5. จมฺมกฺขนฺธกํ

โสณโกฬิวิสวตฺถุกถา

[242] จมฺมกฺขนฺธเก – อิสฺสริยาธิปจฺจนฺติ อิสฺสรภาเวน จ อธิปติภาเวน จ สมนฺนาคตํฯ รชฺชนฺติ ราชภาวํ, รญฺญา กตฺตพฺพกิจฺจํ วาฯ โสโณ นาม โกฬิวิโสติ เอตฺถ โสโณติ ตสฺส นามํ; โกฬิวิโสติ โคตฺตํฯ ปาทตเลสุ โลมานีติ รตฺเตสุ ปาทตเลสุ สุขุมานิ อญฺชนวณฺณานิ กมฺมจิตฺตีกตานิ โลมานิ ชาตานิ โหนฺติฯ โส กิร ปุพฺเพ อสีติสหสฺสานํ ปุริสานํ เชฏฺฐปุริโส หุตฺวา เตหิ สทฺธิํ ปจฺเจกพุทฺธสฺส วสนฏฺฐาเน ปณฺณสาลํ กตฺวา อตฺตโน สสฺสิริกํ อุณฺณปาวารกํ ปจฺเจกพุทฺธสฺส ปาเทหิ อกฺกมนฏฺฐาเน ปาทปุญฺฉนิกํ กตฺวา ฐเปสิฯ เตมาสํ ปน สพฺเพว ปจฺเจกพุทฺธํ อุปฏฺฐหิํสุฯ อยํ ตสฺส จ เตสญฺจ อสีติยา คามิกสหสฺสานํ ปุพฺพโยโคฯ

อสีติคามิกสหสฺสานีติ เตสุ คาเมสุ วสนฺตานํ กุลปุตฺตานํ อสีติสหสฺสานิฯ เกนจิเทว กรณีเยนาติ เกนจิ กรณีเยน วิย; น ปนสฺส กิญฺจิ กรณียํ อตฺถิ อญฺญตฺร ตสฺส ทสฺสนาฯ ราชา กิร ตานิปิ อสีติกุลปุตฺตสหสฺสานิ สนฺนิปาตาเปนฺโต ‘‘เอวํ อปริสงฺกนฺโต โสโณ อาคมิสฺสตี’’ติ สนฺนิปาตาเปสิฯ ทิฏฺฐธมฺมิเก อตฺเถติ ‘‘กสิวณิชฺชาทีนิ ธมฺเมน กตฺตพฺพานิ, มาตาปิตโร ธมฺเมน โปสิตพฺพา’’ติ เอวมาทินา นเยน อิธโลกหิเต อตฺเถ อนุสาสิตฺวาฯ โส โน ภควาติ โส อมฺหากํ ภควา ตุมฺเห สมฺปรายิเก อตฺเถ อนุสาสิสฺสตีติ อตฺโถฯ

ภควนฺตํ ปฏิเวเทมีติ ภควนฺตํ ชานาเปมิฯ ปาฏิกาย นิมุชฺชิตฺวาติ โสปานสฺส เหฏฺฐา อฑฺฒจนฺทปาสาเณ นิมุชฺชิตฺวาฯ ยสฺส ทานิ ภนฺเต ภควา กาลํ มญฺญตีติ ยสฺส เตสํ หิตกิริยตฺถสฺส ภควา กาลํ ชานาติฯ วิหารปจฺฉายายนฺติ วิหารปจฺจนฺเต ฉายายํฯ สมนฺนาหรนฺตีติ ปสาทวเสน ปุนปฺปุนํ มนสิ กโรนฺติฯ ภิยฺโยโสมตฺตายาติ ภิยฺโยโสมตฺตาย ปุน วิสิฏฺฐตรํ ทสฺเสหีติ อตฺโถฯ อนฺตรธายตีติ อทสฺสนํ โหติฯ

