8. จีวรกฺขนฺธกํ

ชีวกวตฺถุกถา

[326] จีวรกฺขนฺธเก – ปทกฺขิณาติ เฉกา กุสลาฯ อภิสฏาติ อภิคตาฯ เกหิ อภิคตาติ? อตฺถิเกหิ อตฺถิเกหิ มนุสฺเสหิ; กรณตฺเถ ปน สามิวจนํ กตฺวา ‘‘อตฺถิกานํ อตฺถิกานํ มนุสฺสาน’’นฺติ วุตฺตํฯ ปญฺญาสาย จ รตฺติํ คจฺฉตีติ ปญฺญาส กหาปเณ คเหตฺวา รตฺติํ คจฺฉติฯ เนคโมติ กุฏุมฺพิยคโณฯ

[327] สาลวติํ กุมาริํ คณิกํ วุฏฺฐาเปสีติ นาครา ทฺเว สตสหสฺสานิ, ราชา สตสหสฺสนฺติ ตีณิ สตสหสฺสานิ, อญฺญญฺจ อารามุยฺยานวาหนาทิปริจฺเฉทํ ทตฺวา วุฏฺฐาเปสุํ; คณิกฏฺฐาเน ฐเปสุนฺติ อตฺโถฯ ปฏิสเตน จ รตฺติํ คจฺฉตีติ รตฺติํ ปฏิสเตน คจฺฉติฯ คิลานํ ปฏิเวเทยฺยนฺติ คิลานภาวํ ชานาเปยฺยํฯ กตฺตรสุปฺเปติ ชิณฺณสุปฺเปฯ

[328] กา เม เทว มาตา, โก ปิตาติ กสฺมา ปุจฺฉิ? ตํ กิร อญฺเญ ราชทารกา กีฬนฺตา กลเห อุฏฺฐิเต ‘‘นิมฺมาติโก นิปฺปิติโก’’ติ วทนฺติฯ ยถา จ อญฺเญสํ ทารกานํ ฉณาทีสุ จุฬมาตามหามาตาทโย กิญฺจิ ปณฺณาการํ เปเสนฺติ, ตถา ตสฺส น โกจิ กิญฺจิ เปเสติฯ อิติ โส ตํ สพฺพํ จินฺเตตฺวา ‘‘นิมฺมาติโกเยว นุ โข อห’’นฺติ ชานนตฺถํ ‘‘กา เม เทว มาตา, โก ปิตา’’ติ ปุจฺฉิฯ

ยนฺนูนาหํ สิปฺปํ สิกฺเขยฺยนฺติ ยํนูน อหํ เวชฺชสิปฺปํ สิกฺเขยฺยนฺติ จินฺเตสิฯ ตสฺส กิร เอตทโหสิ – ‘‘อิมานิ โข หตฺถิอสฺสสิปฺปาทีนิ ปรูปฆาตปฏิสํยุตฺตานิ, เวชฺชสิปฺปํ เมตฺตาปุพฺพภาคํ สตฺตานํ หิตปฏิสํยุตฺต’’นฺติฯ ตสฺมา เวชฺชสิปฺปเมว สนฺธาย ‘‘ยํนูนาหํ สิปฺปํ สิกฺเขยฺย’’นฺติ จินฺเตสิฯ

อปิจายํ อิโต กปฺปสตสหสฺสสฺส อุปริ ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต อุปฏฺฐากํ ‘‘พุทฺธุปฏฺฐาโก อย’’นฺติ จตุปริสนฺตเร ปตฺถตคุณํ เวชฺชํ ทิสฺวา ‘‘อโห วตาหมฺปิ เอวรูปํ ฐานนฺตรํ ปาปุเณยฺย’’นฺติ จินฺเตตฺวา สตฺตาหํ พุทฺธปฺปมุขสฺส สงฺฆสฺส ทานํ ทตฺวา ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา ‘‘อหมฺปิ ภควา ตุมฺหากํ อุปฏฺฐาโก อสุกเวชฺโช วิย อนาคเต พุทฺธุปฏฺฐาโก ภเวยฺย’’นฺติ ปตฺถนมกาสิฯ ตาย ปุริมปตฺถนาย โจทิยมาโนเปส เวชฺชสิปฺปเมว สนฺธาย ‘‘ยํนูนาหํ สิปฺปํ สิกฺเขยฺย’’นฺติ จินฺเตสิฯ

