ปจฺฉิมปททฺวเย อยมตฺโถ , อหญฺหิ อตฺตโน ปคุณํ สุปฺปวตฺติมฺปิ อิมํ ปณีตํ อุตฺตมํ ธมฺมํ กายวาจากิลมถสญฺญี หุตฺวา มนุเชสุ เทวมนุสฺเสสุ น ภาสินฺติฯ

พฺรหฺมยาจนกถา นิฏฺฐิตาฯ

ปญฺจวคฺคิยกถา

[10] ปณฺฑิโตติ ปณฺฑิจฺเจน สมนฺนาคโตฯ พฺยตฺโตติ เวยฺยตฺติเยน สมนฺนาคโตฯ เมธาวีติ ฐานุปฺปตฺติยา ปญฺญาย สมนฺนาคโตฯ อปฺปรชกฺขชาติโกติ สมาปตฺติยา วิกฺขมฺภิตตฺตา นิกฺกิเลสชาติโก วิสุทฺธสตฺโตฯ อาชานิสฺสตีติ สลฺลกฺเขสฺสติ ปฏิวิชฺฌิสฺสติฯ ภควโตปิ โข ญาณํ อุทปาทีติ สพฺพญฺญุตญฺญาณํ อุปฺปชฺชิ ‘‘อิโต สตฺตมทิวสมตฺถเก กาลํกตฺวา อากิญฺจญฺญายตเน นิพฺพตฺโต’’ติฯ มหาชานิโยติ สตฺตทิวสพฺภนฺตเร ปตฺตพฺพมคฺคผลโต ปริหีนตฺตา มหตี ชานิ อสฺสาติ มหาชานิโย อกฺขเณ นิพฺพตฺตตฺตาฯ อภิโทสกาลํกโตติ หิยฺโย กาลํกโต, โสปิ เนวสญฺญานาสญฺญายตเน นิพฺพตฺโตติ อทฺทสฯ พหูการาติ พหูปการาฯ ปธานปหิตตฺตํ อุปฏฺฐหิํสูติ ปธานตฺถาย เปสิตตฺตภาวํ มุโขทกทานาทินา อุปฏฺฐหิํสุฯ

[11] อนฺตรา จ คยํ อนฺตรา จ โพธินฺติ อุปโก โพธิมณฺฑสฺส จ คยาย จ อนฺตเร ภควนฺตํ อทฺทสฯ อทฺธานมคฺคปฺปฏิปนฺนนฺติ อทฺธานมคฺคํ ปฏิปนฺนํฯ

สพฺพาภิภูติ สพฺพํ เตภูมกธมฺมํ อภิภวิตฺวา ฐิโตฯ สพฺพวิทูติ สพฺพํ จตุภูมกธมฺมํ อเวทิํ อญฺญาสิํฯ สพฺเพสุ ธมฺเมสุ อนูปลิตฺโตติ สพฺเพสุ เตภูมกธมฺเมสุ กิเลสเลเปน อลิตฺโตฯ สพฺพญฺชโหติ สพฺพํ เตภูมกธมฺมํ ชหิตฺวา ฐิโตฯ ตณฺหกฺขเย วิมุตฺโตติ ตณฺหกฺขเย นิพฺพาเน อารมฺมณโต วิมุตฺโตฯ สยํ อภิญฺญายาติ สพฺพํ จตุภูมกธมฺมํ อตฺตนาว ชานิตฺวาฯ กมุทฺทิเสยฺยนฺติ กํ อญฺญํ ‘‘อยํ เม อาจริโย’’ติ อุทฺทิเสยฺยํฯ

น เม อาจริโย อตฺถีติ โลกุตฺตรธมฺเม มยฺหํ อาจริโย นาม นตฺถิฯ นตฺถิ เม ปฏิปุคฺคโลติ มยฺหํ ปฏิภาคปุคฺคโล นาม นตฺถิฯ สีติภูโตติ สพฺพกิเลสคฺคินิพฺพาปเนน สีติภูโตฯ กิเลสานํเยว นิพฺพุตตฺตา นิพฺพุโตฯ

