อญฺญติตฺถิยปุพฺพวตฺถุกถา

[86] อญฺญติตฺถิยปุพฺพวตฺถุสฺมิํ – โย ตาว อยํ ปสูโร, โส ติตฺถิยปกฺกนฺตกตฺตา น อุปสมฺปาเทตพฺโพฯ โย ปน อญฺโญปิ นยิธ ปพฺพชิตปุพฺโพ อาคจฺฉติ, ตสฺมิํ ยํ กตฺตพฺพํ ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘โย โส ภิกฺขเว อญฺโญปี’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ ตสฺส จตฺตาโร มาเส ปริวาโส ทาตพฺโพติ อยํ ติตฺถิยปริวาโส นาม; อปฺปฏิจฺฉนฺนปริวาโสติปิ วุจฺจติฯ อยํ ปน นคฺคปริพฺพาชกสฺเสว อาชีวกสฺส วา อเจลกสฺส วา ทาตพฺโพ ฯ สเจ โสปิ สาฏกํ วา วาฬกมฺพลาทีนํ อญฺญตรํ ติตฺถิยทฺธชํ วา นิวาเสตฺวา อาคจฺฉติ, นาสฺส ปริวาโส ทาตพฺโพฯ อญฺญสฺส ปน ตาปสปณฺฑรงฺคาทิกสฺส น ทาตพฺโพวฯ

ปฐมํ เกสมสฺสุนฺติอาทินา ตสฺส อาทิโตว สามเณรปพฺพชฺชํ ทสฺเสติฯ เอวํ ปพฺพาเชนฺเตหิ ปน ตสฺมิํ สงฺฆมชฺเฌ นิสินฺเนเยว ‘‘ตฺวํ ปพฺพาเชหิ, ตฺวํ อาจริโย โหหิ, ตฺวํ อุปชฺฌาโย โหหี’’ติ เถรา ภิกฺขู น วตฺตพฺพาฯ เอวํ วุตฺตา หิ สเจ ตสฺส อาจริยุปชฺฌายภาเวน ชิคุจฺฉนฺตา น สมฺปฏิจฺฉนฺติ, อถ โส ‘‘นยิเม มยฺหํ สทฺทหนฺตี’’ติ กุชฺฌิตฺวาปิ คจฺเฉยฺยฯ ตสฺมา ตํ เอกมนฺตํ เนตฺวา ตสฺส อาจริยุปชฺฌายา ปริเยสิตพฺพาฯ

[87] เอวํ โข ภิกฺขเว อญฺญติตฺถิยปุพฺโพ อาราธโก โหติ, เอวํ อนาราธโกติ อยมสฺส ปริวาสวตฺตทสฺสนตฺถํ มาติกาฯ กถญฺจ ภิกฺขเวติอาทิ ตสฺเสว วิภงฺโคฯ ตตฺถ อติกาเลน คามํ ปวิสตีติ ภิกฺขูนํ วตฺตกรณเวลายเมว คามํ ปิณฺฑาย ปวิสติฯ อติทิวา ปฏิกฺกมตีติ กุลฆเรสุ อิตฺถิปุริสทารกทาริกาทีหิ สทฺธิํ เคหสฺสิตกถํ กเถนฺโต ตตฺเถว ภุญฺชิตฺวา ภิกฺขูสุ ปตฺตจีวรํ ปฏิสาเมตฺวา อุทฺเทสปริปุจฺฉาทีนิ วา กโรนฺเตสุ ปฏิสลฺลีเนสุ วา อาคจฺฉติ; น อุปชฺฌายวตฺตํ นาจริยวตฺตํ กโรติ, อญฺญทตฺถุ วสนฏฺฐานํ ปวิสิตฺวา นิทฺทายติฯ เอวมฺปิ ภิกฺขเว อญฺญติตฺถิยปุพฺโพ อนาราธโก โหตีติ เอวมฺปิ กโรนฺโต ปริวาสวตฺตสฺส สมฺปาทโก ปูรโก น โหติฯ

