ฐเปตฺวา กปฺปนฺติ ติตฺถิเยสุ วา อญฺญภิกฺขุนีสุ วา ปพฺพชิตปุพฺพํ กปฺปคติกํ ฐเปตฺวาติฯ เสสํ อุตฺตานเมวฯ
โจรีวุฏฺฐาปนสมุฏฺฐานํ – เกนจิ กรณีเยน ปกฺกนฺตาสุ ภิกฺขุนีสุ อคนฺตฺวา ขณฺฑสีมํ ยถานิสินฺนฏฺฐาเนเยว อตฺตโน นิสฺสิตกปริสาย สทฺธิํ วุฏฺฐาเปนฺติยา วาจาจิตฺตโต สมุฏฺฐาติ, ขณฺฑสีมํ วา นทิํ วา คนฺตฺวา วุฏฺฐาเปนฺติยา กายวาจาจิตฺตโต สมุฏฺฐาติ, อนาปุจฺฉา วุฏฺฐาปนวเสน กิริยากิริยํ, สญฺญาวิโมกฺขํ, สจิตฺตกํ, ปณฺณตฺติวชฺชํ, กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, ติจิตฺตํ, ติเวทนนฺติฯ
ทุติยสิกฺขาปทํฯ
3. ตติยสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทวณฺณนา
[692] ตติเย – ปริกฺเขปํ อติกฺกาเมนฺติยาติ เอตฺถ เอกํ ปาทํ อติกฺกาเมนฺติยา ถุลฺลจฺจยํ, ทุติเยน อติกฺกนฺตมตฺเต สงฺฆาทิเสโสฯ อปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส อุปจารนฺติ เอตฺถ ปริกฺเขปารหฏฺฐานํ เอเกน ปาเทน อติกฺกมติ ถุลฺลจฺจยํ, ทุติเยน อติกฺกนฺตมตฺเต สงฺฆาทิเสโสฯ อปิเจตฺถ สกคามโต นิกฺขมนฺติยา คามนฺตรปจฺจยา อนาปตฺติ, นิกฺขมิตฺวา ปน คามนฺตรํ คจฺฉนฺติยา ปทวาเร ปทวาเร ทุกฺกฏํ, เอเกน ปาเทน อิตรสฺส คามสฺส ปริกฺเขเป วา อุปจาเร วา อติกฺกนฺตมตฺเต ถุลฺลจฺจยํ, ทุติเยน อติกฺกนฺตมตฺเต สงฺฆาทิเสโสฯ ตโต นิกฺขมิตฺวา ปุน สกคามํ ปวิสนฺติยาปิ เอเสว นโยฯ สเจ ปน ขณฺฑปากาเรน วา วติฉิทฺเทน วา ภิกฺขุนิวิหารภูมิเยว สกฺกา โหติ ปวิสิตุํ, เอวํ ปวิสมานาย กปฺปิยภูมิํ นาม ปวิฏฺฐา โหติ, ตสฺมา วฏฺฏติฯ สเจปิ หตฺถิปิฏฺฐิอาทีหิ วา อิทฺธิยา วา ปวิสติ, วฏฺฏติเยวฯ ปทสา คมนเมว หิ อิธาธิปฺเปตํฯ เตเนว ‘‘ปฐมํ ปาทํ อติกฺกาเมนฺติยา’’ติอาทิมาหฯ
ทฺเว คามา ภิกฺขุนิวิหาเรน สมฺพทฺธวติกา โหนฺติ, ยสฺมิํ คาเม ภิกฺขุนิวิหาโร, ตตฺถ ปิณฺฑาย จริตฺวา ปุน วิหารํ ปวิสิตฺวา สเจ วิหารมชฺเฌน อิตรสฺส คามสฺส มคฺโค อตฺถิ, คนฺตุํ วฏฺฏติฯ ตโต ปน คามโต เตเนว มคฺเคน ปจฺจาคนฺตพฺพํฯ สเจ คามทฺวาเรน นิกฺขมิตฺวา อาคจฺฉติ, ปุริมนเยเนว อาปตฺติเภโท เวทิตพฺโพฯ
