จตุมหาปเทสกถา

[305] ยํ ภิกฺขเว มยา อิทํ น กปฺปตีติ อิเม จตฺตาโร มหาปเทเส ภควา ภิกฺขูนํ นยคฺคหณตฺถาย อาหฯ ตตฺถ ธมฺมสงฺคาหกตฺเถรา สุตฺตํ คเหตฺวา ปริมทฺทนฺตา อิทํ อทฺทสํสุฯ ฐเปตฺวา ธญฺญผลรสนฺติ สตฺตธญฺญรสานิ ปจฺฉาภตฺตํ น กปฺปนฺตีติ ปฏิกฺขิตฺตานิฯ ตาลนาฬิเกรปนสลพุชอลาพุกุมฺภณฺฑปุสฺสผลติปุสผลเอฬาลุกานิ , นว มหาผลานิ สพฺพญฺจ อปรณฺณํ, ธญฺญคติกเมวฯ ตํ กิญฺจาปิ น ปฏิกฺขิตฺตํ, อถ โข อกปฺปิยํ อนุโลเมติ, ตสฺมา ปจฺฉาภตฺตํ น กปฺปติฯ อฏฺฐ ปานานิ อนุญฺญาตานิฯ อวเสสานิ เวตฺตตินฺติณิกมาตุลุงฺคกปิตฺถโกสมฺพกรมนฺทาทิขุทฺทกผลปานานิ อฏฺฐปานคติกาเนว, ตานิ กิญฺจาปิ น อนุญฺญาตานิ, อถ โข กปฺปิยํ อนุโลเมนฺติ, ตสฺมา กปฺปนฺติฯ ฐเปตฺวา หิ สานุโลมํ ธญฺญผลรสํ อญฺญํ ผลปานํ นาม อกปฺปิยํ นตฺถิ, สพฺพํ ยามกาลิกํเยวาติ กุรุนฺทิยํ วุตฺตํฯ

ภควตา ฉ จีวรานิ อนุญฺญาตานิฯ ธมฺมสงฺคาหกตฺเถเรหิ เตสํ อนุโลมานิ ทุกูลํ, ปตฺตุณฺณํ, จีนปฏฺฏํ, โสมารปฏฺฏํ, อิทฺธิมยิกํ, เทวทตฺติยนฺติ อปรานิ ฉ อนุญฺญาตานิฯ ตตฺถ ‘‘ปตฺตุณฺณ’’นฺติ ปตฺตุณฺณเทเส ปาณเกหิ สญฺชาตวตฺถํฯ ทฺเว ปฏา เทสนาเมเนว วุตฺตาฯ ตานิ ตีณิ โกเสยฺยสฺสานุโลมานิฯ ทุกูลํ สาณสฺส, อิตรานิ ทฺเว กปฺปาสิกสฺส วา สพฺเพสํ วาฯ

ภควตา เอกาทส ปตฺเต ปฏิกฺขิปิตฺวา ทฺเว ปตฺตา อนุญฺญาตา – โลหปตฺโต เจว มตฺติกาปตฺโต จฯ โลหถาลกํ, มตฺติกาถาลกํ, ตมฺพโลหถาลกนฺติ เตสํเยว อนุโลมานิฯ ภควตา ตโย ตุมฺพา อนุญฺญาตา – โลหตุมฺโพ, กฏฺฐตุมฺโพ, ผลตุมฺโพติฯ กุณฺฑิกา, กญฺจนโก, อุทกตุมฺโพติ เตสํเยว อนุโลมานิฯ กุรุนฺทิยํ ปน ‘‘ปานียสงฺขปานียสราวกานิ เอเตสํ อนุโลมานี’’ติ วุตฺตํฯ ปฏฺฏิกา, สูกรนฺตนฺติ ทฺเว กายพนฺธนานิ อนุญฺญาตานิ, ทุสฺสปฏฺเฏน รชฺชุเกน จ กตกายพนฺธนานิ เตสํ อนุโลมานิฯ เสตจฺฉตฺตํ, กิลญฺชจฺฉตฺตํ, ปณฺณจฺฉตฺตนฺติ ตีณิ ฉตฺตานิ อนุญฺญาตานิฯ เอกปณฺณจฺฉตฺตํ เตสํเยว อนุโลมนฺติ อิมินา นเยน ปาฬิญฺจ อฏฺฐกถญฺจ อนุเปกฺขิตฺวา อญฺญานิปิ กปฺปิยากปฺปิยานํ อนุโลมานิ เวทิตพฺพานิฯ

