3. ตติยปาราชิกสิกฺขาปทวณฺณนา

[669] ตติเย – ธมฺเมนาติ ภูเตน วตฺถุนาฯ วินเยนาติ โจเทตฺวา สาเรตฺวาฯ ปทภาชนํ ปนสฺส ‘‘เยน ธมฺเมน เยน วินเยน อุกฺขิตฺโต สุอุกฺขิตฺโต โหตี’’ติ อิมํอธิปฺปายมตฺตํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํฯ สตฺถุสาสเนนาติ ญตฺติสมฺปทาย เจว อนุสาวนสมฺปทาย จฯ ปทภาชเน ปนสฺส ‘‘ชินสาสเนน พุทฺธสาสเนนา’’ติ เววจนมตฺตเมว วุตฺตํฯ สงฺฆํ วา คณํ วาติอาทีสุ เยน สงฺเฆน กมฺมํ กตํ, ตํ สงฺฆํ วา ตตฺถ สมฺพหุลปุคฺคลสงฺขาตํ คณํ วา, เอกปุคฺคลํ วา ตํ กมฺมํ วา น อาทิยติ, น อนุวตฺตติ, น ตตฺถ อาทรํ ชเนตีติ อตฺโถฯ สมานสํวาสกา ภิกฺขู วุจฺจนฺติ สหายา, โส เตหิ สทฺธิํ นตฺถีติ เอตฺถ ‘‘เอกกมฺมํ เอกุทฺเทโส สมสิกฺขตา’’ติ อยํ ตาว สํวาโส; สมาโน สํวาโส เอเตสนฺติ สมานสํวาสกาฯเอวรูปา ภิกฺขู ภิกฺขุสฺส ตสฺมิํ สํวาเส สห อยนภาเวน สหายาติ วุจฺจนฺติฯ อิทานิ เยน สํวาเสน เต สมานสํวาสกาติ วุตฺตา, โส สํวาโส ตสฺส อุกฺขิตฺตกสฺส เตหิ สทฺธิํ นตฺถิฯ เยหิ จ สทฺธิํ ตสฺส โส สํวาโส นตฺถิ, น เตน เต ภิกฺขู อตฺตโน สหายา กตา โหนฺติฯ ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘สมานสํวาสกา ภิกฺขู วุจฺจนฺติ สหายา, โส เตหิ สทฺธิํ นตฺถิ, เตน วุจฺจติ อกตสหาโย’’ติฯ เสสํ สงฺฆเภทสิกฺขาปทาทีสุ วุตฺตนยตฺตา อุตฺตานตฺถเมวฯ

สมนุภาสนสมุฏฺฐานํ – กายวาจาจิตฺตโต สมุฏฺฐาติ, อกิริยํ, สญฺญาวิโมกฺขํ, สจิตฺตกํ, โลกวชฺชํ, กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, อกุสลจิตฺตํ, ทุกฺขเวทนนฺติฯ

ตติยปาราชิกํฯ

4. จตุตฺถปาราชิกสิกฺขาปทวณฺณนา

[675] จตุตฺเถ – อวสฺสุตาติ โลกสฺสาทมิตฺตสนฺถววเสน กายสํสคฺคราเคน อวสฺสุตาฯ ทุติยปเทปิ เอเสว นโยฯ ปุริสปุคฺคลสฺส หตฺถคฺคหณํ วาติอาทีสุ ปน ยํ ปุริสปุคฺคเลน หตฺเถ คหณํ กตํ, ตํ ปุริสปุคฺคลสฺส หตฺถคฺคหณนฺติ วุตฺตํฯ เอเสว นโย สงฺฆาฏิกณฺณคฺคหเณปิฯ หตฺถคฺคหณนฺติ เอตฺถ จ หตฺถคฺคหณญฺจ อญฺญมฺปิ อปาราชิกกฺเขตฺเต คหณญฺจ เอกชฺฌํ กตฺวา หตฺถคฺคหณนฺติ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ เตเนวสฺส ปทภาชเน ‘‘หตฺถคฺคหณํ วา สาทิเยยฺยาติ หตฺโถ นาม กปฺปรํ อุปาทาย ยาว อคฺคนขา, เอตสฺส อสทฺธมฺมสฺส ปฏิเสวนตฺถาย อุพฺภกฺขกํ อโธชาณุมณฺฑลํ คหณํ สาทิยติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ วุตฺตํฯ เอตฺถ จ อสทฺธมฺโมติ กายสํสคฺโค เวทิตพฺโพ, น เมถุนธมฺโมฯ น หิ เมถุนสฺส สามนฺตา ถุลฺลจฺจยํ โหติฯ ‘‘วิญฺญู ปฏิพโล กายสํสคฺคํ สมาปชฺชิตุนฺติ วจนมฺปิ เจตฺถ สาธกํฯ

‘‘ติสฺสิตฺถิโย เมถุนํ ตํ น เสเว,

ตโย ปุริเส ตโย จ อนริยปณฺฑเก;

น จาจเร เมถุนํ พฺยญฺชนสฺมิํ,

เฉชฺชา สิยา เมถุนธมฺมปจฺจยา;

ปญฺหา เมสา กุสเลหิ จินฺติตา’’ติฯ (ปริ. 481);

อิมาย ปริวาเร วุตฺตาย เสทโมจกคาถาย วิรุชฺฌตีติ เจ? น; เมถุนธมฺมสฺส ปุพฺพภาคตฺตาฯ ปริวาเรเยว หิ ‘‘เมถุนธมฺมสฺส ปุพฺพภาโค ชานิตพฺโพ’’ติ ‘‘วณฺณาวณฺโณ กายสํสคฺโค ทุฏฺฐุลฺลวาจา อตฺตกามปาริจริยาคมนุปฺปาทน’’นฺติ เอวํ สุกฺกวิสฺสฏฺฐิอาทีนิ ปญฺจ สิกฺขาปทานิ เมถุนธมฺมสฺส ปุพฺพภาโคติ วุตฺตานิฯ ตสฺมา กายสํสคฺโค เมถุนธมฺมสฺส ปุพฺพภาคตฺตา ปจฺจโย โหติฯ อิติ เฉชฺชา สิยา เมถุนธมฺมปจฺจยาติ เอตฺถ อิมินา ปริยาเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ เอเตนุปาเยน สพฺพปเทสุ วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพฯ อปิจ ‘‘สงฺเกตํ วา คจฺเฉยฺยา’’ติ เอตสฺส ปทภาชเน ‘‘อิตฺถนฺนามํ อาคจฺฉา’’ติฯ เอวํนามกํ ฐานํ อาคจฺฉาติ อตฺโถฯ

[676] อฏฺฐมํ วตฺถุํ ปริปูเรนฺตี อสฺสมณี โหตีติ อนุโลมโต วา ปฏิโลมโต วา เอกนฺตริกาย วา เยน เตน นเยน อฏฺฐมํ วตฺถุํ ปริปูเรนฺตีเยว อสฺสมณี โหติฯ ยา ปน เอกํ วา วตฺถุํ สตฺต วา วตฺถูนิ สตกฺขตฺตุมฺปิ ปูเรติ, เนว อสฺสมณี โหติฯ อาปนฺนา อาปตฺติโย เทเสตฺวา มุจฺจติฯ อปิเจตฺถ คณนูปิกา อาปตฺติ เวทิตพฺพาฯ วุตฺตญฺเหตํ ‘‘อตฺถาปตฺติ เทสิตา คณนูปิกา, อตฺถาปตฺติ เทสิตา น คณนูปิกา’’ติฯ