เวสิยาโคจโร วาติอาทีสุ เวสิยาติ อามิสกิญฺจิกฺขสมฺปทานาทินา สุลภชฺฌาจารา รูปูปชีวิกา อิตฺถิโยฯ วิธวาติ มตปติกา วา ปวุตฺถปติกา วา อิตฺถิโย; ตา เยน เกนจิ สทฺธิํ มิตฺตภาวํ ปตฺเถนฺติฯ ถุลฺลกุมาริกาติ โยพฺพนฺนปฺปตฺตา โยพฺพนฺนาตีตา วา กุมาริโย; ตา ปุริสาธิปฺปายาว วิจรนฺติ, เยน เกนจิ สทฺธิํ มิตฺตภาวํ ปตฺเถนฺติฯ ปณฺฑกาติ อุสฺสนฺนกิเลสา อวูปสนฺตปริฬาหา นปุํสกา; เต ปริฬาหเวคาภิภูตา เยน เกนจิ สทฺธิํ มิตฺตภาวํ ปตฺเถนฺติ ฯ ภิกฺขุนิโยติ สมานปพฺพชฺชา อิตฺถิโย; ตาหิ สทฺธิํ ขิปฺปเมว วิสฺสาโส โหติ, ตโต สีลํ ภิชฺชติฯ

ตตฺถ เวสิยานํ กุเลสุ กุลุปโก หุตฺวา ปิณฺฑปาตจริยาทีหิ วา อปทิสิตฺวา สิเนหสนฺถวชาเตน หทเยน อภิณฺหทสฺสนสลฺลาปกามตาย ตาสํ สนฺติกํ อุปสงฺกมนฺโต ‘‘เวสิยาโคจโร’’ติ วุจฺจติ, โส นจิรสฺเสว ‘‘อสุกเวสิยา สทฺธิํ คโต’’ติ วตฺตพฺพตํ ปาปุณาติฯ เอส นโย สพฺพตฺถฯ สเจ ปน เวสิยาทโย สลากภตฺตาทีนิ เทนฺติ, ภิกฺขูหิ สทฺธิํ คนฺตฺวา สทฺธิํเยว ภุญฺชิตฺวา วา คเหตฺวา วา อาคนฺตุํ วฏฺฏติฯ คิลานา ภิกฺขุนิโย โอวทิตุํ วา ธมฺมํ วา เทเสตุํ อุทฺเทสปริปุจฺฉาทีนิ วา ทาตุํ คจฺฉนฺเตหิ ภิกฺขูหิ สทฺธิํ คนฺตุํ วฏฺฏติฯ โย ปน ตถา อาคนฺตฺวา มิตฺตสนฺถววเสน คจฺฉติ, อยํ อนาราธโก โหติฯ

อุจฺจาวจานิ กรณียานีติ มหนฺตขุทฺทกานิ กมฺมานิฯ ตตฺถ ฆณฺฏิํ ปหริตฺวา สมคฺเคน สงฺเฆน สนฺนิปติตฺวา กตฺตพฺพานิ เจติยมหาปาสาทปฏิสงฺขรณาทีนิ กมฺมานิ อุจฺจานิ นามฯ จีวรโธวนรชนาทีนิ ขนฺธกปริยาปนฺนานิ จ อคฺคิสาลวตฺตาทีนิ อาภิสมาจาริกานิ อวจานิ นามฯ ตตฺถ น ทกฺโข โหตีติ เตสุ กมฺเมสุ เฉโก สุสิกฺขิโต น โหติฯ น อนลโสติ อุฏฺฐานวีริยสมฺปนฺโน น โหติ; ‘‘ภิกฺขุสงฺฆสฺส กมฺมํ อตฺถี’’ติ สุตฺวา ปเคว ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา คพฺภนฺตรํ ปวิสิตฺวา ยาวทตฺถํ สุปิตฺวา สายํ นิกฺขมติฯ ตตฺรุปายายาติ เตสุ กมฺเมสุ อุปายภูตายฯ วีมํสายาติ ฐานุปฺปตฺติกวีมํสายฯ ‘‘อิทเมวํ กตฺตพฺพํ, อิทเมวํ น กตฺตพฺพ’’นฺติ ตสฺมิํเยว ขเณ อุปฺปนฺนปญฺญาย สมนฺนาคโต น โหติฯ น อลํ กาตุํ น อลํ สํวิธาตุนฺติ สหตฺถาปิ กาตุํ สมตฺโถ น โหติ; ‘‘คณฺหถ ภนฺเต, คณฺห ทหร, คณฺห สามเณร, สเจ ตุมฺเห วา น กริสฺสถ, อมฺเห วา น กริสฺสาม, โก ทานิ อิมํ กริสฺสตี’’ติ เอวํ อุสฺสาหํ ชเนตฺวา สํวิธาตุํ อญฺญมญฺญํ กาเรตุมฺปิ สมตฺโถ น โหติฯ ภิกฺขูหิ ‘‘กมฺมํ กริสฺสามา’’ติ วุตฺเต กิญฺจิ โรคํ อปทิสติ, ภิกฺขูนํ กมฺมํ กโรนฺตานํ สมีเปเนว วิจรติ, สีสเมว ทสฺเสติ, อยมฺปิ อนาราธโก โหติฯ

