2. อุโปสถกฺขนฺธกํ

สนฺนิปาตานุชานนาทิกถา

[132] อุโปสถกฺขนฺธเก – อญฺญติตฺถิยาติ เอตฺถ ติตฺถํ วุจฺจติ ลทฺธิ; อญฺญํ ติตฺถํ อญฺญติตฺถํ; อญฺญติตฺถํ เอเตสํ อตฺถีติ อญฺญติตฺถิยา; อิโต อญฺญลทฺธิกาติ วุตฺตํ โหติฯ ธมฺมํ ภาสนฺตีติ ยํ เตสํ กตฺตพฺพากตฺตพฺพํ, ตํ กเถนฺติฯ เต ลภนฺตีติ เต มนุสฺสา ลภนฺติฯ มูคสูกราติ ถูลสรีรสูกราฯ

[135] อนชฺฌาปนฺโน วา โหติ อาปชฺชิตฺวา วา วุฏฺฐิโตติ เอตฺถ ยํ อาปตฺติํ ภิกฺขุ อนชฺฌาปนฺโน วา โหติ, อาปชฺชิตฺวา วา วุฏฺฐิโต, อยํ อสนฺตี นาม อาปตฺตีติ เอวมตฺโถ เวทิตพฺโพฯ สมฺปชานมุสาวาเท กิํ โหตีติ ยฺวายํ สมฺปชานมุสาวาโท อสฺส โหตีติ วุตฺโต, โส อาปตฺติโต กิํ โหติ, กตรา อาปตฺติ โหตีติ อตฺโถฯ ทุกฺกฏํ โหตีติ ทุกฺกฏาปตฺติ โหติ; สา จ โข น มุสาวาทลกฺขเณน; ภควโต ปน วจเนน วจีทฺวาเร อกิริยสมุฏฺฐานา อาปตฺติ โหตีติ เวทิตพฺพาฯ วกฺขติ หิ –

‘‘อนาลปนฺโต มนุเชน เกนจิ,

วาจาคิรํ โน จ ปเร ภเณยฺย;

อาปชฺเชยฺย วาจสิกํ น กายิกํ,

ปญฺหา เมสา กุสเลหิ จินฺติตา’’ติฯ (ปริ. 479);

อนฺตรายิโกติ อนฺตรายกโรฯ กิสฺส ผาสุ โหตีติ กิมตฺถาย ผาสุ โหติฯ ปฐมสฺส ฌานสฺส อธิคมายาติ ปฐมสฺส ฌานสฺส อธิคมนตฺถาย ตสฺส ภิกฺขุโน ผาสุ โหติ สุขํ โหติฯ เอส นโย สพฺพตฺถฯ อิติ ภควา อุทฺเทสโต จ นิทฺเทสโต จ ปฐมํ ปาติโมกฺขุทฺเทสํ ทสฺเสสิฯ

[136] เทวสิกนฺติ ทิวเส ทิวเสฯ จาตุทฺทเส วา ปนฺนรเส วาติ เอกสฺส อุตุโน ตติเย จ สตฺตเม จ ปกฺเข ทฺวิกฺขตฺตุํ จาตุทฺทเส อวเสเส ฉกฺขตฺตุํ ปนฺนรเส; อยํ ตาว เอโก อตฺโถฯ

อยํ ปน ปกติจาริตฺตวเสน วุตฺโต ‘‘สกิํ ปกฺขสฺส จาตุทฺทเส วา ปนฺนรเส วา’’ติ วจนโต ปน ตถารูเป ปจฺจเย สติ ยสฺมิํ ตสฺมิํ จาตุทฺทเส วา ปนฺนรเส วา อุทฺทิสิตุํ วฏฺฏติ, อาวาสิกานํ ภิกฺขูนํ จาตุทฺทโส โหติ, อาคนฺตุกานํ ปนฺนรโสฯ สเจ อาวาสิกา พหุตรา โหนฺติ, อาคนฺตุเกหิ อาวาสิกานํ อนุวตฺติตพฺพ’’นฺติ วจนโตปิ เจตํ เวทิตพฺพํฯ

