ทฺเวนิสฺสารณาทิกถา

[395] ทฺเวมา ภิกฺขเว นิสฺสารณาติอาทิ วตฺถุโต กมฺมานํ กุปฺปากุปฺปภาวทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ ตตฺถ ‘‘อปฺปตฺโต นิสฺสารณํ, ตญฺเจ สงฺโฆ นิสฺสาเรติ, สุนิสฺสาริโต’’ติ อิทํ ปพฺพาชนียกมฺมํ สนฺธาย วุตฺตํฯ ปพฺพาชนียกมฺเมน หิ วิหารโต นิสฺสาเรนฺติ, ตสฺมา ตํ ‘‘นิสฺสารณา’’ติ วุจฺจติฯ ตญฺเจส ยสฺมา กุลทูสโก น โหติ, ตสฺมา อาเวณิเกน ลกฺขเณน อปฺปตฺโตฯ ยสฺมา ปนสฺส อากงฺขมาโน สงฺโฆ ปพฺพาชนียกมฺมํ กเรยฺยาติ วุตฺตํ, ตสฺมา สุนิสฺสาริโต โหติฯ ตญฺเจ สงฺโฆ นิสฺสาเรตีติ สเจ สงฺโฆ ตชฺชนียกมฺมาทิวเสน นิสฺสาเรติ, โส ยสฺมา ตตฺถ ‘‘ติณฺณํ ภิกฺขเว ภิกฺขูนํ อากงฺขมาโน สงฺโฆ ตชฺชนียกมฺมํ กเรยฺย – เอโก ภณฺฑนการโก โหติ กลหการโก วิวาทการโก ภสฺสการโก สงฺเฆ อธิกรณการโก, เอโก พาโล โหติ อพฺยตฺโต อาปตฺติพหุโล อนปทาโน, เอโก คิหิสํสฏฺโฐ วิหรติ อนนุโลมิเกหิ คิหิสํสคฺเคหี’’ติ (จูฬว. 395) เอวํ เอเกเกนปิ องฺเคน นิสฺสารณา อนุญฺญาตา, ตสฺมา สุนิสฺสาริโตฯ

[396] โอสารณาติ ปเวสนาฯ ตตฺถ ตญฺเจ สงฺโฆ โอสาเรตีติ อุปสมฺปทกมฺมวเสน ปเวเสติฯ โทสาริโตติ ทุโอสาริโตฯ สหสฺสกฺขตฺตุมฺปิ อุปสมฺปาทิโต อนุปสมฺปนฺโนว โหติ อาจริยุปชฺฌายา จ สาติสารา, ตถา เสโส การกสงฺโฆ, น โกจิ อาปตฺติโต มุจฺจติฯ อิติ อิเม เอกาทส อภพฺพปุคฺคลา โทสาริตาฯ หตฺถจฺฉินฺนาทโย ปน ทฺวตฺติํส สุโอสาริตา, อุปสมฺปาทิตา อุปสมฺปนฺนาว โหนฺติ, น เต ลพฺภา กิญฺจิ วตฺตุํฯ อาจริยุปชฺฌายา ปน การกสงฺโฆ จ สาติสารา, น โกจิ อาปตฺติโต มุจฺจติฯ

[397] อิธ ปน ภิกฺขเว ภิกฺขุสฺส น โหติ อาปตฺติ ทฏฺฐพฺพาติอาทิ อภูตวตฺถุวเสน อธมฺมกมฺมํ, ภูตวตฺถุวเสน ธมฺมกมฺมญฺจ ทสฺเสตุํ วุตฺตํฯ ตตฺถ ปฏินิสฺสชฺชิตาติ ปฏินิสฺสชฺชิตพฺพาฯ

อุปาลิปุจฺฉากถา

[400] อุปาลิปญฺเหสุปิ วตฺถุวเสเนว ธมฺมาธมฺมกมฺมํ วิภตฺตํฯ ตตฺถ ทฺเว นยา – เอกมูลโก จ ทฺวิมูลโก จฯ เอกมูลโก อุตฺตาโนเยวฯ ทฺวิมูลเก ยถา สติวินโย อมูฬฺหวินเยน สทฺธิํ เอกา ปุจฺฉา กตา, เอวํ อมูฬฺหวินยาทโยปิ ตสฺสปาปิยฺยสิกาทีหิฯ อวสาเน ปน อุปสมฺปทารหํ อุปสมฺปาเทตีติ เอกเมว ปทํ โหติฯ ปรโต ภิกฺขูนมฺปิ สติวินยํ อาทิํ กตฺวา เอเกเกน สทฺธิํ เสสปทานิ โยเชตพฺพานิฯ

ตชฺชนียกมฺมกถา

[407] อิธ ปน ภิกฺขเว ภิกฺขุ ภณฺฑนการโกติอาทิ ‘‘อธมฺเมนวคฺคํ, อธมฺเมนสมคฺคํ; ธมฺเมนวคฺคํ, ธมฺมปติรูปเกนวคฺคํ, ธมฺมปติรูปเกนสมคฺค’’นฺติ อิเมสํ วเสน จกฺกํ พนฺธิตฺวา ตชฺชนียาทีสุ สตฺตสุ กมฺเมสุ ปฏิปสฺสทฺธีสุ จ วิปตฺติทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ ตตฺถ อนปทาโนติ อปทานวิรหิโตฯ อปทานํ วุจฺจติ ปริจฺเฉโท; อาปตฺติปริจฺเฉทวิรหิโตติ อตฺโถฯ ตโต ปรํ ปฏิกุฏฺฐกตกมฺมปฺปเภทํ ทสฺเสตุํ สาเยว ปาฬิ ‘‘อกตํ กมฺม’’นฺติอาทีหิ สํสนฺทิตฺวา วุตฺตาฯ ตตฺถ น กิญฺจิ ปาฬิอนุสาเรน น สกฺกา วิทิตุํ, ตสฺมา วณฺณนํ น วิตฺถารยิมฺหาติฯ

จมฺเปยฺยกฺขนฺธกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