น ติพฺพจฺฉนฺโท โหตีติ พลวจฺฉนฺโท น โหติฯ อุทฺเทเสติ ปาฬิปริยาปุณเนฯ ปริปุจฺฉายาติ อตฺถสวเนฯ อธิสีเลติ ปาติโมกฺขสีเลฯ อธิจิตฺเตติ โลกิยสมาธิภาวนายฯ อธิปญฺญายาติ โลกุตฺตรมคฺคภาวนายฯ

สงฺกนฺโต โหตีติ อิธาคโต โหติฯ ตสฺส สตฺถุโนติ ตสฺส ติตฺถายตนสามิกสฺสฯ ตสฺส ทิฏฺฐิยาติ ตสฺส สนฺตกาย ลทฺธิยาฯ อิทานิ สาเยว ลทฺธิ ยสฺมา ตสฺส ติตฺถกรสฺส ขมติ เจว รุจฺจติ จ ‘‘อิทเมว สจฺจ’’นฺติ จ ทฬฺหคฺคาเหน คหิตา; ตสฺมา ตสฺส ขนฺติ รุจิ อาทาโยติ วุจฺจติฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘ตสฺส ขนฺติยา ตสฺส รุจิยา ตสฺส อาทายสฺสา’’ติฯ อวณฺเณ ภญฺญมาเนติ ครหาย ภญฺญมานายฯ อนภิรทฺโธติ อปริปุณฺณสงฺกปฺโป; โน ปคฺคหิตจิตฺโตฯ อุทคฺโคติ อพฺภุนฺนตกายจิตฺโตฯ อิทํ ภิกฺขเว สงฺฆาตนิกํ อญฺญติตฺถิยปุพฺพสฺส อนาราธนียสฺมินฺติ ภิกฺขเว ยมิทํ ตสฺส สตฺถุโน ตสฺเสว จ ลทฺธิยา อวณฺเณ ภญฺญมาเน ‘‘กิํ อิเม ปรํ ครหนฺตี’’ติ กายวจีวิการนิพฺพตฺตกํ อนตฺตมนตฺตํ, พุทฺธาทีนญฺจ อวณฺเณ ภญฺญมาเน อตฺตมนตฺตํ, ยญฺจ ตสฺเสว สตฺถุโน ตสฺเสว จ ลทฺธิยา วณฺเณ ภญฺญมาเน อตฺตมนตฺตํ, พุทฺธาทีนญฺจ วณฺณภณเน อนตฺตมนตฺตํ, อิทํ อญฺญติตฺถิยปุพฺพสฺส อนาราธนียสฺมิํ สงฺฆาตนิกํ, อนาราธเก ปริวาสวตฺตํ อปูรเก กมฺเม อิทํ ลิงฺคํ, อิทํ ลกฺขณํ, อิทมจลปฺปมาณนฺติ วุตฺตํ โหติฯ เอวํ อนาราธโก โข ภิกฺขเว อญฺญติตฺถิยปุพฺโพ อาคโต น อุปสมฺปาเทตพฺโพติ อิโต เอเกนปิ องฺเคน สมนฺนาคโต น อุปสมฺปาเทตพฺโพฯ สุกฺกปกฺเข สพฺพํ วุตฺตวิปลฺลาเสน เวทิตพฺพํฯ

เอวํ อาราธโก โข ภิกฺขเวติ เอวํ นาติกาเลน คามปฺปเวสนา นาติทิวา ปฏิกฺกมนํ, น เวสิยาทิโคจรตา, สพฺรหฺมจารีนํ กิจฺเจสุ ทกฺขตาทิ, อุทฺเทสาทีสุ ติพฺพจฺฉนฺทตา, ติตฺถิยานํ อวณฺณภณเน อตฺตมนตา, พุทฺธาทีนํ อวณฺณภณเน อนตฺตมนตา, ติตฺถิยานํ วณฺณภณเน อนตฺตมนตา, พุทฺธาทีนํ วณฺณภณเน อตฺตมนตาติ อิเมสํ อฏฺฐนฺนํ ติตฺถิยวตฺตานํ ปริปูรเณน อาราธโก ปริโตสโก ภิกฺขูนํ อญฺญติตฺถิยปุพฺโพ อาคโต อุปสมฺปาเทตพฺโพฯ