[329] ทิสาปาโมกฺโขติ สพฺพทิสาสุ วิทิโต ปากโฏ ปธาโน วาติ อตฺโถฯ ตสฺมิญฺจ สมเย ตกฺกสีลโต วาณิชา อภยราชกุมารํ ทสฺสนาย อคมํสุฯ เต ชีวโก ‘‘กุโต ตุมฺเห อาคตา’’ติ ปุจฺฉิฯ ‘‘ตกฺกสีลโต’’ติ วุตฺเต ‘‘อตฺถิ ตตฺถ เวชฺชสิปฺปาจริโย’’ติ ปุจฺฉิฯ ‘‘อาม กุมาร, ตกฺกสีลายํ ทิสาปาโมกฺโข เวชฺโช ปฏิวสตี’’ติ สุตฺวา ‘‘เตน หิ ยทา คจฺฉถ, มยฺหํ อาโรเจยฺยาถา’’ติ อาหฯ เต ตถา อกํสุฯ โส ปิตรํ อนาปุจฺฉา เตหิ สทฺธิํ ตกฺกสีลํ อคมาสิฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘อภยํ ราชกุมารํ อนาปุจฺฉา’’ติอาทิฯ

อิจฺฉามหํ อาจริย สิปฺปํ สิกฺขิตุนฺติ ตํ กิร อุปสงฺกมนฺตํ ทิสฺวา โส เวชฺโช ‘‘โกสิ ตฺวํ ตาตา’’ติ ปุจฺฉิฯ โส ‘‘พิมฺพิสารมหาราชสฺส นตฺตา อภยกุมารสฺส ปุตฺโตมฺหี’’ติ อาหฯ ‘‘กสฺมา ปน ตฺวมสิ ตาต อิธาคโต’’ติ, ตโต โส ‘‘ตุมฺหากํ สนฺติเก สิปฺปํ สิกฺขิตุ’’นฺติ วตฺวา อิจฺฉามหํ อาจริย สิปฺปํ สิกฺขิตุนฺติ อาหฯ พหุญฺจ คณฺหาตีติ ยถา อญฺเญ ขตฺติยกุมาราทโย อาจริยสฺส ธนํ ทตฺวา กิญฺจิ กมฺมํ อกตฺวา สิกฺขนฺติเยว, น โส เอวํฯ โส ปน กิญฺจิ ธนํ อทตฺวา ธมฺมนฺเตวาสิโกว หุตฺวา เอกํ กาลํ อุปชฺฌายสฺส กมฺมํ กโรติ, เอกํ กาลํ สิกฺขติฯ เอวํ สนฺเตปิ อภินีหารสมฺปนฺโน กุลปุตฺโต อตฺตโน เมธาวิตาย พหุญฺจ คณฺหาติ, ลหุญฺจ คณฺหาติ, สุฏฺฐุ จ อุปธาเรติ, คหิตญฺจสฺส น สมฺมุสฺสติฯ

สตฺต จ เม วสฺสานิ อธียนฺตสฺส นยิมสฺส สิปฺปสฺส อนฺโต ปญฺญายตีติ เอตฺถ อยํ กิร ชีวโก ยตฺตกํ อาจริโย ชานาติ, ยํ อญฺเญ โสฬสหิ วสฺเสหิ อุคฺคณฺหนฺติ, ตํ สพฺพํ สตฺตหิ วสฺเสหิ อุคฺคเหสิ ฯ สกฺกสฺส ปน เทวรญฺโญ เอตทโหสิ – ‘‘อยํ พุทฺธานํ อุปฏฺฐาโก อคฺควิสฺสาสโก ภวิสฺสติ, หนฺท นํ เภสชฺชโยชนํ สิกฺขาเปมี’’ติ อาจริยสฺส สรีเร อชฺฌาวสิตฺวา ยถา ฐเปตฺวา กมฺมวิปากํ อวเสสโรคํ เอเกเนว เภสชฺชโยเคน ติกิจฺฉิตุํ สกฺโกติ, ตถา นํ เภสชฺชโยชนํ สิกฺขาเปสิฯ