สกคามโต เกนจิ กรณีเยน ภิกฺขุนีหิ สทฺธิํ นิกฺขนฺตาย ปุน ปวิสนกาเล หตฺถิ วา มุจฺจติ, อุสฺสารณา วา โหติ, อิตรา ภิกฺขุนิโย สหสา คามํ ปวิสนฺติ, ยาว อญฺญา ภิกฺขุนี อาคจฺฉติ, ตาว พหิคามทฺวาเร ฐาตพฺพํฯ สเจ น อาคจฺฉติ, ทุติยิกา ภิกฺขุนี ปกฺกนฺตา นาม โหติ, ปวิสิตุํ วฏฺฏติฯ
ปุพฺเพ มหาคาโม โหติ, มชฺเฌ ภิกฺขุนิวิหาโรฯ ปจฺฉา ตํ คามํ จตฺตาโร ชนา ลภิตฺวา วิสุํ วิสุํ วติปริกฺเขปํ กตฺวา วิภชิตฺวา ภุญฺชนฺติ, วิหารโต เอกํ คามํ คนฺตุํ วฏฺฏติฯ ตโต อปรํ คามํ ทฺวาเรน วา วติฉิทฺเทน วา ปวิสิตุํ น วฏฺฏติฯ ปุน วิหารเมว ปจฺจาคนฺตุํ วฏฺฏติฯ กสฺมา? วิหารสฺส จตุคามสาธารณตฺตาฯ
อนฺตรวาสโก เตมิยตีติ ยตฺถ ยถา ติมณฺฑลปฏิจฺฉาทนํ โหติ; เอวํ นิวตฺถาย ภิกฺขุนิยา วสฺสกาเล ติตฺเถน วา อติตฺเถน วา โอตริตฺวา ยตฺถ กตฺถจิ อุตฺตรนฺติยา เอกทฺวงฺคุลมตฺตมฺปิ อนฺตรวาสโก เตมิยติฯ เสสํ นทีลกฺขณํ นทีนิมิตฺตกถาย อาวิ ภวิสฺสติฯ เอวรูปํ นทิํ ติตฺเถน วา อติตฺเถน วา โอตริตฺวา อุตฺตรณกาเล ปฐมํ ปาทํ อุทฺธริตฺวา ตีเร ฐเปนฺติยา ถุลฺลจฺจยํ, ทุติยปาทุทฺธาเร สงฺฆาทิเสโสฯ เสตุนา คจฺฉติ, อนาปตฺติฯ ปทสา โอตริตฺวา อุตฺตรณกาเล เสตุํ อาโรหิตฺวา อุตฺตรนฺติยาปิ อนาปตฺติฯ เสตุนา ปน คนฺตฺวา อุตฺตรณกาเล ปทสา คจฺฉนฺติยา อาปตฺติเยวฯ ยานนาวาอากาสคมนาทีสุปิ เอเสว นโยฯ โอริมตีรโต ปน ปรตีรเมว อกฺกมนฺติยา อนาปตฺติฯ รชนกมฺมตฺถํ คนฺตฺวา ทารุสงฺกฑฺฒนาทิกิจฺเจน ทฺเว ติสฺโส อุภยตีเรสุ วิจรนฺติ, วฏฺฏติฯ สเจ ปเนตฺถ กาจิ กลหํ กตฺวา อิตรํ ตีรํ คจฺฉติ, อาปตฺติฯ ทฺเว เอกโต อุตฺตรนฺติ, เอกา มชฺเฌ นทิยา กลหํ กตฺวา นิวตฺติตฺวา โอริมตีรเมว อาคจฺฉติ, อาปตฺติฯ อิตริสฺสา ปน อยํ ปกฺกนฺตฏฺฐาเน ฐิตา โหติ, ตสฺมา ปรตีรํ คจฺฉนฺติยาปิ อนาปตฺติฯ นฺหายิตุํ วา ปาตุํ วา โอติณฺณา ตเมว ตีรํ ปจฺจุตฺตรติ, อนาปตฺติฯ