สเจ ปน อุปสมฺปทมาฬเกปิ เอกํ วตฺตํ ภินฺทติ, ปุน จตฺตาโร มาเส ปริวสิตพฺพํฯ ยถา ปน ภินฺนสิกฺขาย สิกฺขมานาย ปุน สิกฺขาปทานิ จ สิกฺขาสมฺมุติ จ ทิยฺยติ, เอวํ นยิมสฺส กิญฺจิ ปุน ทาตพฺพมตฺถิฯ ปุพฺเพ ทินฺนปริวาโสเยว หิ ตสฺส ปริวาโสฯ ตสฺมา ปุน จตฺตาโร มาเส ปริวสิตพฺพํฯ

สเจ ปริวสนฺโต อนฺตรา อฏฺฐ สมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตติ, โลกิยธมฺโม นาม กุปฺปนสภาโว, น อุปสมฺปาเทตพฺโพฯ จตฺตาโร มาเส ปูริตวตฺโตว อุปสมฺปาเทตพฺโพฯ สเจ ปน ปริวสนฺโต จตฺตาริ มหาภูตานิ ปริคฺคณฺหติ, อุปาทารูปานิ ปริจฺฉินฺทติ, นามรูปํ ววตฺถเปติ, ติลกฺขณํ อาโรเปตฺวา วิปสฺสนํ อารภติ, โลกิยธมฺโม นาม กุปฺปนสภาโว, เนว อุปสมฺปาเทตพฺโพฯ สเจ ปน วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา โสตาปตฺติมคฺคํ ปฏิลภติ, ปริปุณฺณํเยว โหติ วตฺตํฯ สมูหตานิ สพฺพทิฏฺฐิคตานิ อพฺพุฬฺหํ วิจิกิจฺฉาสลฺลํ ตํทิวสเมว อุปสมฺปาเทตพฺโพฯ สเจปิ ติตฺถิยลิงฺเค ฐิโต โสตาปนฺโน โหติ, ปริวาสกิจฺจํ นตฺถิ, ตทเหว ปพฺพาเชตฺวา อุปสมฺปาเทตพฺโพฯ

อุปชฺฌายมูลกํ จีวรํ ปริเยสิตพฺพนฺติ อุปชฺฌายํ อิสฺสรํ กตฺวา ตสฺส จีวรํ ปริเยสิตพฺพํฯ ปตฺตมฺปิ ตเถวฯ ตสฺมา ยทิ อุปชฺฌายสฺส ปตฺตจีวรํ อตฺถิ, ‘‘อิมสฺส เทหี’’ติ วตฺตพฺโพฯ อถ นตฺถิ, อญฺเญ ทาตุกามา โหนฺติ, เตหิปิ อุปชฺฌายสฺเสว ทาตพฺพํ ‘‘อิทํ ตุมฺหากํ กตฺวา อิมสฺส เทถา’’ติฯ กสฺมา? ติตฺถิยา นาม วิโลมา โหนฺติ ‘‘สงฺเฆน เม ปตฺตจีวรํ ทินฺนํ, กิํ มยฺหํ ตุมฺเหสุ อายตฺต’’นฺติ วตฺวา โอวาทานุสาสนิํ น กเรยฺยุํ, อุปชฺฌาเยน ปน อายตฺตชีวิกตฺตา ตสฺส วจนกโร ภวิสฺสติฯ เตนสฺส ‘‘อุปชฺฌายมูลกํ จีวรํ ปริเยสิตพฺพ’’นฺติ วุตฺตํฯ ภณฺฑุกมฺมายาติ เกโสโรปนตฺถํฯ ภณฺฑุกมฺมกถา ปรโต อาคมิสฺสติฯ

อคฺคิกาติ อคฺคิปริจรณกาฯ ชฏิลกาติ ตาปสาฯ เอเต ภิกฺขเว กิริยวาทิโนติ เอเต กิริยํ น ปฏิพาหนฺติ, ‘‘อตฺถิ กมฺมํ, อตฺถิ กมฺมวิปาโก’’ติ เอวํทิฏฺฐิกาฯ สพฺพพุทฺธา หิ เนกฺขมฺมปารมิํ ปูรยมานา เอตเทว ปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา ปูเรสุํ, มยาปิ ตเถว ปูริตา, น เอเตสํ สาสเน ปพฺพชฺชา วิโลมา, ตสฺมา อุปสมฺปาเทตพฺพา, น เตสํ ปริวาโส ทาตพฺโพติฯ อิมาหํ ภิกฺขเว ญาตีนํ อาเวณิกํ ปริหารํ ทมฺมีติ อิมํ อหํ เตสํ ปาเฏกฺกํ โอทิสฺสกํ ปริหารํ ททามิฯ กสฺมา เอวมาห? เต หิ ติตฺถายตเน ปพฺพชิตาปิ สาสนสฺส อวณฺณกามา น โหนฺติ, อมฺหากํ ญาติเสฏฺฐสฺส สาสนนฺติ วณฺณวาทิโนว โหนฺติ, ตสฺมา เอวมาหาติฯ

