ยานาทิปฏิกฺเขปกถา

[253] อิตฺถิยุตฺเตนาติ เธนุยุตฺเตนฯ ปุริสนฺตเรนาติ ปุริสสารถินาฯ ปุริสยุตฺเตนาติ โคณยุตฺเตนฯ อิตฺถนฺตเรนาติ อิตฺถิสารถินาฯ คงฺคามหิยายาติ คงฺคามหกีฬิกายฯ ปุริสยุตฺตํ หตฺถวฏฺฏกนฺติ เอตฺถ ปุริสยุตฺตํ อิตฺถิสารถิ วา โหตุ, ปุริสสารถิ วา วฏฺฏติฯ หตฺถวฏฺฏกํ ปน อิตฺถิโย วา วฏฺเฏนฺตุ ปุริสา วา, วฏฺฏติเยวฯ ยานุคฺฆาเตนาติ ยานํ อภิรุหนฺตสฺส สพฺโพ กาโย จลติ ตปฺปจฺจยาฯ สิวิกนฺติ ปีฐกสิวิกํฯ ปาฏงฺกินฺติ วํเส ลคฺเคตฺวา กตํ ปฏโปตลิกํฯ

[254] อุจฺจาสยนมหาสยนนานีติ เอตฺถ อุจฺจาสยนนฺติ ปมาณาติกฺกนฺตํ มญฺจํฯ มหาสยนนฺติ อกปฺปิยตฺถรณํ, อาสนฺทีอาทีสุ อาสนฺทีติ ปมาณาติกฺกนฺตาสนํฯ ปลฺลงฺโกติ ปาเทสุ วาฬรูปานิ ฐเปตฺวา กโตฯ โคนโกติ ทีฆโลมโก มหาโกชโว; จตุรงฺคุลาธิกานิ กิร ตสฺส โลมานิฯ จิตฺตกาติ วานจิตฺโร อุณฺณามยตฺถรโณฯ ปฏิกาติ อุณฺณามโย เสตตฺถรโณฯ ปฏลิกาติ ฆนปุปฺผโก อุณฺณามยโลหิตตฺถรโณ; โย อามลกปฏฺโฏติปิ วุจฺจติฯ ตูลิกาติ ปกติตูลิกาเยวฯ วิกติกาติ สีหพฺยคฺฆาทิรูปวิจิตฺโร อุณฺณามยตฺถรโณฯ อุทฺทโลมีติ เอกโต อุคฺคตโลมํ อุณฺณามยตฺถรณํ; ‘‘อุทฺธโลมี’’ติปิ ปาโฐฯ เอกนฺตโลมีติ อุภโต อุคฺคตโลมํ อุณฺณามยตฺถรณํฯ กฏฺฏิสฺสนฺติ รตนปริสิพฺพิตํ โกเสยฺยกฏฺฏิสฺสมยํ ปจฺจตฺถรณํ ฯ โกเสยฺยนฺติ รตนปริสิพฺพิตํ โกสิยสุตฺตมยํ ปจฺจตฺถรณํ; สุทฺธโกเสยฺยํ ปน วฏฺฏติฯ

กุตฺตกนฺติ โสฬสนฺนํ นาฏกิตฺถีนํ ฐตฺวา นจฺจนโยคฺคํ อุณฺณามยอตฺถรณํฯ หตฺถตฺถรอสฺสตฺถราติ หตฺถิอสฺสปิฏฺฐีสุ อตฺถรณกอตฺถรณา เอวฯ รถตฺถเรปิ เอเสว นโยฯ อชินปฺปเวณีติ อชินจมฺเมหิ มญฺจปฺปมาเณน สิพฺพิตฺวา กตา ปเวณีฯ กทลีมิคปวรปจฺจตฺถรณนฺติ กทลีมิคจมฺมํ นาม อตฺถิ, เตน กตํ ปวรปจฺจตฺถรณํ, อุตฺตมปจฺจตฺถรณนฺติ อตฺโถฯ ตํ กิร เสตวตฺถสฺส อุปริ กทลีมิคจมฺมํ ปตฺถริตฺวา สิพฺพิตฺวา กโรนฺติฯ