กาสีนํ ปุรนฺติ กาสิรฏฺเฐ นครํฯ อาหญฺฉํ อมตทุนฺทุภินฺติ ธมฺมจกฺกปฺปฏิลาภาย อมตเภริํ ปหริสฺสามีติ คจฺฉามิฯ

อรหสิ อนนฺตชิโนติ อนนฺตชิโน ภวิตุํ ยุตฺโตฯ หุเปยฺยปาวุโสติ อาวุโส เอวมฺปิ นาม ภเวยฺยฯ สีสํ โอกมฺเปตฺวาติ สีสํ จาเลตฺวาฯ

[12] สณฺฐเปสุนฺติ กติกํ อกํสุฯ พาหุลฺลิโกติ จีวรพาหุลฺลาทีนํ อตฺถาย ปฏิปนฺโนฯ ปธานวิพฺภนฺโตติ ปธานโต วิพฺภนฺโต ภฏฺโฐ ปริหีโนฯ อาวตฺโต พาหุลฺลายาติ จีวราทิพหุลภาวตฺถาย อาวตฺโตฯ โอทหถ ภิกฺขเว โสตนฺติ อุปเนถ ภิกฺขเว โสตํ; โสตินฺทฺริยํ ธมฺมสวนตฺถํ อภิมุขํ กโรถาติ อตฺโถฯ อมตมธิคตนฺติ อมตํ นิพฺพานํ มยา อธิคตนฺติ ทสฺเสติฯ อิริยายาติ ทุกฺกรอิริยายฯ ปฏิปทายาติ ทุกฺกรปฏิปทายฯ อภิชานาถ เม โนติ อภิชานาถ นุ เม สมนุปสฺสถฯ เอวรูปํ ภาสิตเมตนฺติ เอตํ เอวรูปํ วากฺยํ ภาสิตนฺติ อตฺโถฯ อสกฺขิ โข ภควา ปญฺจวคฺคิเย ภิกฺขู สญฺญาเปตุนฺติ ‘‘อหํ พุทฺโธ’’ติ ชานาเปตุํ อสกฺขิฯ

[13] จกฺขุกรณีติ ปญฺญาจกฺขุํ สนฺธายาหฯ อิโต ปรํ สพฺพํ ปทตฺถโต อุตฺตานเมวฯ อธิปฺปายานุสนฺธิโยชนาทิเภทโต ปน ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมฏฺฐกถายํ วุตฺตนเยน เวทิตพฺพํฯ อิโต ปฏฺฐาย หิ อติวิตฺถารภีรุกสฺส มหาชนสฺส จิตฺตํ อนุรกฺขนฺตา สุตฺตนฺตกถํ อวณฺณยิตฺวา วินยกถํเยว วณฺณยิสฺสามฯ

[18] สาว ตสฺส อายสฺมโต อุปสมฺปทา อโหสีติ อาสาฬฺหีปุณฺณมาย อฏฺฐารสหิ เทวตาโกฏีหิ สทฺธิํ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐิตสฺส ‘‘เอหิ ภิกฺขู’’ติ ภควโต วจเนน อภินิปฺผนฺนา สาว ตสฺส อายสฺมโต เอหิภิกฺขูปสมฺปทา อโหสิฯ

[19] อถ โข อายสฺมโต จ วปฺปสฺสาติ อาทิมฺหิ วปฺปตฺเถรสฺส ปาฏิปททิวเส ธมฺมจกฺขุํ อุทปาทิ, ภทฺทิยตฺเถรสฺส ทุติยทิวเส, มหานามตฺเถรสฺส ตติยทิวเส, อสฺสชิตฺเถรสฺส จตุตฺถิยนฺติฯ

