ติรจฺฉานคตวตฺถุกถา

[111] นาคโยนิยา อฏฺฏียตีติ เอตฺถ กิญฺจาปิ โส ปวตฺติยํ กุสลวิปาเกน เทวสมฺปตฺติสทิสํ อิสฺสริยสมฺปตฺติํ อนุโภติ, อกุสลวิปากปฏิสนฺธิกสฺส ปน ตสฺส สชาติยา เมถุนปฏิเสวเน จ วิสฺสฏฺฐนิทฺโทกฺกมเน จ นาคสรีรํ ปาตุภวติ อุทกสญฺจาริกํ มณฺฑูกภกฺขํ, ตสฺมา โส ตาย นาคโยนิยา อฏฺฏียติฯ หรายตีติ ลชฺชติฯ ชิคุจฺฉตีติ อตฺตภาวํ ชิคุจฺฉติฯ ตสฺส ภิกฺขุโน นิกฺขนฺเตติ ตสฺมิํ ภิกฺขุสฺมิํ นิกฺขนฺเตฯ อถ วา ตสฺส ภิกฺขุโน นิกฺขมเนติ อตฺโถฯ วิสฺสฏฺโฐ นิทฺทํ โอกฺกมีติ ตสฺมิํ อนิกฺขนฺเต วิสฺสรภเยน สติํ อวิสฺสชฺชิตฺวา กปิมิทฺธวเสเนว นิทฺทายนฺโต นิกฺขนฺเต สติํ วิสฺสชฺชิตฺวา วิสฺสฏฺโฐ นิราสงฺโก มหานิทฺทํ ปฏิปชฺชิฯ วิสฺสรมกาสีติ ภยวเสน สมณสญฺญํ ปหาย วิรูปํ มหาสทฺทมกาสิฯ

ตุมฺเห โขตฺถาติ ตุมฺเห โข อตฺถ; อการสฺส โลปํ กตฺวา วุตฺตํฯ ตุมฺเห โข นาคา ฌานวิปสฺสนามคฺคผลานํ อภพฺพตฺตา อิมสฺมิํ ธมฺมวินเย อวิรุฬฺหิธมฺมา อตฺถ, วิรุฬฺหิธมฺมา น ภวถาติ อยเมตฺถ สงฺเขปตฺโถฯ สชาติยาติ นาคิยา เอวฯ ยทา ปน มนุสฺสิตฺถิอาทิเภทาย อญฺญชาติยา ปฏิเสวติ, ตทา เทวปุตฺโต วิย โหติฯ เอตฺถ จ ปวตฺติยํ อภิณฺหํ สภาวปาตุกมฺมทสฺสนวเสน ‘‘ทฺเว ปจฺจยา’’ติ วุตฺตํฯ นาคสฺส ปน ปญฺจสุ กาเลสุ สภาวปาตุกมฺมํ โหติ – ปฏิสนฺธิกาเล, ตจชหนกาเล, สชาติยา เมถุนกาเล, วิสฺสฏฺฐนิทฺโทกฺกมนกาเล, จุติกาเลติฯ

ติรจฺฉานคโต ภิกฺขเวติ เอตฺถ นาโค วา โหตุ สุปณฺณมาณวกาทีนํ วา อญฺญตโร, อนฺตมโส สกฺกํ เทวราชานํ อุปาทาย โย โกจิ อมนุสฺสชาติโย, สพฺโพว อิมสฺมิํ อตฺเถ ติรจฺฉานคโตติ เวทิตพฺโพฯ โส เนว อุปสมฺปาเทตพฺโพ, น ปพฺพาเชตพฺโพ, อุปสมฺปนฺโนปิ นาเสตพฺโพติฯ

