ยานาทิปฏิกฺเขปกถา

[253] อิตฺถิยุตฺเตนาติ เธนุยุตฺเตนฯ ปุริสนฺตเรนาติ ปุริสสารถินาฯ ปุริสยุตฺเตนาติ โคณยุตฺเตนฯ อิตฺถนฺตเรนาติ อิตฺถิสารถินาฯ คงฺคามหิยายาติ คงฺคามหกีฬิกายฯ ปุริสยุตฺตํ หตฺถวฏฺฏกนฺติ เอตฺถ ปุริสยุตฺตํ อิตฺถิสารถิ วา โหตุ, ปุริสสารถิ วา วฏฺฏติฯ หตฺถวฏฺฏกํ ปน อิตฺถิโย วา วฏฺเฏนฺตุ ปุริสา วา, วฏฺฏติเยวฯ ยานุคฺฆาเตนาติ ยานํ อภิรุหนฺตสฺส สพฺโพ กาโย จลติ ตปฺปจฺจยาฯ สิวิกนฺติ ปีฐกสิวิกํฯ ปาฏงฺกินฺติ วํเส ลคฺเคตฺวา กตํ ปฏโปตลิกํฯ

[254] อุจฺจาสยนมหาสยนนานีติ เอตฺถ อุจฺจาสยนนฺติ ปมาณาติกฺกนฺตํ มญฺจํฯ มหาสยนนฺติ อกปฺปิยตฺถรณํ, อาสนฺทีอาทีสุ อาสนฺทีติ ปมาณาติกฺกนฺตาสนํฯ ปลฺลงฺโกติ ปาเทสุ วาฬรูปานิ ฐเปตฺวา กโตฯ โคนโกติ ทีฆโลมโก มหาโกชโว; จตุรงฺคุลาธิกานิ กิร ตสฺส โลมานิฯ จิตฺตกาติ วานจิตฺโร อุณฺณามยตฺถรโณฯ ปฏิกาติ อุณฺณามโย เสตตฺถรโณฯ ปฏลิกาติ ฆนปุปฺผโก อุณฺณามยโลหิตตฺถรโณ; โย อามลกปฏฺโฏติปิ วุจฺจติฯ ตูลิกาติ ปกติตูลิกาเยวฯ วิกติกาติ สีหพฺยคฺฆาทิรูปวิจิตฺโร อุณฺณามยตฺถรโณฯ อุทฺทโลมีติ เอกโต อุคฺคตโลมํ อุณฺณามยตฺถรณํ; ‘‘อุทฺธโลมี’’ติปิ ปาโฐฯ เอกนฺตโลมีติ อุภโต อุคฺคตโลมํ อุณฺณามยตฺถรณํฯ กฏฺฏิสฺสนฺติ รตนปริสิพฺพิตํ โกเสยฺยกฏฺฏิสฺสมยํ ปจฺจตฺถรณํ ฯ โกเสยฺยนฺติ รตนปริสิพฺพิตํ โกสิยสุตฺตมยํ ปจฺจตฺถรณํ; สุทฺธโกเสยฺยํ ปน วฏฺฏติฯ

กุตฺตกนฺติ โสฬสนฺนํ นาฏกิตฺถีนํ ฐตฺวา นจฺจนโยคฺคํ อุณฺณามยอตฺถรณํฯ หตฺถตฺถรอสฺสตฺถราติ หตฺถิอสฺสปิฏฺฐีสุ อตฺถรณกอตฺถรณา เอวฯ รถตฺถเรปิ เอเสว นโยฯ อชินปฺปเวณีติ อชินจมฺเมหิ มญฺจปฺปมาเณน สิพฺพิตฺวา กตา ปเวณีฯ กทลีมิคปวรปจฺจตฺถรณนฺติ กทลีมิคจมฺมํ นาม อตฺถิ, เตน กตํ ปวรปจฺจตฺถรณํ, อุตฺตมปจฺจตฺถรณนฺติ อตฺโถฯ ตํ กิร เสตวตฺถสฺส อุปริ กทลีมิคจมฺมํ ปตฺถริตฺวา สิพฺพิตฺวา กโรนฺติฯ