ยถาธมฺโม กาเรตพฺโพติ ปรมฺปรโภชเนน กาเรตพฺโพ, โภชฺชยาคุยา หิ ปวารณา โหตีติฯ

[284] นาหํ ตํ กจฺจานาติ ตสฺมิํ กิร อวสิฏฺฐคุเฬ เทวตา สุขุโมชํ ปกฺขิปิํสุ, สา อญฺเญสํ ปริณามํ น คจฺฉติ, ตสฺมา เอวมาหฯ คิลานสฺส คุฬนฺติ ตถารูเปน พฺยาธินา คิลานสฺส ปจฺฉาภตฺตํ คุฬํ อนุชานามีติ อตฺโถฯ

ปาฏลิคามวตฺถุกถา

[285] สพฺพสนฺถรินฺติ ยถา สพฺพํ สนฺถตํ โหติ, เอวํฯ

[286] สุนิธวสฺสการาติ สุนิโธ จ วสฺสกาโร จ ทฺเว พฺราหฺมณา มคธรญฺโญ มหามตฺตา มหามจฺจาฯ วชฺชีนํ ปฏิพาหายาติ วชฺชิราชกุลานํ อายมุขปจฺฉินฺทนตฺถํฯ วตฺถูนีติ ฆรวตฺถูนิฯ จิตฺตานิ นมนฺติ นิเวสนานิ มาเปตุนฺติ ตา กิร เทวตา วตฺถุวิชฺชาปาฐกานํ สรีเร อธิมุจฺจิตฺวา เอวํ จิตฺตานิ นาเมนฺติฯ กสฺมา? อมฺหากํ ยถานุรูปํ สกฺการํ กริสฺสนฺตีติ อตฺโถฯ ตาวติํเสหีติ โลเก กิร สกฺกํ เทวราชานํ วิสฺสกมฺมญฺจ อุปาทาย ตาวติํสา ปณฺฑิตาติ สทฺโท อพฺภุคฺคโต, เตเนวาห ตาวติํเสหีติ, ตาวติํเสหิ สทฺธิํ มนฺเตตฺวา วิย มาเปนฺตีติ อตฺโถฯ ยาวตา อริยํ อายตนนฺติ ยตฺตกํ อริยมนุสฺสานํ โอสรณฏฺฐานํ นาม อตฺถิฯ ยาวตา วณิปฺปโถติ ยตฺตกํ วาณิชานํ อาภตภณฺฑสฺส ราสิวเสเนว กยวิกฺกยฏฺฐานํ นาม อตฺถิฯ อิทํ อคฺคนครนฺติ เตสํ อริยายตนวณิปฺปถานํ อิทํ อคฺคนครํ ภวิสฺสติฯ ปุฏเภทนนฺติ ปุฏเภทนฏฺฐานํ โมจนฏฺฐานนฺติ วุตฺตํ โหติฯ อคฺคิโต วาติอาทีสุ สมุจฺจยตฺโถ วา สทฺโทฯ ตตฺร หิ เอกสฺส โกฏฺฐาสสฺส อคฺคิโต, เอกสฺส อุทกโต, เอกสฺส อพฺภนฺตรโต, อญฺญมญฺญเภทา อนฺตราโย ภวิสฺสติฯ อุฬุมฺปนฺติ ปารคมนตฺถาย อาณิโย อาโกเฏตฺวา กตํฯ กุลฺลนฺติ วลฺลิอาทีหิ พนฺธิตฺวา กตํฯ

อณฺณวนฺติ สพฺพนฺติเมน ปริจฺเฉเทน โยชนมตฺตํ คมฺภีรสฺส จ ปุถุลฺลสฺส จ อุทกฏฺฐานสฺเสตํ อธิวจนํฯ สรนฺติ อิธ นที อธิปฺเปตาฯ

อิทํ วุตฺตํ โหติ – เย คมฺภีรํ วิตฺถตํ ตณฺหาสรํ ตรนฺติ, เต อริยมคฺคสงฺขาตํ เสตุํ กตฺวาน วิสชฺช ปลฺลลานิ อนามสิตฺวาว อุทกภริตานิ นินฺนฏฺฐานานิ; อยํ ปน อิทํ อปฺปมตฺตกํ อุทกํ อุตฺตริตุกาโมปิ กุลฺลญฺหิ ปริชโน พนฺธติ, พุทฺธา ปน พุทฺธสาวกา จ วินา เอว กุลฺเลน ติณฺณา เมธาวิโน ชนาติฯ

[287] อนนุโพธาติ อพุชฺฌเนนฯ สนฺธาวิตนฺติ ภวโต ภวํ คมนวเสน สนฺธาวิตํฯ สํสริตนฺติ ปุนปฺปุนํ คมนวเสน สํสริตํฯ มมญฺเจว ตุมฺหากญฺจาติ มยา จ ตุมฺเหหิ จฯ อถ วา สนฺธาวิตํ สํสริตนฺติ สนฺธาวนํ สํสรณํ มมญฺเจว ตุมฺหากญฺจ อโหสีติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ สํสิตนฺติ สํสริตํฯ ภวเนตฺติ สมูหตาติ ภวโต ภวคมนา สนฺธาวนา ตณฺหารชฺชุ สุฏฺฐุ หตา ฉินฺนา อปฺปวตฺติกตาฯ

[289] นีลาติ อิทํ สพฺพสงฺคาหกํฯ นีลวณฺณาติอาทิ ตสฺเสว วิภาคทสฺสนตฺถํฯ ตตฺถ น เตสํ ปกติวณฺณา นีลา, นีลวิเลปนานํ วิจิตฺตตาวเสเนตํ วุตฺตํฯ ปฏิวฏฺเฏสีติ ปหาเรสิฯ สาหารํ ทชฺเชยฺยาถาติ สชนปทํ ทเทยฺยาถฯ องฺคุลิํ โผเฏสุนฺติ องฺคุลิํ จาเลสุํฯ อมฺพกายาติ อิตฺถิกายฯ โอโลเกถาติ ปสฺสถฯ อปโลเกถาติ ปุนปฺปุนํ ปสฺสถฯ อุปสํหรถาติ อุปเนถฯ อิมํ ลิจฺฉวิปริสํ ตุมฺหากํ จิตฺเตน ตาวติํสปริสํ หรถ, ตาวติํสสฺส สมกํ กตฺวา ปสฺสถาติ อตฺโถฯ

สีหเสนาปติวตฺถุอาทิกถา

[290] ธมฺมสฺส จ อนุธมฺมํ พฺยากโรนฺตีติ ภควตา วุตฺตการณสฺส อนุการณํ กเถนฺติฯ สหธมฺมิโก วาทานุวาโทติ อปเรหิ วุตฺตการเณน สการโณ หุตฺวา ตุมฺหากํ วาโท วิญฺญุครหิตพฺพํ การณํ โกจิ อปฺปมตฺตโกปิ กิํ น อาคจฺฉติฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ ‘‘กิํ สพฺพกาเรนาปิ ตุมฺหากํ วาเท คารยฺหการณํ นตฺถี’’ติฯ อนพฺภกฺขาตุกามาติ อภิภวิตฺวา น อาจิกฺขิตุกามาฯ

[293] อนุวิจฺจการนฺติ อนุวิทิตฺวา จินฺเตตฺวา ตุลยิตฺวา กาตพฺพํ กโรหีติ วุตฺตํ โหติฯ ญาตมนุสฺสานนฺติ โลเก ปากฏานํฯ