สีมานุชานนกถา

[138] ปฐมํ นิมิตฺตา กิตฺเตตพฺพาติ วินยธเรน ปุจฺฉิตพฺพํ ‘‘ปุรตฺถิมาย ทิสาย กิํ นิมิตฺต’’นฺติ? ปพฺพโต ภนฺเตติฯ ปุน วินยธเรน ‘‘เอโส ปพฺพโต นิมิตฺต’’นฺติ เอวํ นิมิตฺตํ กิตฺเตตพฺพํฯ ‘‘เอตํ ปพฺพตํ นิมิตฺตํ กโรม, กริสฺสาม, นิมิตฺตํ กโต, นิมิตฺตํ โหตุ, โหติ ภวิสฺสตี’’ติ เอวํ ปน กิตฺเตตุํ น วฏฺฏติฯ ปาสาณาทีสุปิ เอเสว นโยฯ ปุรตฺถิมาย อนุทิสาย, ทกฺขิณาย ทิสาย, ทกฺขิณาย อนุทิสาย, ปจฺฉิมาย ทิสาย, ปจฺฉิมาย อนุทิสาย, อุตฺตราย ทิสาย, อุตฺตราย อนุทิสาย, กิํ นิมิตฺตํ? อุทกํ ภนฺเตฯ เอตํ อุทกํ นิมิตฺตนฺติ เอตฺถ ปน อฏฺฐตฺวา ปุน ปุรตฺถิมาย ทิสาย กิํ นิมิตฺตํฯ ปพฺพโต ภนฺเตฯ เอโส ปพฺพโต นิมิตฺตนฺติ เอวํ ปฐมํ กิตฺติตนิมิตฺตํ กิตฺเตตฺวาว ฐเปตพฺพํฯ เอวญฺหิ นิมิตฺเตน นิมิตฺตํ ฆฏิตํ โหติฯ เอวํ นิมิตฺตานิ กิตฺเตตฺวา อถานนฺตรํ วุตฺตาย กมฺมวาจาย สีมา สมฺมนฺนิตพฺพาฯ กมฺมวาจาปริโยสาเน นิมิตฺตานํ อนฺโต สีมา โหติ, นิมิตฺตานิ สีมโต พหิ โหนฺติฯ ตตฺถ นิมิตฺตานิ สกิํ กิตฺติตานิปิ กิตฺติตาเนว โหนฺติฯ อนฺธกฏฺฐกถายํ ปน ติกฺขตฺตุํ สีมมณฺฑลํ สมฺพนฺธนฺเตน นิมิตฺตํ กิตฺเตตพฺพนฺติ วุตฺตํฯ ‘‘ปพฺพโต ภนฺเตติ…เป.… อุทกํ ภนฺเต’’ติ เอวํ ปน อุปสมฺปนฺโน วา อาจิกฺขตุ อนุปสมฺปนฺโน วา วฏฺฏติเยวฯ

อิทานิ ปพฺพตนิมิตฺตาทีสุ เอวํ วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพ – ติวิโธ ปพฺพโต, สุทฺธปํสุปพฺพโต, สุทฺธปาสาณปพฺพโต, อุภยมิสฺสโกติฯ โส ติวิโธปิ วฏฺฏติฯ วาลิกราสิ ปน น วฏฺฏติฯ อิตโรปิ หตฺถิปฺปมาณโต โอมกตโร น วฏฺฏติฯ หตฺถิปฺปมาณโต ปน ปฏฺฐาย สิเนรุปฺปมาโณปิ วฏฺฏติฯ สเจ จตูสุ ทิสาสุ จตฺตาโร ตีสุ วา ตโย ปพฺพตา โหนฺติ, จตูหิ วา ตีหิ วา ปพฺพตนิมิตฺเตหิ เอว สมฺมนฺนิตุํ วฏฺฏติฯ