ภควโต ทฺวีสุเยว ปิณฺฑปาเตสุ ภาชนคเตสุ เทวตา โอชํ ปกฺขิปิํสุ – ยญฺจ สุชาตา อทาสิ; ยญฺจ ปรินิพฺพานกาเล จุนฺโท กมฺมารปุตฺโต; อญฺเญสุ กพเฬ กพเฬ ปกฺขิปิํสุ, ตสฺมา ภควา รญฺโญ อิจฺฉํ ชานิตฺวา อปกฺขิตฺโตชเมว โถกํ ปิณฺฑปาตํ รญฺโญ ทาเปสิฯ โส ปริภุญฺชิตฺวา ปุจฺฉิ – ‘‘กิํ ภนฺเต, อุตฺตรกุรุโต อาภตํ โภชน’’นฺติ? ‘‘น มหาราช, อุตฺตรกุรุโต; อปิจ โข ตเวว รฏฺฐวาสิโน คหปติปุตฺตสฺส โภชนํ เอต’’นฺติ วตฺวา โสณสฺส สมฺปตฺติํ อาจิกฺขิฯ ตํ สุตฺวา ราชา โสณํ ทฏฺฐุกาโม หุตฺวา จมฺมกฺขนฺธเก วุตฺตนเยน อสีติยา กุลปุตฺตสหสฺเสหิ สทฺธิํ โสณสฺส อาคมนํ อกาสิฯ เต ภควโต ธมฺมเทสนํ สุตฺวา โสตาปนฺนา ชาตาฯ โสโณ ปน ปพฺพชิตฺวา อรหตฺเต ปติฏฺฐิโตฯ ภควาปิ เอตทตฺถเมว รญฺโญ ปิณฺฑปาตํ ทาเปสิฯ

วรยาจนกถา

[337] เอวํ กตภตฺตกิจฺเจ ภควติ อถ โข ชีวโก โกมารภจฺโจ ตํ สิเวยฺยกํ ทุสฺสยุคํ อาทาย…เป.… เอตทโวจฯ อติกฺกนฺตวราติ เอตฺถ วินิจฺฉโย มหาขนฺธเก วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพฯ ภควา ภนฺเต ปํสุกูลิโก ภิกฺขุสงฺโฆ จาติ ภควโต หิ พุทฺธตฺตํ ปตฺตโต ปฏฺฐาย ยาว อิทํ วตฺถํ, เอตฺถนฺตเร วีสติ วสฺสานิ น โกจิ คหปติจีวรํ สาทิยิ, สพฺเพ ปํสุกูลิกาว อเหสุํฯ เตนายํ เอวมาหฯ คหปติจีวรนฺติ คหปตีหิ ทินฺนจีวรํฯ ธมฺมิยา กถายาติ วตฺถทานานิสํสปฏิสํยุตฺตาย กถายฯ อิตรีตเรนาปีติ อปฺปคฺเฆนปิ มหคฺเฆนปิ; เยน เกนจีติ อตฺโถฯ ปาวาโรติ สโลมโก กปฺปาสาทิเภโทฯ อนุชานามิ ภิกฺขเว โกชวนฺติ เอตฺถ ปกติโกชวเมว วฏฺฏติ, มหาปิฏฺฐิยโกชวํ น วฏฺฏติฯ มหาปิฏฺฐิยโกชวนฺติ อุณฺณามโย ปาวารสทิโส โกชโวฯ

กมฺพลานุชานนาทิกถา

[338] กาสิราชาติ กาสีนํ ราชา; ปเสนทิสฺส เอกปิติกภาตา เอสฯ อฑฺฒกาสิยนฺติ เอตฺถ กาสีติ สหสฺสํ วุจฺจติ ตํ อคฺฆนโก กาสิโย ฯ อยํ ปน ปญฺจสตานิ อคฺฆติ, ตสฺมา ‘‘อฑฺฒกาสิโย’’ติ วุตฺโตฯ เตเนวาห – ‘‘อุปฑฺฒกาสีนํ ขมมาน’’นฺติฯ

