสตาฯ อสนฺทิทฺโธ จ อกฺขาตีติ นิสฺสนฺเทโห หุตฺวา อกฺขาติ อนุสนฺธิวเสน โยเชตฺวา โยเชตฺวาฯ

[350] อปาเย นิพฺพตฺติสฺสตีติ อาปายิโกฯ เอวํ เนรยิโกฯ กปฺปํ ฐสฺสตีติ กปฺปฏฺโฐฯ อิทานิ พุทฺธสหสฺเสนาปิ ติกิจฺฉิตุํ น สกฺกาติ อเตกิจฺโฉ

มา ชาตุ โกจิ โลกสฺมินฺติ มา กทาจิปิ โกจิ สตฺโต โลกสฺมิํฯ อุทปชฺชถาติ อุปปชฺชถ ชลํว ยสสา อฏฺฐาติ ยสสา ชลนฺโต วิย ฐิโตฯ เทวทตฺโตติ เม สุตนฺติ ‘‘อีทิโส เทวทตฺโต’’ติ ภควตา สุตมฺปิ อตฺถิ, ตเทว คเหตฺวา อิทํ วุตฺตํฯ โส ปมาทมนุจิณฺโณติ เอตฺถ ปมาทํ อนุจินาตีติ อนุจิณฺโณ, ปมาโท อปฺปหีโนติ อตฺโถฯ อาสชฺช นนฺติ ปาปเกน จิตฺเตน ปตฺวา, วิโสเสตฺวาติ วา อตฺโถฯ อวีจินิรยํ ปตฺโตติ อิทํ ปน อาสีสายํ อตีตวจนํฯ เภสฺมาติ ภยานโกฯ

สงฺฆเภทกกถา นิฏฺฐิตาฯ

อุปาลิปญฺหากถา

[351] เอกโต อุปาลิ เอโกติ ธมฺมวาทิปกฺเข เอโกฯ เอกโต ทฺเวติ อธมฺมวาทิปกฺเข ทฺเวฯ จตุตฺโถ อนุสฺสาเวตีติ สงฺฆํ ภินฺทิสฺสามีติ อธมฺมวาทิจตุตฺโถ หุตฺวา อนุสฺสาเวติ; อนุนยนฺโต สาเวติ ‘‘น ตุมฺหากํเยว นรกภยํ อตฺถิ, อมฺหากมฺปิ อตฺถิ, น อมฺหากํ อวีจิมคฺโค ปิหิโต, น มยํ อกุสลา น ภายามฯ ยทิ หิ อยํ อธมฺโม อวินโย อสตฺถุสาสนํ วา ภเวยฺย, น มยํ คณฺเหยฺยามา’’ติอาทินา นเยน ‘‘อธมฺมํ ธมฺโม’’ติ เอวํ อฏฺฐารส เภทกรวตฺถูนิ โพเธตีติ อตฺโถฯ สลากํ คาเหตีติ เอวํ อนุสฺสาเวตฺวา ปน ‘‘อิทํ คณฺหถ, อิทํ โรเจถา’’ติ วทนฺโต สลากํ คาเหติฯ

เอกโต อุปาลิ ทฺเว โหนฺตีติอาทีสุปิ เอเสว นโยฯ เอวํ โข อุปาลิ สงฺฆราชิ เจว โหติ สงฺฆเภโท จาติ เอวํ โหติ; น ปน เอตฺตาวตา สงฺโฆ ภินฺโน โหติฯ

ภิกฺขุ โข อุปาลิ ปกตตฺโต สมานสํวาสโก สมานสีมายํ ฐิโต สงฺฆํ ภินฺทตีติ เอตฺถ สิยา เอวํ ‘‘เทวทตฺโต กถํ ปกตตฺโต’’ติฯ กถํ ตาว น ปกตตฺโต, รญฺโญ ฆาตาปิตตฺตา รุหิรุปฺปาทสฺส จ กตตฺตาติ? ตตฺถ วทาม – อาณตฺติยา ตาว วิรทฺธตฺตา รญฺโญ ฆาตาปนํ นตฺถิฯ ‘‘เตน หิ ตฺวํ, กุมาร, ปิตรํ หนฺตฺวา ราชา โหหิ, อหํ ภควนฺตํ หนฺตฺวา พุทฺโธ ภวิสฺสามี’’ติ เอวญฺหิ ตสฺส อาณตฺติฯ กุมาโร ปน ราชา หุตฺวา ปจฺฉา ปิตรํ มาเรสิ; เอวํ ตาว อาณตฺติยา วิรทฺธตฺตา รญฺโญ ฆาตาปนํ นตฺถิฯ รุหิรุปฺปาเท ปน กตมตฺเตเยว รุหิรุปฺปาทปจฺจยา ภควตา อภพฺพตา น วุตฺตา, น จ สกฺกา ภควโต วจนํ วินาเยว ตสฺส อภพฺพตา อาโรเปตุํฯ

‘‘รุหิรุปฺปาทโก, ภิกฺขเว, อนุปสมฺปนฺโน น อุปสมฺปาเทตพฺโพ, อุปสมฺปนฺโน นาเสตพฺโพ’’ติ –

อิทํ ปน ภควตา สงฺฆเภทโต ปจฺฉา วุตฺตํ, ตสฺมา ปกตตฺเตเนว เตน สงฺโฆ ภินฺโนติฯ

อธมฺมํ ธมฺโมติ ทีเปนฺตีติอาทีสุ อฏฺฐารสสุ เภทกรวตฺถูสุ สุตฺตนฺตปริยาเยน ตาว ทส กุสลกมฺมปถา ธมฺโม, ทส อกุสลกมฺมปถา อธมฺโมฯ