ยเทโก รมตี วเนติ ยสฺมา พุทฺธนาโค วิย อยมฺปิ หตฺถินาโค เอโก ปวิวิตฺโต วเน รมติ; ตสฺมาสฺส นาคสฺส นาเคน จิตฺตํ สเมติ, เอกีภาวรติยา เอกสทิสํ โหตีติ อตฺโถฯ

ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวาติ เอตฺถ เตมาสํ ภควา ตตฺถ วิหาสีติ เวทิตพฺโพฯ เอตฺตาวตา โกสมฺพเกหิ กิร อุพฺพาฬฺโห ภควา เตมาสํ อรญฺญํ ปวิสิตฺวา วสีติ สพฺพตฺถ กถา ปตฺถฏา อโหสิฯ

อถ โข โกสมฺพกา อุปาสกาติ อถ โข อิมํ กถาสลฺลาปํ สุตฺวา โกสมฺพิวาสิโน อุปาสกาฯ

อฏฺฐารสวตฺถุกถา

[468] อธมฺมํ ธมฺโมติอาทีนิ อฏฺฐารส เภทกรวตฺถูนิ สงฺฆเภทกกฺขนฺธเก วณฺณยิสฺสามฯ

[475] ตํ อุกฺขิตฺตกํ ภิกฺขุํ โอสาเรตฺวาติ ตํ คเหตฺวา สีมํ คนฺตฺวา อาปตฺติํ เทสาเปตฺวา กมฺมวาจาย โอสาเรตฺวาฯ ตาวเทว อุโปสโถติ ตํทิวสเมว อุโปสถกฺขนฺธเก วุตฺตนเยเนว สามคฺคีอุโปสโถ กาตพฺโพฯ

[476] อมูลา มูลํ คนฺตฺวาติ น มูลา มูลํ คนฺตฺวา; ตํ วตฺถุํ อวินิจฺฉินิตฺวาติ อตฺโถฯ อยํ วุจฺจติ อุปาลิ สงฺฆสามคฺคี อตฺถาเปตา พฺยญฺชนูเปตาติ อตฺถโต อปคตา, ‘‘สงฺฆสามคฺคี’’ติ อิมํ ปน พฺยญฺชนมตฺตํ อุเปตาฯ

[477] สงฺฆสฺส กิจฺเจสูติ สงฺฆสฺส กรณีเยสุ อุปฺปนฺเนสุฯ มนฺตนาสูติ วินยมนฺตนาสุฯ อตฺเถสุ ชาเตสูติ วินยอตฺเถสุ อุปฺปนฺเนสุฯ วินิจฺฉเยสูติ เตสํเยว อตฺถานํ วินิจฺฉเยสุฯ มหตฺถิโกติ มหาอุปกาโรฯ ปคฺคหารโหติ ปคฺคณฺหิตุํ วุตฺโตฯ

อนานุวชฺโช ปฐเมน สีลโตติอาทิมฺหิเยว ตาว สีลโต น อุปวชฺโชฯ อเวกฺขิตาจาโรติ อเปกฺขิตาจาโร; อาโลกิเต วิโลกิเต สมฺปชานการีติอาทินา นเยน อุปปริกฺขิตาจาโรฯ อฏฺฐกถาสุ ปน ‘‘อปฺปฏิจฺฉนฺนาจาโร’’ติ วุตฺตํฯ

วิสยฺหาติ อภิภวิตฺวาฯ อนุยฺยุตํ ภณนฺติ อนุญฺญาตํ อนปคตํ ภณนฺโตฯ ยสฺมา หิ โส อนุยฺยุตํ ภณติ, อุสูยาย วา อคติคมนวเสน วา การณาปคตํ น ภณติ, ตสฺมา อตฺถํ น หาเปติฯ อุสูยาย ปน อคติคมนวเสน วา ภณนฺโต อตฺถํ หาเปติ, การณํ น เทติ, ตสฺมา โส ปริสคโต ฉมฺภติ เจว เวธติ จฯ โย อีทิโส น โหติ, อยํ ‘‘ปคฺคหารโห’’ติ ทสฺเสติฯ

กิญฺจ ภิยฺโย ‘‘ตเถว ปญฺห’’นฺติ คาถา, ตสฺสตฺโถ – ยถา จ อนุยฺยุตํ ภณนฺโต อตฺถํ น หาเปติ, ตเถว ปริสาย มชฺเฌ ปญฺหํ ปุจฺฉิโต สมาโน น เจว ปชฺฌายติ, น จ มงฺกุ โหติฯ โย หิ อตฺถํ น ชานาติ, โส ปชฺฌายติฯ โย วตฺตุํ น สกฺโกติ, โส มงฺกุ โหติฯ โย ปน อตฺถญฺจ ชานาติ, วตฺตุญฺจ สกฺโกติ; โส น ปชฺฌายติ, น มงฺกุ โหติฯ กาลาคตนฺติ กเถตพฺพยุตฺตกาเล อาคตํฯ พฺยากรณารหนฺติ ปญฺหสฺส อตฺถานุโลมตาย พฺยากรณานุจฺฉวิกํฯ วโจติ วทนฺโต; เอวรูปํ วจนํ ภณนฺโตติ อตฺโถฯ รญฺเชตีติ โตเสติฯ วิญฺญูปริสนฺติ วิญฺญูนํ ปริสํฯ