โส ปน ‘‘อาจริยสฺส สนฺติเก สิกฺขามี’’ติ มญฺญติ, ตสฺมา ‘‘สมตฺโถ อิทานิ ชีวโก ติกิจฺฉิตุ’’นฺติ สกฺเกน วิสฺสฏฺฐมตฺเต เอวํ จินฺเตตฺวา อาจริยํ ปุจฺฉิฯ อาจริโย ปน ‘‘น อิมินา มมานุภาเวน อุคฺคหิตํ, เทวตานุภาเวน อุคฺคหิต’’นฺติ ญตฺวาว เตน หิ ภเณติอาทิมาหฯ สมนฺตา โยชนํ อาหิณฺฑนฺโตติ ทิวเส ทิวเส เอเกเกน ทฺวาเรน นิกฺขมิตฺวา จตฺตาโร ทิวเส อาหิณฺฑนฺโตฯ ปริตฺตํ ปาเถยฺยํ ปาทาสีติ อปฺปมตฺตกํ อทาสิฯ กสฺมา? ตสฺส กิร เอตทโหสิ – ‘‘อยํ มหากุลสฺส ปุตฺโต คตมตฺโตเยว ปิติปิตามหานํ สนฺติกา มหาสกฺการํ ลภิสฺสติ, ตโต มยฺหํ วา สิปฺปสฺส วา คุณํ น ชานิสฺสติ, อนฺตรามคฺเค ปน ขีณปาเถยฺโย สิปฺปํ ปโยเชตฺวา อวสฺสํ มยฺหญฺจ สิปฺปสฺส จ คุณํ ชานิสฺสตี’’ติ ปริตฺตํ ทาเปสิฯ

เสฏฺฐิภริยาทิวตฺถุกถา

[330] ปสเตนาติ เอกหตฺถปุเฏนฯ ปิจุนาติ กปฺปาสปฏเลนฯ ยตฺรหิ นามาติ ยา นามฯ กิมฺปิมายนฺติ กิมฺปิ เม อยํฯ อุปชานาเมตสฺส สํยมสฺสาติ กตสฺส จ โรคูปสมสฺส จ อุปการํ ชานามาติ อธิปฺปาโยฯ

[331] สพฺพาลงฺการํ ตุยฺหํ โหตูติ ราชา กิร ‘‘สเจ อิมํ คณฺหิสฺสติ, ปมาณยุตฺเต ฐาเน นํ ฐเปสฺสามิฯ สเจ น คณฺหิสฺสติ, อพฺภนฺตริกํ นํ วิสฺสาสกํ กริสฺสามี’’ติ จินฺเตตฺวา เอวมาหฯ อภยกุมารสฺสาปิ นาฏกานมฺปิ จิตฺตํ อุปฺปชฺชิ ‘‘อโห วต น คณฺเหยฺยา’’ติฯ โสปิ เตสํ จิตฺตํ ญตฺวา วิย ‘‘อิทํ เม เทว อยฺยิกานํ อาภรณํ, นยิทํ มยฺหํ คณฺหิตุํ ปติรูป’’นฺติ วตฺวา อลํ เทวาติอาทิมาหฯ อธิการํ เม เทโว สรตูติ กตสฺส อุปการํ เม เทโว สรตูติ อตฺโถฯ ราชา ปสนฺโน สพฺพาการสมฺปนฺนํ เคหญฺจ อมฺพวนุยฺยานญฺจ อนุสํวจฺฉรํ สตสหสฺสอุฏฺฐานกํ คามญฺจ มหาสกฺการญฺจ ทตฺวา เตน หิ ภเณติอาทิมาหฯ