อิเมสญฺจ ปน ภิกฺขูนํ กมฺมฏฺฐาเนสุ อุปฺปนฺนมลวิโสธนตฺถํ ภควา อนฺโตวิหาเรเยว อโหสิฯ อุปฺปนฺเน อุปฺปนฺเน กมฺมฏฺฐานมเล อากาเสน คนฺตฺวา มลํ วิโนเทสิฯ ปกฺขสฺส ปน ปญฺจมิยํ สพฺเพ เต เอกโต สนฺนิปาเตตฺวา อนตฺตสุตฺเตน โอวทิฯ เตน วุตฺตํ ‘‘อถ โข ภควา ปญฺจวคฺคิเย’’ติอาทิฯ

[24] เตน โข ปน สมเยน ฉ โลเก อรหนฺโต โหนฺตีติ ปญฺจมิยา ปกฺขสฺส โลกสฺมิํ ฉ มนุสฺสา อรหนฺโต โหนฺตีติ อตฺโถฯ

ปญฺจวคฺคิยกถา นิฏฺฐิตาฯ

ปพฺพชฺชากถา

[31] ปุพฺพานุปุพฺพกานนฺติ ปเวณิวเสน โปราณานุโปราณานนฺติ อตฺโถฯ เตน โข ปน สมเยน เอกสฏฺฐิ โลเก อรหนฺโต โหนฺตีติ ปุริมา ฉ อิเม จ ปญฺจปญฺญาสาติ อนฺโตวสฺสมฺหิเยว เอกสฏฺฐิ มนุสฺสา อรหนฺโต โหนฺตีติ อตฺโถฯ

ตตฺร ยสอาทีนํ กุลปุตฺตานํ อยํ ปุพฺพโยโค – อตีเต กิร ปญฺจปญฺญาสชนา สหายกา วคฺคพนฺเธน ปุญฺญานิ กโรนฺตา อนาถสรีรานิ ปฏิชคฺคนฺตา วิจรนฺติ, เต เอกทิวสํ คพฺภินิํ อิตฺถิํ กาลํกตํ ทิสฺวา ‘‘ฌาเปสฺสามา’’ติ สุสานํ นีหริํสุฯ เตสุ ปญฺจ ชเน ‘‘ตุมฺเห ฌาเปถา’’ติ สุสาเน ฐเปตฺวา เสสา คามํ ปวิฏฺฐาฯ ยโส ทารโก ตํ สรีรํ วิชฺฌิตฺวา ปริวตฺเตตฺวา จ ฌาปยมาโน อสุภสญฺญํ ปฏิลภิฯ โส อิตเรสมฺปิ จตุนฺนํ ชนานํ ‘‘ปสฺสถ โภ อิมํ อสุจิํ ปฏิกูล’’นฺติ ทสฺเสสิฯ เตปิ ตตฺถ อสุภสญฺญํ ปฏิลภิํสุฯ เต ปญฺจปิ ชนา คามํ คนฺตฺวา เสสสหายกานํ กถยิํสุฯ ยโส ปน ทารโก เคหมฺปิ คนฺตฺวา มาตาปิตูนฺนญฺจ ภริยาย จ กเถสิฯ เต สพฺเพปิ อสุภํ ภาวยิํสุฯ อยเมเตสํ ปุพฺพโยโคฯ เตนายสฺมโต ยสสฺส นาฏกชเนสุ สุสานสญฺญาเยว อุปฺปชฺชิ, ตาเยว จ อุปนิสฺสยสมฺปตฺติยา สพฺเพสํ วิเสสาธิคโม นิพฺพตฺตีติฯ

อถ โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสีติ ภควา ยาว ปจฺฉิมกตฺติกปุณฺณมา, ตาว พาราณสิยํ วิหรนฺโต เอกทิวสํ เต ขีณาสเว สฏฺฐิ ภิกฺขู อามนฺเตสิฯ