อาเจรกมฺหิ จ สเกติ อตฺตโน อาจริยวาเทฯ อลํ ปเมตุนฺติ วีมํสิตุํ ตํ ตํ การณํ ปญฺญาย ตุลยิตุํ สมตฺโถฯ ปคุโณติ กตปริจโย ลทฺธาเสวโนฯ กเถตเวติ กเถตพฺเพฯ วิรทฺธิโกวิโทติ วิรทฺธฏฺฐานกุสโลฯ

ปจฺจตฺถิกา เยน วชนฺตีติ อยํ คาถา ยาทิเส กเถตพฺเพ ปคุโณ, ตํ ทสฺเสตุํ วุตฺตาฯ อยญฺเหตฺถ อตฺโถ – ยาทิเสน กถิเตน ปจฺจตฺถิกา จ นิคฺคหํ คจฺฉนฺติ, มหาชโน จ สญฺญปนํ คจฺฉติ; สญฺญตฺติํ อวโพธนํ คจฺฉตีติ อตฺโถฯ ยญฺจ กเถนฺโต สกํ อาทายํ อตฺตโน อาจริยวาทํ น หาเปติ, ยสฺมิํ วตฺถุสฺมิํ อธิกรณํ อุปฺปนฺนํ, ตทนุรูปํ อนุปฆาตกรํ ปญฺหํ พฺยากรมาโน ตาทิเส กเถตพฺเพ ปคุโณ โหตีติฯ

ทูเตยฺยกมฺเมสุ อลนฺติ อฏฺฐหิ ทูตงฺเคหิ สมนฺนาคตตฺตา สงฺฆสฺส ทูเตยฺยกมฺเมสุ สมตฺโถฯ สุฏฺฐุ อุคฺคณฺหาตีติ สมุคฺคโหฯ

อิทํ วุตฺตํ โหติ – ยถา นาม อาหุนํ อาหุติปิณฺฑํ สมุคฺคณฺหนฺติ, เอวํ ปีติโสมนสฺสชาเตเนว เจตสา สงฺฆสฺส กิจฺเจสุ สมุคฺคโห, สงฺฆสฺสกิจฺเจสุ ตสฺส ตสฺส กิจฺจสฺส ปฏิคฺคาหโกติ อตฺโถฯ กรํ วโจติ วจนํ กโรนฺโตฯ น เตน มญฺญตีติ เตน วจนกรเณน ‘‘อหํ กโรมิ, สงฺฆภารํ นิตฺถรามี’’ติ น มานาติมานํ ชปฺเปติฯ

อาปชฺชติ ยาวตเกสุ วตฺถูสูติ ยตฺตเกสุ วตฺถูสุ อาปตฺติํ อาปชฺชมาโน อาปชฺชติฯ โหติ ยถา จ วุฏฺฐิตีติ ตสฺสา จ อาปตฺติยา ยถา วุฏฺฐานํ โหติฯ เอเต วิภงฺคาติ เยสุ วตฺถูสุ อาปชฺชติ, ยถา จ วุฏฺฐานํ โหติ, อิเมสํ อตฺถานํ โชตกา เอเต วิภงฺคาฯ อุภยสฺสาติ อุภเย อสฺสฯ สฺวาคตาติ สุฏฺฐุ อาคตาฯ อาปตฺติวุฏฺฐานปทสฺส โกวิโทติ อาปตฺติวุฏฺฐานการณกุสโลฯ

ยานิ จาจรนฺติ ยานิ จ ภณฺฑนการณาทีนิ อาจรนฺโต ตชฺชนียกมฺมาทิวเสน นิสฺสารณํ คจฺฉติฯ โอสารณํ ตํวุสิตสฺส ชนฺตุโนติ ตํ วตฺตํ วุสิตสฺส ชนฺตุโน, ยา โอสารณา กาตพฺพา, เอตมฺปิ ชานาติฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ

โกสมฺพกกฺขนฺธกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สมนฺตปาสาทิกาย วินยสํวณฺณนาย

มหาวคฺควณฺณนา สมตฺตาฯ

มหาวคฺค-อฏฺฐกถา นิฏฺฐิตาฯ