ปญฺจาพาธวตฺถุกถา

[88] มคเธสุ ปญฺจ อาพาธา อุสฺสนฺนา โหนฺตีติ มคธนามเก ชนปเท มนุสฺสานญฺจ อมนุสฺสานญฺจ ปญฺจ โรคา อุสฺสนฺนา วุฑฺฒิปฺปตฺตา ผาติปฺปตฺตา โหนฺติฯ ชีวกโกมารภจฺจกถา จีวรกฺขนฺธเก อาวิภวิสฺสติฯ น ภิกฺขเว ปญฺจหิ อาพาเธหิ ผุฏฺโฐ ปพฺพาเชตพฺโพติ เย เต กุฏฺฐาทโย ปญฺจ อาพาธา อุสฺสนฺนา, เตหิ ผุฏฺโฐ อภิภูโต น ปพฺพาเชตพฺโพฯ

ตตฺถ กุฏฺฐนฺติ รตฺตกุฏฺฐํ วา โหตุ กาฬกุฏฺฐํ วา, ยํกิญฺจิ กิฏิภททฺทุกจฺฉุอาทิปฺปเภทมฺปิ สพฺพํ กุฏฺฐเมวาติ วุตฺตํฯ ตญฺเจ นขปิฏฺฐิปฺปมาณมฺปิ วฑฺฒนกปกฺเข ฐิตํ โหติ, น ปพฺพาเชตพฺโพฯ สเจ ปน นิวาสนปารุปเนหิ ปกติปฏิจฺฉนฺเน ฐาเน นขปิฏฺฐิปฺปมาณํ อวฑฺฒนกปกฺเข ฐิตํ โหติ, วฏฺฏติฯ มุเข ปน หตฺถปาทปิฏฺเฐสุ วา สเจปิ อวฑฺฒนกปกฺเข ฐิตํ นขปิฏฺฐิโต จ ขุทฺทกตรมฺปิ, น วฏฺฏติเยวาติ กุรุนฺทิยํ วุตฺตํฯ ติกิจฺฉาเปตฺวา ปพฺพาเชนฺเตนาปิ ปกติวณฺเณ ชาเตเยว ปพฺพาเชตพฺโพฯ โคธาปิฏฺฐิสทิสจุณฺณโอกิรณกสรีรมฺปิ ปพฺพาเชตุํ น วฏฺฏติฯ

คณฺโฑติ เมทคณฺโฑ วา โหตุ อญฺโญ วา โย โกจิ โกลฏฺฐิมตฺตโกปิ เจ วฑฺฒนกปกฺเข ฐิโต คณฺโฑ โหติ, น ปพฺพาเชตพฺโพฯ ปฏิจฺฉนฺนฏฺฐาเน ปน โกลฏฺฐิมตฺเต อวฑฺฒนกปกฺเข ฐิโต วฏฺฏติฯ มุขาทิเก อปฺปฏิจฺฉนฺนฏฺฐาเน อวฑฺฒนกปกฺเข ฐิโตปิ น วฏฺฏติฯ ติกิจฺฉาเปตฺวา ปพฺพาเชนฺเตนาปิ สรีรํ สญฺฉวิํ กาเรตฺวาว ปพฺพาเชตพฺโพฯ อุณฺณิคณฺฑา นาม โหนฺติ โคถนา วิย องฺคุลิกา วิย จ ตตฺถ ตตฺถ ลมฺพนฺติ, เอเตปิ คณฺฑาเยวฯ เตสุ สติ ปพฺพาเชตุํ น วฏฺฏติฯ ทหรกาเล ขีรปิฬกา โยพฺพนฺนกาเล จ มุเข ขรปิฬกา นาม โหนฺติ, มหลฺลกกาเล นสฺสนฺติ, น ตา คณฺฑสงฺขฺยํ คจฺฉนฺติ, ตาสุ สติ ปพฺพาเชตุํ วฏฺฏติฯ อญฺเญ ปน สรีเร ขรปิฬกา นาม อปรา ปทุมกณฺณิกา นาม โหนฺติ, อญฺญา สาสปพีชกา นาม สาสปมตฺตา เอว สกลสรีรํ ผรนฺติ, ตา สพฺพา กุฏฺฐชาติกา เอวฯ ตาสุ สติ น ปพฺพาเชตพฺโพฯ