โสณสฺส ปพฺพชฺชากถา

[243] โลหิเตน ผุโฏ โหตีติ โลหิเตน มกฺขิโต โหติฯ ควาฆาตนนฺติ ยตฺถ คาโว หญฺญนฺติ, ตาทิโสติ อตฺโถฯ กุสโล นาม วีณาย วาทนกุสโลฯ วีณาย ตนฺติสฺสเรติ วีณาย ตนฺติยา สเรฯ อจฺจายตาติ อติอายตา ขรมุจฺฉิตาฯ สรวตีติ สรสมฺปนฺนาฯ กมฺมญฺญาติ กมฺมกฺขมาฯ อติสิถิลาติ มนฺทมุจฺฉนาฯ สเม คุเณ ปติฏฺฐิตาติ มชฺฌิเม สเร ฐเปตฺวา มุจฺฉิตาฯ วีริยสมตํ อธิฏฺฐหาติ วีริยสมฺปยุตฺตสมตํ อธิฏฺฐาหิ, วีริยํ สมเถน โยเชหีติ อตฺโถฯ อินฺทฺริยานญฺจ สมตํ ปฏิวิชฺฌาติ สทฺธาทีนํ อินฺทฺริยานํ สมตํ สมภาวํฯ ตตฺถ สทฺธํ ปญฺญาย, ปญฺญญฺจ สทฺธาย, วีริยํ สมาธินา, สมาธิญฺจ วีริเยน โยชยมาโน อินฺทฺริยานํ สมตํ ปฏิวิชฺฌฯ ตตฺถ จ นิมิตฺตํ คณฺหาหีติ ตสฺมิํ สมเถ สติ, เยน อาทาเส มุขพิมฺเพเนว นิมิตฺเตน อุปฺปชฺชิตพฺพํ , ตํ สมถนิมิตฺตํ วิปสฺสนานิมิตฺตํ มคฺคนิมิตฺตํ ผลนิมิตฺตญฺจ คณฺหาหิ, นิพฺพตฺเตหีติ อตฺโถฯ

[244] อญฺญํ พฺยากเรยฺยนฺติ อรหา อหนฺติ ชานาเปยฺยํฯ ฉ ฐานานีติ ฉ การณานิฯ อธิมุตฺโต โหตีติ ปฏิวิชฺฌิตฺวา ปจฺจกฺขํ กตฺวา ฐิโต โหติฯ เนกฺขมฺมาธิมุตฺโตติอาทิ สพฺพํ อรหตฺตวเสน วุตฺตํฯ อรหตฺตญฺหิ สพฺพกิเลเสหิ นิกฺขนฺตตฺตา เนกฺขมฺมํ, เตเหว ปวิวิตฺตตฺตา ปวิเวโก, พฺยาปชฺชาภาวโต อพฺยาปชฺชํ, อุปาทานสฺส ขยนฺเต อุปฺปนฺนตฺตา อุปาทานกฺขโย, ตณฺหากฺขยนฺเต อุปฺปนฺนตฺตา ตณฺหกฺขโย, สมฺโมหาภาวโต อสมฺโมโหติ จ วุจฺจติฯ

เกวลํ สทฺธามตฺตกนฺติ ปฏิเวธรหิตํ เกวลํ ปฏิเวธปญฺญาย อสมฺมิสฺสํ สทฺธามตฺตกํฯ ปฏิจยนฺติ ปุนปฺปุนํ กรเณน วุฑฺฒิํฯ วีตราคตฺตาติ มคฺคปฺปฏิเวเธน ราคสฺส วิคตตฺตาเยว เนกฺขมฺมสงฺขาตํ อรหตฺตํ ปฏิวิชฺฌิตฺวา ฐิโต โหติฯ ผลสมาปตฺติวิหาเรเนว วิหรติ, ตนฺนินฺนมานโสเยว โหตีติ อตฺโถฯ เสสปเทสุปิ เอเสว นโยฯ