ตทหุปฏิคฺคหิตํ กาเล กปฺปตีติอาทิ สพฺพํ สมฺภินฺนรสํ สนฺธาย วุตฺตํฯ สเจ หิ ฉลฺลิมฺปิ อนปเนตฺวา สกเลเนว นาฬิเกรผเลน สทฺธิํ ปานกํ ปฏิคฺคหิตํ โหติ , นาฬิเกรํ อปเนตฺวา ตํ วิกาเลปิ กปฺปติฯ อุปริ สปฺปิปิณฺฑํ ฐเปตฺวา สีตลปายาสํ เทนฺติ, ยํ ปายาเสน อสํสฏฺฐํ สปฺปิ, ตํ อปเนตฺวา สตฺตาหํ ปริภุญฺชิตุํ วฏฺฏติฯ พทฺธมธุผาณิตาทีสุปิ เอเสว นโยฯ ตกฺโกลชาติผลาทีหิ อลงฺกริตฺวา ปิณฺฑปาตํ เทนฺติ, ตานิ อุทฺธริตฺวา โธวิตฺวา ยาวชีวํ ปริภุญฺชิตพฺพานิฯ ยาคุยํ ปกฺขิปิตฺวา ทินฺนสิงฺคิเวราทีสุปิ เตลาทีสุ ปกฺขิปิตฺวา ทินฺนลฏฺฐิมธุกาทีสุปิ เอเสว นโยฯ

เอวํ ยํ ยํ อสมฺภินฺนรสํ โหติ, ตํ ตํ เอกโต ปฏิคฺคหิตมฺปิ ยถา สุทฺธํ โหติ, ตถา โธวิตฺวา วา ตจฺเฉตฺวา วา ตสฺส ตสฺส กาลวเสน ปริภุญฺชิตุํ วฏฺฏติฯ

สเจ ปน สมฺภินฺนรสํ โหติ สํสฏฺฐํ, น วฏฺฏติฯ ยาวกาลิกญฺหิ อตฺตนา สทฺธิํ สมฺภินฺนรสานิ ตีณิปิ ยามกาลิกาทีนิ อตฺตโน สภาวํ อุปเนติ, ยามกาลิกํ ทฺเวปิ สตฺตาหกาลิกาทีนิ อตฺตโน สภาวํ อุปเนติ, สตฺตาหกาลิกมฺปิ อตฺตนา สทฺธิํ สํสฏฺฐํ ยาวชีวิกํ อตฺตโน สภาวญฺเญว อุปเนติ; ตสฺมา เตน ตทหุปฏิคฺคหิเตน สทฺธิํ ตทหุปฏิคฺคหิตํ วา ปุเรปฏิคฺคหิตํ วา ยาวชีวิกํ สตฺตาหํ กปฺปติ ทฺวีหปฏิคฺคหิเตน ฉาหํ, ตีหปฏิคฺคหิเตน ปญฺจาหํ…เป.… สตฺตาหปฏิคฺคหิเตน ตทเหว กปฺปตีติ เวทิตพฺพํฯ ตสฺมาเยว หิ ‘‘สตฺตาหกาลิเกน ภิกฺขเว ยาวชีวิกํ ตทหุปฏิคฺคหิต’’นฺติ อวตฺวา ‘‘ปฏิคฺคหิตํ สตฺตาหํ กปฺปตี’’ติ วุตฺตํฯ

กาลยามสตฺตาหาติกฺกเมสุ เจตฺถ วิกาลโภชนสนฺนิธิเภสชฺชสิกฺขาปทานํ วเสน อาปตฺติโย เวทิตพฺพาฯ อิเมสุ จ ปน จตูสุ กาลิเกสุ ยาวกาลิกํ ยามกาลิกนฺติ อิทเมว ทฺวยํ อนฺโตวุตฺถกญฺเจว สนฺนิธิการกญฺจ โหติ, สตฺตาหกาลิกญฺจ ยาวชีวิกญฺจ อกปฺปิยกุฏิยํ นิกฺขิปิตุมฺปิ วฏฺฏติ, สนฺนิธิมฺปิ น ชเนตีติฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ

เภสชฺชกฺขนฺธกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. กถินกฺขนฺธกํ

กถินานุชานนกถา

[306] กถินกฺขนฺธเก – ปาเวยฺยกาติ ปาเวยฺยรฏฺฐวาสิโนฯ ปาเวยฺยํ นาม โกสเลสุ ปจฺฉิมทิสาภาเค รฏฺฐํ; ตตฺถ วาสิโนติ วุตฺตํ โหติฯ โกสลรญฺโญ เอกปิตุกภาตูนํ ภทฺทวคฺคิยตฺเถรานํ เอตํ อธิวจนํฯ เตสุ สพฺพเชฏฺฐโก อนาคามี, สพฺพปจฺฉิมโก โสตาปนฺโน, เอโกปิ อรหา วา ปุถุชฺชโน วา นตฺถิฯ อารญฺญิกาติ ธุตงฺคสมาทานวเสน อารญฺญิกา; น อรญฺญวาสมตฺเตนฯ ปิณฺฑปาติกาทิภาเวปิ เตสํ เอเสว นโยฯ สีสวเสน เจตํ วุตฺตํฯ อิเม ปน เตรสาปิ ธุตงฺคานิ สมาทาเยว วตฺตนฺติฯ อุทกสงฺคเหติ อุทเกน สงฺคหิเต ฆฏิเต สํสฏฺเฐ; ถเล จ นินฺเน จ เอโกทกีภูเตติ อตฺโถฯ

อุทกจิกฺขลฺเลติ อกฺกนฺตอกฺกนฺตฏฺฐาเน อุทกจิกฺขลฺโล อุฏฺฐหิตฺวา ยาว อานิสทา ปหรติ, อีทิเส จิกฺขลฺเลติ อตฺโถฯ โอกปุณฺเณหีติ อุทกปุณฺเณหิฯ เตสํ กิร จีวรานิ ฆนานิ, เตสุ ปติตํ อุทกํ น ปคฺฆรติ ฆนตฺตา ปุฏพทฺธํ วิย ติฏฺฐติฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘โอกปุณฺเณหิ จีวเรหี’’ติฯ ‘‘โอฆปุณฺเณหี’’ติปิ ปาโฐฯ

อวิวทมานา วสฺสํ วสิมฺหาติ เอตฺถ อาคนฺตุกฏฺฐาเน เสนาสนผาสุตาย อภาเวน จ ภควโต ทสฺสนาลาเภน อุกฺกณฺฐิตตาย จ เต ภิกฺขู ผาสุํ น วสิํสุ, ตสฺมา ‘‘อวิวทมานา ผาสุกํ วสฺสํ วสิมฺหา’’ติ นาโวจุํฯ ธมฺมิํ กถํ กตฺวาติ ภควา เตสํ ภิกฺขูนํ อนมตคฺคิยกถํ กเถสิฯ เต สพฺเพปิ กถาปริโยสาเน อรหตฺตํ ปาปุณิตฺวา นิสินฺนฏฺฐานโตเยว อากาเส อุปฺปติตฺวา อคมํสุ, ตํ สนฺธาย วุตฺตํ – ‘‘ธมฺมิํ กถํ กตฺวา’’ติฯ ตโต ภควา ‘‘สเจ กถินตฺถาโร ปญฺญตฺโต อภวิสฺส, เอเต ภิกฺขู เอกํ จีวรํ ฐเปตฺวา สนฺตรุตฺตเรน อาคจฺฉนฺตา น เอวํ กิลนฺตา อสฺสุ, กถินตฺถาโร จ นาเมส สพฺพพุทฺเธหิ อนุญฺญาโต’’ติ จินฺเตตฺวา กถินตฺถารํ อนุชานิตุกาโม ภิกฺขู อามนฺเตสิ, อามนฺเตตฺวา จ ปน ‘‘อนุชานามิ ภิกฺขเว’’ติอาทิมาหฯ