มหาปจฺจริยาทีสุ ปน ‘‘ปลณฺฑุกสฺส ตีณิ มิญฺชานิ, ภญฺชนกสฺส ทฺเว, หริตกสฺส เอก’’นฺติ วุตฺตํ ฯ เอเต ปลณฺฑุกาทโย สภาเวเนว วฏฺฏนฺติฯ สูปสมฺปากาทีสุ ปน มาคธกมฺปิ วฏฺฏติฯ ตญฺหิ ปจฺจมาเนสุ มุคฺคสูปาทีสุ วา มจฺฉมํสวิกติยา วา เตลาทีสุ วา พทรสาฬวาทีสุ วา อมฺพิลสากาทีสุ วา อุตฺตริภงฺเคสุ วา ยตฺถ กตฺถจิ อนฺตมโส ยาคุภตฺเตปิ ปกฺขิปิตุํ วฏฺฏติฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ
เอฬกโลมสมุฏฺฐานํ – กิริยํ, โนสญฺญาวิโมกฺขํ, อจิตฺตกํ, ปณฺณตฺติวชฺชํ, กายกมฺมํ, ติจิตฺตํ, ติเวทนนฺติฯ
ลสุณสิกฺขาปทํ ปฐมํฯ
2. ทุติยสิกฺขาปทวณฺณนา
[799] ทุติเย – สมฺพาเธติ ปฏิจฺฉนฺโนกาเสฯ ตสฺส วิภาคทสฺสนตฺถํ ปน ‘‘อุโภ อุปกจฺฉกา มุตฺตกรณ’’นฺติ วุตฺตํฯ เอกมฺปิ โลมนฺติ กตฺตริยา วา สณฺฑาสเกน วา ขุเรน วา เยน เกนจิ เอกปโยเคน วา นานาปโยเคน วา เอกํ วา พหูนิ วา สํหราเปนฺติยา ปโยคคณนาย ปาจิตฺติยานิ, น โลมคณนายฯ
[801] อาพาธปจฺจยาติ กณฺฑุกจฺฉุอาทิอาพาธปจฺจยา สํหราเปนฺติยา อนาปตฺติฯ เสสํ อุตฺตานเมวฯ จตุสมุฏฺฐานํ – กายโต กายวาจโต กายจิตฺตโต กายวาจาจิตฺตโต จ สมุฏฺฐาติ, กิริยํ, โนสญฺญาวิโมกฺขํ, อจิตฺตกํ, ปณฺณตฺติวชฺชํ, กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, ติจิตฺตํ, ติเวทนนฺติฯ
ทุติยสิกฺขาปทํฯ
3. ตติยสิกฺขาปทวณฺณนา
[803-4] ตติเย – ตลฆาตเกติ มุตฺตกรณตลฆาตเนฯ อนฺตมโส อุปฺปลปตฺเตนาปีติ เอตฺถ ปตฺตํ ตาว มหนฺตํ, เกสเรนาปิ ปหารํ เทนฺติยา อาปตฺติเยวฯ
[805] อาพาธปจฺจยาติ คณฺฑํ วา วณํ วา ปหริตุํ วฏฺฏติฯ เสสํ อุตฺตานเมวฯ ปฐมปาราชิกสมุฏฺฐานํ – กิริยํ, สญฺญาวิโมกฺขํ, สจิตฺตกํ, โลกวชฺชํ, กายกมฺมํ, อกุสลจิตฺตํ, ติเวทนนฺติฯ
ตติยสิกฺขาปทํฯ
4. จตุตฺถสิกฺขาปทวณฺณนา
[806] จตุตฺเถ – ปุราณราโชโรธาติ ปุราเณ คิหิภาเว รญฺโญ โอโรธาฯ จิราจิรํ คจฺฉตีติ จิเรน จิเรน คจฺฉติฯ ธาเรถาติ สกฺโกถฯ กสฺสิทํ กมฺมนฺติ วุตฺเต อนาโรจิเตปิ เอตา มยิ อาสงฺกํ กริสฺสนฺตีติ มญฺญมานา เอวมาห – ‘‘มยฺหิทํ กมฺม’’นฺติฯ
[807] ชตุมฏฺฐเกติ ชตุนา กเต มฏฺฐทณฺฑเกฯ วตฺถุวเสเนเวตํ วุตฺตํ, ยํกิญฺจิ ปน ทณฺฑกํ ปเวเสนฺติยา อาปตฺติเยวฯ เตนาห – ‘‘อนฺตมโส อุปฺปลปตฺตมฺปิ มุตฺตกรณํ ปเวเสตี’’ติฯ เอตมฺปิ จ อติมหนฺตํ, เกสรมตฺตมฺปิ ปน ปเวเสนฺติยา อาปตฺติ เอวฯ เสสํ อุตฺตานเมวฯ สมุฏฺฐานาทีนิ ตลฆาตเก วุตฺตสทิสาเนวาติฯ
จตุตฺถสิกฺขาปทํฯ
5. ปญฺจมสิกฺขาปทวณฺณนา
[810] ปญฺจเม – อติคมฺภีรํ อุทกสุทฺธิกํ อาทิยนฺตีติ อติอนฺโต ปเวเสตฺวา อุทเกน โธวนํ กุรุมานาฯ
[812] เกสคฺคมตฺตมฺปิ อติกฺกาเมตีติ วิตฺถารโต ตติยํ วา จตุตฺถํ วา องฺคุลํ คมฺภีรโต ทฺวินฺนํ ปพฺพานํ อุปริ เกสคฺคมตฺตมฺปิ ปเวเสนฺติยา ปาจิตฺติยนฺติ อตฺโถฯ