กิลาโสติ น ภิชฺชนกํ น ปคฺฆรณกํ ปทุมปุณฺฑรีกปตฺตวณฺณํ กุฏฺฐํ, เยน คุนฺนํ วิย สพลํ สรีรํ โหติ, ตสฺมิํ กุฏฺเฐ วุตฺตนเยเนว วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพฯ โสโสติ โสสพฺยาธิ; ตสฺมิํ สติ น ปพฺพาเชตพฺโพฯ อปมาโรติ ปิตฺตุมฺมาโร วา ยกฺขุมฺมาโร วา; ตตฺถ ปุพฺพเวริเกน อมนุสฺเสน คหิโต ทุตฺติกิจฺโฉ โหติฯ อปฺปมตฺตเกปิ ปน อปมาเร สติ น ปพฺพาเชตพฺโพฯ

ปญฺจาพาธวตฺถุกถา นิฏฺฐิตาฯ

ราชภฏวตฺถุกถา

[90] ราชภฏวตฺถุสฺมิํ – ปจฺจนฺตํ อุจฺจินถาติ ปจฺจนฺตํ วฑฺเฒถฯ โจเร ปลาเปตฺวา โจรภเยน วุฏฺฐิเต คาเม อาวาสาเปตฺวา อารกฺขํ ทตฺวา กสิกมฺมาทีนิ ปวตฺตาเปถาติ วุตฺตํ โหติฯ ราชา ปน โสตาปนฺนตฺตา ‘‘โจเร ฆาเตถ, หนถา’’ติ น อาณาเปติฯ อุปชฺฌายสฺส เทว สีสํ ฉินฺทิตพฺพนฺติอาทิ สพฺพํ ‘‘ปพฺพชฺชาย อุปชฺฌาโย เสฏฺโฐ, ตโต อาจริโย, ตโต คโณ’’ติ จินฺเตตฺวา อิทํ โวหาเร อฑฺฑวินิจฺฉเย อาคตนฺติ อาหํสุฯ น ภิกฺขเว ราชภโฏ ปพฺพาเชตพฺโพติ เอตฺถ อมจฺโจ วา โหตุ มหามตฺโต วา เสวโก วา กิญฺจิ ฐานนฺตรํ ปตฺโต วา อปฺปตฺโต วา, โย โกจิ รญฺโญ ภตฺตเวตนภโฏ, สพฺโพ ราชภโฏติ สงฺขฺยํ คจฺฉติ, โส น ปพฺพาเชตพฺโพฯ ตสฺส ปน ปุตฺตนตฺตภาตุกา เย ราชโต ภตฺตเวตนํ น คณฺหนฺติ, เต ปพฺพาเชตุํ วฏฺฏติฯ โย ปน ราชโต ลทฺธํ นิพทฺธโภคํ วา มาสสํวจฺฉรปริพฺพยํ วา รญฺโญเยว นิยฺยาเตติ, ปุตฺตภาตุเก วา ตํ ฐานํ สมฺปฏิจฺฉาเปตฺวา ราชานํ ‘‘น ทานาหํ เทวสฺส ภโฏ’’ติ อาปุจฺฉติ, เยน วา ยํ กมฺมการณา เวตนํ คหิตํ, ตํ กมฺมํ กตํ โหติ, โย วา ปพฺพชสฺสูติ รญฺญา อนุญฺญาโต โหติ, ตมฺปิ ปพฺพาเชตุํ วฏฺฏติฯ

ราชภฏวตฺถุกถา นิฏฺฐิตาฯ