สห อรุณุคฺคมนาติ เอตฺถ สเจ สชฺฌายํ วา ปธานํ วา อญฺญํ วา กิญฺจิ กมฺมํ กุรุมานา ปุเรอรุเณเยว ทุติยิกาย สนฺติกํ คมิสฺสามีติ อาโภคํ กโรติ, อชานนฺติยา เอว จสฺสา อรุโณ อุคฺคจฺฉติ, อนาปตฺติฯ
อถ ปน ‘‘ยาว อรุณุคฺคมนา อิเธว ภวิสฺสามี’’ติ วา อนาโภเคน วา วิหารสฺส เอกเทเส อจฺฉติ, ทุติยิกาย หตฺถปาสํ น โอตรติ, อรุณุคฺคมเน สงฺฆาทิเสโสฯ หตฺถปาโสเยว หิ อิธ ปมาณํ, หตฺถปาสาติกฺกเม เอกคพฺโภปิ น รกฺขติฯ
อคามเก อรญฺเญติ เอตฺถ ‘‘นิกฺขมิตฺวา พหิ อินฺทขีลา สพฺพเมตํ อรญฺญ’’นฺติ เอวํ วุตฺตลกฺขณเมว อรญฺญํฯ ตํ ปเนตํ เกวลํ คามาภาเวน ‘‘อคามก’’นฺติ วุตฺตํ, น วิญฺฌาฏวิสทิสตายฯ ตาทิเส อรญฺเญ โอกฺกนฺเต ทสฺสนูปจาเร วิชหิเต สเจปิ สวนูปจาโร อตฺถิ, อาปตฺติฯ เตเนว วุตฺตํ อฏฺฐกถายํ ‘‘สเจ ภิกฺขุนีสุ มหาโพธิองฺคณํ ปวิสนฺตีสุ เอกา พหิ ติฏฺฐติ, ตสฺสาปิ อาปตฺติฯ โลหปาสาทํ ปวิสนฺตีสุปิ ปริเวณํ ปวิสนฺตีสุปิ เอเสว นโยฯ มหาเจติยํ วนฺทมานาสุ เอกา อุตฺตรทฺวาเรน นิกฺขมิตฺวา คจฺฉติ, ตสฺสาปิ อาปตฺติฯ ถูปารามํ ปวิสนฺตีสุ เอกา พหิ ติฏฺฐติ, ตสฺสาปิ อาปตฺตี’’ติฯ เอตฺถ จ ทสฺสนูปจาโร นาม ยตฺถ ฐิตํ ทุติยิกา ปสฺสติฯ สเจ ปน สาณิปาการนฺตริกาปิ โหติ, ทสฺสนูปจารํ วิชหติ นามฯ สวนูปจาโร นาม ยตฺถ ฐิตา มคฺคมูฬฺหสทฺเทน วิย ธมฺมสวนาโรจนสทฺเทน วิย จ ‘‘อยฺเย’’ติ สทฺทายนฺติยา สทฺทํ สุณาติฯ อชฺโฌกาเส ทูเรปิ ทสฺสนูปจาโร นาม โหติฯ โส เอวรูเป สวนูปจาเร วิชหิเต น รกฺขติ, วิชหิตมตฺเตว อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺสฯ
เอกา มคฺคํ คจฺฉนฺตี โอหียติฯ สอุสฺสาหา เจ หุตฺวา อิทานิ ปาปุณิสฺสามีติ อนุพนฺธติ, อนาปตฺติฯ สเจ ปุริมาโย อญฺเญน มคฺเคน คจฺฉนฺติ, ปกฺกนฺตา นาม โหนฺติ, อนาปตฺติเยวฯ ทฺวินฺนํ คจฺฉนฺตีนํ เอกา อนุพนฺธิตุํ อสกฺโกนฺตี ‘‘คจฺฉตุ อย’’นฺติ โอหียติ, อิตราปิ ‘‘โอหียตุ อย’’นฺติ, คจฺฉติ, ทฺวินฺนมฺปิ อาปตฺติฯ สเจ ปน คจฺฉนฺตีสุ ปุริมาปิ อญฺญํ มคฺคํ คณฺหาติ, ปจฺฉิมาปิ อญฺญํ, เอกา เอกิสฺสา ปกฺกนฺตฏฺฐาเน ติฏฺฐติ, ทฺวินฺนมฺปิ อนาปตฺติฯ
