ติรจฺฉานคตวตฺถุกถา

[111] นาคโยนิยา อฏฺฏียตีติ เอตฺถ กิญฺจาปิ โส ปวตฺติยํ กุสลวิปาเกน เทวสมฺปตฺติสทิสํ อิสฺสริยสมฺปตฺติํ อนุโภติ, อกุสลวิปากปฏิสนฺธิกสฺส ปน ตสฺส สชาติยา เมถุนปฏิเสวเน จ วิสฺสฏฺฐนิทฺโทกฺกมเน จ นาคสรีรํ ปาตุภวติ อุทกสญฺจาริกํ มณฺฑูกภกฺขํ, ตสฺมา โส ตาย นาคโยนิยา อฏฺฏียติฯ หรายตีติ ลชฺชติฯ ชิคุจฺฉตีติ อตฺตภาวํ ชิคุจฺฉติฯ ตสฺส ภิกฺขุโน นิกฺขนฺเตติ ตสฺมิํ ภิกฺขุสฺมิํ นิกฺขนฺเตฯ อถ วา ตสฺส ภิกฺขุโน นิกฺขมเนติ อตฺโถฯ วิสฺสฏฺโฐ นิทฺทํ โอกฺกมีติ ตสฺมิํ อนิกฺขนฺเต วิสฺสรภเยน สติํ อวิสฺสชฺชิตฺวา กปิมิทฺธวเสเนว นิทฺทายนฺโต นิกฺขนฺเต สติํ วิสฺสชฺชิตฺวา วิสฺสฏฺโฐ นิราสงฺโก มหานิทฺทํ ปฏิปชฺชิฯ วิสฺสรมกาสีติ ภยวเสน สมณสญฺญํ ปหาย วิรูปํ มหาสทฺทมกาสิฯ

ตุมฺเห โขตฺถาติ ตุมฺเห โข อตฺถ; อการสฺส โลปํ กตฺวา วุตฺตํฯ ตุมฺเห โข นาคา ฌานวิปสฺสนามคฺคผลานํ อภพฺพตฺตา อิมสฺมิํ ธมฺมวินเย อวิรุฬฺหิธมฺมา อตฺถ, วิรุฬฺหิธมฺมา น ภวถาติ อยเมตฺถ สงฺเขปตฺโถฯ สชาติยาติ นาคิยา เอวฯ ยทา ปน มนุสฺสิตฺถิอาทิเภทาย อญฺญชาติยา ปฏิเสวติ, ตทา เทวปุตฺโต วิย โหติฯ เอตฺถ จ ปวตฺติยํ อภิณฺหํ สภาวปาตุกมฺมทสฺสนวเสน ‘‘ทฺเว ปจฺจยา’’ติ วุตฺตํฯ นาคสฺส ปน ปญฺจสุ กาเลสุ สภาวปาตุกมฺมํ โหติ – ปฏิสนฺธิกาเล, ตจชหนกาเล, สชาติยา เมถุนกาเล, วิสฺสฏฺฐนิทฺโทกฺกมนกาเล, จุติกาเลติฯ

ติรจฺฉานคโต ภิกฺขเวติ เอตฺถ นาโค วา โหตุ สุปณฺณมาณวกาทีนํ วา อญฺญตโร, อนฺตมโส สกฺกํ เทวราชานํ อุปาทาย โย โกจิ อมนุสฺสชาติโย, สพฺโพว อิมสฺมิํ อตฺเถ ติรจฺฉานคโตติ เวทิตพฺโพฯ โส เนว อุปสมฺปาเทตพฺโพ, น ปพฺพาเชตพฺโพ, อุปสมฺปนฺโนปิ นาเสตพฺโพติฯ

ติรจฺฉานคตวตฺถุกถา นิฏฺฐิตาฯ