ติรจฺฉานคตวตฺถุกถา นิฏฺฐิตาฯ

มาตุฆาตกาทิวตฺถุกถา

[112] มาตุฆาตกาทิวตฺถูสุ – นิกฺขนฺติํ กเรยฺยนฺติ นิกฺขมนํ นิคฺคมนํ อปวาหนํ กเรยฺยนฺติ อตฺโถฯ มาตุฆาตโก ภิกฺขเวติ เอตฺถ เยน มนุสฺสิตฺถิภูตา ชนิกา มาตา สยมฺปิ มนุสฺสชาติเกเนว สตา สญฺจิจฺจ ชีวิตา โวโรปิตา, อยํ อานนฺตริเยน มาตุฆาตกกมฺเมน มาตุฆาตโก, เอตสฺส ปพฺพชฺชา จ อุปสมฺปทา จ ปฏิกฺขิตฺตาฯ เยน ปน มนุสฺสิตฺถิภูตาปิ อชนิกา โปสาวนิกา มาตา วา มหามาตา วา จูฬมาตา วา ชนิกาปิ วา น มนุสฺสิตฺถิภูตา มาตา ฆาติตา, ตสฺส ปพฺพชฺชา น วาริตา, น จ อานนฺตริโก โหติฯ เยน สยํ ติรจฺฉานภูเตน มนุสฺสิตฺถิภูตา มาตา ฆาติตา, โสปิ อานนฺตริโก น โหติ, ติรจฺฉานคตตฺตา ปนสฺส ปพฺพชฺชา ปฏิกฺขิตฺตาฯ เสสํ อุตฺตานเมวฯ ปิตุฆาตเกปิ เอเสว นโยฯ สเจปิ หิ เวสิยา ปุตฺโต โหติ, ‘‘อยํ เม ปิตา’’ติ น ชานาติ, ยสฺส สมฺภเวน นิพฺพตฺโต, โส เจ อเนน ฆาติโต, ปิตุฆาตโกตฺเวว สงฺขฺยํ คจฺฉติ, อานนฺตริยญฺจ ผุสติฯ

[114] อรหนฺตฆาตโกปิ มนุสฺสอรหนฺตวเสเนว เวทิตพฺโพฯ มนุสฺสชาติยญฺหิ อนฺตมโส อปพฺพชิตมฺปิ ขีณาสวํ ทารกํ ทาริกํ วา สญฺจิจฺจ ชีวิตา โวโรเปนฺโต อรหนฺตฆาตโกว โหติ, อานนฺตริยญฺจ ผุสติ, ปพฺพชฺชา จสฺส วาริตาฯ อมนุสฺสชาติกํ ปน อรหนฺตํ มนุสฺสชาติกํ วา อวเสสํ อริยปุคฺคลํ ฆาเตตฺวา อานนฺตริโย น โหติ, ปพฺพชฺชาปิสฺส น วาริตา, กมฺมํ ปน พลวํ โหติฯ ติรจฺฉาโน มนุสฺสอรหนฺตมฺปิ ฆาเตตฺวา อานนฺตริโย น โหติ, กมฺมํ ปน ภาริยนฺติ อยเมตฺถ วินิจฺฉโยฯ เต วธาย โอนียนฺตีติ วธตฺถาย โอนียนฺติ, มาเรตุํ นียนฺตีติ อตฺโถฯ ยํ ปน ปาฬิยํ ‘‘สจา จ มย’’นฺติ วุตฺตํ, ตสฺส สเจ มยนฺติ อยเมวตฺโถฯ ‘‘สเจ’’ติ หิ วตฺตพฺเพ เอตฺถ ‘‘สจา จ’’ อิติ อยํ นิปาโต วุตฺโตฯ ‘‘สเจ จ’’ อิจฺเจว วา ปาโฐฯ ตตฺถ สเจติ สมฺภาวนตฺเถ นิปาโต; จ อิติ ปทปูรณมตฺเตฯ ‘‘สจชฺช มย’’นฺติปิ ปาโฐฯ ตสฺส สเจ อชฺช มยนฺติ อตฺโถฯ

[115] ภิกฺขุนิทูสโก ภิกฺขเวติ เอตฺถ โย ปกตตฺตํ ภิกฺขุนิํ ติณฺณํ มคฺคานํ อญฺญตรสฺมิํ ทูเสติ, อยํ ภิกฺขุนิทูสโก นามฯ เอตสฺส ปพฺพชฺชา จ อุปสมฺปทา จ วาริตาฯ โย ปน กายสํสคฺเคน สีลวินาสํ ปาเปติ, ตสฺส ปพฺพชฺชา จ อุปสมฺปทา จ น วาริตาฯ พลกฺกาเรน โอทาตวตฺถวสนํ กตฺวา อนิจฺฉมานํเยว ทูเสนฺโตปิ ภิกฺขุนิทูสโกเยวฯ