[693] ปกฺขสงฺกนฺตา วาติ ติตฺถายตนํ สงฺกนฺตา, เสสํ อุตฺตานเมวฯ ปฐมปาราชิกสมุฏฺฐานํ – กิริยํ, สญฺญาวิโมกฺขํ, สจิตฺตกํ, ปณฺณตฺติวชฺชํ, กายกมฺมํ, ติจิตฺตํ, ติเวทนนฺติฯ
ตติยสิกฺขาปทํฯ
4. จตุตฺถสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทวณฺณนา
[694-8] จตุตฺเถ – ปาทปีฐํ นาม โธตปาทฏฺฐปนกํฯ ปาทกฐลิกา นาม อโธตปาทฏฺฐปนกํ ฯ อนญฺญาย คณสฺส ฉนฺทนฺติ ตสฺเสว การกคณสฺส ฉนฺทํ อชานิตฺวาฯ วตฺเต วตฺตนฺตินฺติ เตจตฺตาลีสปฺปเภเท เนตฺถารวตฺเต วตฺตมานํฯ เสสํ อุตฺตานเมวฯ
ธุรนิกฺเขปสมุฏฺฐานํ – กายวาจาจิตฺตโต สมุฏฺฐาติ, กิริยากิริยํ, สญฺญาวิโมกฺขํ, สจิตฺตกํ , โลกวชฺชํ, กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, อกุสลจิตฺตํ, ทุกฺขเวทนนฺติฯ
จตุตฺถสิกฺขาปทํฯ
5. ปญฺจมสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทวณฺณนา
[701] ปญฺจเม – เอกโต อวสฺสุเตติ เอตฺถ ‘‘ภิกฺขุนิยา อวสฺสุตภาโว ทฏฺฐพฺโพ’’ติ มหาปจฺจริยํ วุตฺตํฯ มหาอฏฺฐกถายํ ปเนตํ น วุตฺตํ, ตํ ปาฬิยา สเมติฯ เสสํ อุตฺตานเมวฯ
ปฐมปาราชิกสมุฏฺฐานํ – กิริยํ, สญฺญาวิโมกฺขํ, สจิตฺตกํ, โลกวชฺชํ, กายกมฺมํ, อกุสลจิตฺตํ, ทฺวิเวทนนฺติฯ
ปญฺจมสิกฺขาปทํฯ
6. ฉฏฺฐสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทวณฺณนา
[705-6] ฉฏฺเฐ – ยโต ตฺวนฺติ ยสฺมา ตฺวํฯ อุยฺโยเชติ อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสาติอาทิกา สงฺฆาทิเสสปริโยสานา อาปตฺติโย กสฺสา โหนฺตีติ? อุยฺโยชิกายฯ วุตฺตญฺเจตํ ปริวาเรปิ –
‘‘น เทติ น ปฏิคฺคณฺหาติ, ปฏิคฺคโห เตน น วิชฺชติ;
อาปชฺชติ ครุกํ น ลหุกํ, ตญฺจ ปริโภคปจฺจยา;
ปญฺหา เมสา กุสเลหิ จินฺติตา’’ติฯ (ปริ. 481);