อญฺญติตฺถิยปุพฺพวตฺถุกถา นิฏฺฐิตาฯ

ปญฺจาพาธวตฺถุกถา

[88] มคเธสุ ปญฺจ อาพาธา อุสฺสนฺนา โหนฺตีติ มคธนามเก ชนปเท มนุสฺสานญฺจ อมนุสฺสานญฺจ ปญฺจ โรคา อุสฺสนฺนา วุฑฺฒิปฺปตฺตา ผาติปฺปตฺตา โหนฺติฯ ชีวกโกมารภจฺจกถา จีวรกฺขนฺธเก อาวิภวิสฺสติฯ น ภิกฺขเว ปญฺจหิ อาพาเธหิ ผุฏฺโฐ ปพฺพาเชตพฺโพติ เย เต กุฏฺฐาทโย ปญฺจ อาพาธา อุสฺสนฺนา, เตหิ ผุฏฺโฐ อภิภูโต น ปพฺพาเชตพฺโพฯ

ตตฺถ กุฏฺฐนฺติ รตฺตกุฏฺฐํ วา โหตุ กาฬกุฏฺฐํ วา, ยํกิญฺจิ กิฏิภททฺทุกจฺฉุอาทิปฺปเภทมฺปิ สพฺพํ กุฏฺฐเมวาติ วุตฺตํฯ ตญฺเจ นขปิฏฺฐิปฺปมาณมฺปิ วฑฺฒนกปกฺเข ฐิตํ โหติ, น ปพฺพาเชตพฺโพฯ สเจ ปน นิวาสนปารุปเนหิ ปกติปฏิจฺฉนฺเน ฐาเน นขปิฏฺฐิปฺปมาณํ อวฑฺฒนกปกฺเข ฐิตํ โหติ, วฏฺฏติฯ มุเข ปน หตฺถปาทปิฏฺเฐสุ วา สเจปิ อวฑฺฒนกปกฺเข ฐิตํ นขปิฏฺฐิโต จ ขุทฺทกตรมฺปิ, น วฏฺฏติเยวาติ กุรุนฺทิยํ วุตฺตํฯ ติกิจฺฉาเปตฺวา ปพฺพาเชนฺเตนาปิ ปกติวณฺเณ ชาเตเยว ปพฺพาเชตพฺโพฯ โคธาปิฏฺฐิสทิสจุณฺณโอกิรณกสรีรมฺปิ ปพฺพาเชตุํ น วฏฺฏติฯ

คณฺโฑติ เมทคณฺโฑ วา โหตุ อญฺโญ วา โย โกจิ โกลฏฺฐิมตฺตโกปิ เจ วฑฺฒนกปกฺเข ฐิโต คณฺโฑ โหติ, น ปพฺพาเชตพฺโพฯ ปฏิจฺฉนฺนฏฺฐาเน ปน โกลฏฺฐิมตฺเต อวฑฺฒนกปกฺเข ฐิโต วฏฺฏติฯ มุขาทิเก อปฺปฏิจฺฉนฺนฏฺฐาเน อวฑฺฒนกปกฺเข ฐิโตปิ น วฏฺฏติฯ ติกิจฺฉาเปตฺวา ปพฺพาเชนฺเตนาปิ สรีรํ สญฺฉวิํ กาเรตฺวาว ปพฺพาเชตพฺโพฯ อุณฺณิคณฺฑา นาม โหนฺติ โคถนา วิย องฺคุลิกา วิย จ ตตฺถ ตตฺถ ลมฺพนฺติ, เอเตปิ คณฺฑาเยวฯ เตสุ สติ ปพฺพาเชตุํ น วฏฺฏติฯ ทหรกาเล ขีรปิฬกา โยพฺพนฺนกาเล จ มุเข ขรปิฬกา นาม โหนฺติ, มหลฺลกกาเล นสฺสนฺติ, น ตา คณฺฑสงฺขฺยํ คจฺฉนฺติ, ตาสุ สติ ปพฺพาเชตุํ วฏฺฏติฯ อญฺเญ ปน สรีเร ขรปิฬกา นาม อปรา ปทุมกณฺณิกา นาม โหนฺติ, อญฺญา สาสปพีชกา นาม สาสปมตฺตา เอว สกลสรีรํ ผรนฺติ, ตา สพฺพา กุฏฺฐชาติกา เอวฯ ตาสุ สติ น ปพฺพาเชตพฺโพฯ