สอุตฺตรจฺฉทนฺติ สห อุตฺตรจฺฉทเนน; อุปริพทฺเธน รตฺตวิตาเนน สทฺธินฺติ อตฺโถ ฯ เสตวิตานมฺปิ เหฏฺฐา อกปฺปิยปจฺจตฺถรเณ สติ น วฏฺฏติ, อสติ ปน วฏฺฏติฯ อุภโตโลหิตกูปธานนฺติ สีสูปธานญฺจ ปาทูปธานญฺจาติ มญฺจสฺส อุภโตโลหิตกูปธานํ, เอตํ น กปฺปติฯ ยํ ปน เอกเมว อุปธานํ อุโภสุ ปสฺเสสุ รตฺตํ วา โหติ, ปทุมวณฺณํ วา จิตฺรํ วา, สเจ ปมาณยุตฺตํ, วฏฺฏติฯ มหาอุปธานํ ปน ปฏิกฺขิตฺตํฯ

สพฺพจมฺมปฏิกฺเขปาทิกถา

[255] ทีปิจฺฉาโปติ ทีปิโปตโกฯ โอคุมฺผิยนฺตีติ ภิตฺติทณฺฑกาทีสุ เวเฐตฺวา พนฺธนฺติฯ

[256] อภินิสีทิตุนฺติ อภินิสฺสาย นิสีทิตุํ; อปสฺสยํ กตฺวา นิสีทิตุนฺติ อตฺโถฯ คิลาเนน ภิกฺขุนา สอุปาหเนนาติ เอตฺถ คิลาโน นาม โย น สกฺโกติ อนุปาหโน คามํ ปวิสิตุํฯ

[257] กุรรฆเรติ เอวํนามเก นคเร; เอเตนสฺส โคจรคาโม วุตฺโตฯ ปปตเก ปพฺพเตติ ปปตนามเก ปพฺพเต; เอเตนสฺส นิวาสนฏฺฐานํ วุตฺตํฯ โสโณติ ตสฺส นามํฯ โกฏิอคฺฆนกํ ปน กณฺณปิฬนฺธนกํ ธาเรติ, ตสฺมา ‘‘กุฏิกณฺโณ’’ติ วุจฺจติ; โกฏิกณฺโณติ อตฺโถฯ ปาสาทิกนฺติ ปสาทชนกํฯ ปสาทนียนฺติ อิทํ ตสฺเสว อตฺถเววจนํฯ อุตฺตมทมถสมถนฺติ อุตฺตมํ ทมถญฺจ สมถญฺจ ปญฺญญฺจ สมาธิญฺจ กายูปสมญฺจ จิตฺตูปสมญฺจาติปิ อตฺโถฯ ทนฺตนฺติ สพฺเพสํ วิสูกายิกวิปฺผนฺทิตานํ อุปจฺฉินฺนตฺตา ทนฺตํ; ขีณกิเลสนฺติ อตฺโถฯ คุตฺตนฺติ สํวรคุตฺติยา คุตฺตํฯ สนฺตินฺทฺริยนฺติ ยตินฺทฺริยํฯ นาคนฺติ อาคุวิรหิตํฯ ติณฺณํ เม วสฺสานํ อจฺจเยนาติ มม ปพฺพชฺชาทิวสโต ปฏฺฐาย ติณฺณํ วสฺสานํ อจฺจเยนฯ อุปสมฺปทํ อลตฺถนฺติ อหํ อุปสมฺปทํ อลภิํ ฯ กณฺหุตฺตราติ กณฺหมตฺติกุตฺตรา; อุปริ วฑฺฒิตกณฺหมตฺติกาติ อตฺโถฯ โคกณฺฏกหตาติ คุนฺนํ ขุเรหิ อกฺกนฺตภูมิโต สมุฏฺฐิเตหิ โคกณฺฏเกหิ อุปหตาฯ เต กิร โคกณฺฏเก เอกปฏลิกา อุปาหนา รกฺขิตุํ น สกฺโกนฺติ; เอวํ ขรา โหนฺติฯ เอรคู, โมรคู, มชฺชารู, ชนฺตูติ อิมา จตสฺโสปิ ติณชาติโย; เอเตหิ กฏสารเก จ ตฏฺฏิกาโย จ กโรนฺติฯ