[339] อุจฺจาวจานีติ สุนฺทรานิ จ อสุนฺทรานิ จฯ ภงฺคํ นาม โขมาทีหิ ปญฺจหิ สุตฺเตหิ มิสฺเสตฺวา กตํ; วากมยเมวาติปิ วทนฺติฯ

[340] เอกํเยว ภควตา จีวรํ อนุญฺญาตํ น ทฺเวติ เต กิร อิตรีตเรน จีวเรนาติ เอตสฺส ‘‘คหปติเกน วา ปํสุกูเลน วา’’ติ เอวํ อตฺถํ สลฺลกฺขิํสุฯ นาคเมสุนฺติ ยาว เต สุสานโต อาคจฺฉนฺติ, ตาว เต น อจฺฉิํสุ; ปกฺกมิํสุเยวฯ นากามา ภาคํ ทาตุนฺติ น อนิจฺฉาย ทาตุํ; ยทิ ปน อิจฺฉนฺติ, ทาตพฺโพฯ อาคเมสุนฺติ อุปจาเร อจฺฉิํสุฯ เตนาห ภควา อาห – ‘‘อนุชานามิ ภิกฺขเว อาคเมนฺตานํ อกามา ภาคํ ทาตุ’’นฺติฯ ยทิ ปน มนุสฺสา ‘‘อิธาคตา เอว คณฺหนฺตู’’ติ เทนฺติ, สญฺญาณํ วา กตฺวา คจฺฉนฺติ ‘‘สมฺปตฺตา คณฺหนฺตู’’ติ สมฺปตฺตานํ สพฺเพสมฺปิ ปาปุณนฺติฯ สเจ ฉฑฺเฑตฺวา คตา, เยน คหิตํ, โส เอว สามีฯ สทิสา สุสานํ โอกฺกมิํสูติ สพฺเพ สมํ โอกฺกมิํสุ; เอกทิสาย วา โอกฺกมิํสูติปิ อตฺโถฯ เต กติกํ กตฺวาติ ลทฺธํ ปํสุกูลํ สพฺเพ ภาเชตฺวา คณฺหิสฺสามาติ พหิเมว กติกํ กตฺวาฯ

[342] จีวรปฏิคฺคาหกนฺติ โย คหปติเกหิ สงฺฆสฺส ทียมานํ จีวรํ คณฺหาติฯ โย น ฉนฺทาคติํ คจฺเฉยฺยาติอาทีสุ จีวรปฏิคฺคาหเกสุ ปจฺฉา อาคตานมฺปิ อตฺตโน ญาตกาทีนํ ปฐมตรํ ปฏิคฺคณฺหนฺโต วา เอกจฺจสฺมิํ เปมํ ทสฺเสตฺวา คณฺหนฺโต วา โลภปกติกตาย อตฺตโน ปริณาเมนฺโต วา ฉนฺทาคติํ คจฺฉติ นามฯ ปฐมตรํ อาคตสฺสาปิ โกธวเสน ปจฺฉา คณฺหนฺโต วา ทุคฺคตมนุสฺเสสุ อวมญฺญํ กตฺวา คณฺหนฺโต วา ‘‘กิํ โว ฆเร ฐปโนกาโส นตฺถิ, ตุมฺหากํ สนฺตกํ คเหตฺวา คจฺฉถา’’ติ เอวํ สงฺฆสฺส ลาภนฺตรายํ กโรนฺโต วา โทสาคติํ คจฺฉติ นามฯ โย ปน มุฏฺฐสฺสติ อสมฺปชาโน, อยํ โมหาคติํ คจฺฉติ นามฯ ปจฺฉา อาคตานมฺปิ อิสฺสรานมฺปิ ภเยน ปฐมตรํ ปฏิคฺคณฺหนฺโต วา ‘‘จีวรปฏิคฺคาหกฏฺฐานํ นาเมตํ ภาริย’’นฺติ สนฺตสนฺโต วา ภยาคติํ คจฺฉติ นามฯ ‘‘มยา อิทญฺจิทญฺจ คหิตํ, อิทญฺจิํทญฺจ น คหิต’’นฺติ เอวํ ชานนฺโต คหิตาคหิตํ ชานาติ นามฯ