7. สตฺตมสิกฺขาปทวณฺณนา

[822] สตฺตเม – ภุญฺชิสฺสามีติ ปฏิคฺคณฺหาติ อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสาติ อิทํ ปโยคทุกฺกฏํ นาม, ตสฺมา น เกวลํ ปฏิคฺคหเณเยว โหติ, ปฏิคฺคณฺหิตฺวา ปน อรญฺญโต อาหรเณปิ สุกฺขาปเนปิ วทฺทลิทิวเส ภชฺชนตฺถาย อุทฺธนสชฺชเนปิ กปลฺลสชฺชเนปิ ทพฺพิสชฺชเนปิ ทารูนิ อาทาย อคฺคิกรเณปิ กปลฺลมฺหิ ธญฺญปกฺขิปเนปิ ทพฺพิยา สงฺฆฏฺฏเนสุปิ โกฏฺฏนตฺถํ อุทุกฺขลมุสลาทิสชฺชเนสุปิ โกฏฺฏนปปฺโผฏนโธวนาทีสุปิ ยาว มุเข ฐเปตฺวา อชฺโฌหรณตฺถํ ทนฺเตหิ สงฺขาทติ, ตาว สพฺพปโยเคสุ ทุกฺกฏานิ, อชฺโฌหรณกาเล ปน อชฺโฌหรณคณนาย ปาจิตฺติยานิฯ เอตฺถ จ วิญฺญตฺติ เจว โภชนญฺจ ปมาณํฯ ตสฺมา สยํ วิญฺญาเปตฺวา อญฺญาย ภชฺชนโกฏฺฏนปจนานิ การาเปตฺวา ภุญฺชนฺติยาปิ อาปตฺติฯ อญฺญาย วิญฺญาเปตฺวา สยํ ภชฺชนาทีนิ กตฺวา ภุญฺชนฺติยาปิ อาปตฺติฯ มหาปจฺจริยํ ปน วุตฺตํ – ‘‘อิทํ อามกธญฺญํ นาม มาตรมฺปิ วิญฺญาเปตฺวา ภุญฺชนฺติยา ปาจิตฺติยเมว, อวิญฺญตฺติยา ลทฺธํ สยํ ภชฺชนาทีนิ กตฺวา วา การาเปตฺวา วา ภุญฺชนฺติยา ทุกฺกฏํฯ อญฺญาย วิญฺญตฺติยา ลทฺธํ สยํ วา ภชฺชนาทีนิ กตฺวา ตาย วา การาเปตฺวา อญฺญาย วา การาเปตฺวา ภุญฺชนฺติยาปิ ทุกฺกฏเมวา’’ติฯ ปุนปิ วุตฺตํ ‘‘อญฺญาย วิญฺญตฺติยา ลทฺธํ, สยํ ภชฺชนาทีนิ กตฺวา ภุญฺชนฺติยา ปาจิตฺติยเมวฯ ภชฺชนาทีนิ การาเปตฺวา ภุญฺชนฺติยา ปน ทุกฺกฏ’’นฺติฯ ตํ ปุพฺพาปรวิรุทฺธํ โหติ, น หิ ภชฺชนาทีนํ กรเณ วา การาปเน วา วิเสโส อตฺถิฯ มหาอฏฺฐกถายํ ปน ‘‘อญฺญาย วิญฺญตฺตํ ภุญฺชนฺติยา ทุกฺกฏ’’นฺติ อวิเสเสน วุตฺตํฯ

[823] อาพาธปจฺจยาติ เสทกมฺมาทีนํ อตฺถาย ธญฺญวิญฺญตฺติยา อนาปตฺติฯ ‘‘อวิญฺญตฺติยา ลพฺภมานํ ปน นวกมฺมตฺถาย สมฺปฏิจฺฉิตุํ วฏฺฏตี’’ติ มหาปจฺจริยํ วุตฺตํฯ อปรณฺณํ วิญฺญาเปตีติ ฐเปตฺวา สตฺต ธญฺญานิ มุคฺคมาสาทิํ วา ลาพุกุมฺภณฺฑาทิํ วา อญฺญํ ยํกิญฺจิ ญาตกปวาริตฏฺฐาเน วิญฺญาเปนฺติยา อนาปตฺติฯ อามกธญฺญํ ปน ญาตกปวาริตฏฺฐาเน น วฏฺฏติฯ เสสํ อุตฺตานเมวฯ

จตุสมุฏฺฐานํ – กายโต กายวาจโต กายจิตฺตโต กายวาจาจิตฺตโต จ สมุฏฺฐาติ, กิริยํ, โนสญฺญาวิโมกฺขํ, อจิตฺตกํ, ปณฺณตฺติวชฺชํ, กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, ติจิตฺตํ, ติเวทนนฺติฯ

สตฺตมสิกฺขาปทํฯ