5. ตลสตฺติกสิกฺขาปทวณฺณนา

[454] ปญฺจเม – ตลสตฺติกํ อุคฺคิรนฺตีติ ปหารทานาการํ ทสฺเสตฺวา กายมฺปิ กายปฏิพทฺธมฺปิ อุจฺจาเรนฺติฯ เต ปหารสมุจฺจิตา โรทนฺตีติ เต ปหารปริจิตา ปุพฺเพปิ ลทฺธปหารตฺตา อิทานิ จ ปหารํ ทสฺสนฺตีติ มญฺญมานา โรทนฺตีติ อตฺโถฯ ‘‘ปหารสฺส มุจฺจิตา’’ติปิ สชฺฌายนฺติ, ตตฺถ ‘‘ปหารสฺส ภีตา’’ติ อตฺโถฯ

[457] อุคฺคิรติ อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสาติ เอตฺถ สเจ อุคฺคิริตฺวา วิรทฺโธ ปหารํ เทติ, อวสฺสํ ธาเรตุํ อสกฺโกนฺตสฺส ปหาโร สหสา ปตติ, น ปหริตุกามตาย ทินฺนตฺตา ทุกฺกฏํฯ เตน ปหาเรน หตฺถาทีสุ ยํกิญฺจิ ภิชฺชติ, ทุกฺกฏเมวฯ

[458] โมกฺขาธิปฺปาโย ตลสตฺติกํ อุคฺคิรตีติ เอตฺถ ปุพฺเพ วุตฺเตสุ วตฺถูสุ ปุริมนเยเนว ตลสตฺติกํ อุคฺคิรนฺตสฺส อนาปตฺติฯ สเจปิ วิรชฺฌิตฺวา ปหารํ เทติ, อนาปตฺติเยวฯ เสสํ ปุริมสทิสเมว สทฺธิํ สมุฏฺฐานาทีหีติฯ

ตลสตฺติกสิกฺขาปทํ ปญฺจมํฯ

6. อมูลกสิกฺขาปทวณฺณนา

[459] ฉฏฺเฐ – อนุทฺธํเสนฺตีติ เต กิร สยํ อากิณฺณโทสตฺตา ‘‘เอวํ ภิกฺขู อมฺเห เนว โจเทสฺสนฺติ, น สาเรสฺสนฺตี’’ติ อตฺตปริตฺตาณํ กโรนฺตา ปฏิกจฺเจว ภิกฺขู อมูลเกน สงฺฆาทิเสเสน โจเทนฺติฯ เสสเมตฺถ เตรสกมฺหิ อมูลกสิกฺขาปเท วุตฺตนยตฺตา อุตฺตานเมวฯ

ติสมุฏฺฐานํ – กิริยํ, สญฺญาวิโมกฺขํ, สจิตฺตกํ, โลกวชฺชํ, กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, อกุสลจิตฺตํ, ทุกฺขเวทนนฺติฯ

อมูลกสิกฺขาปทํ ฉฏฺฐํฯ

7. สญฺจิจฺจสิกฺขาปทวณฺณนา

[464] สตฺตเม – อุปทหนฺตีติ อุปฺปาเทนฺติฯ กุกฺกุจฺจํ อุปทหติ อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสาติ วาจาย วาจาย อาปตฺติฯ อนุปสมฺปนฺนสฺสาติ สามเณรสฺส ฯ มาตุคาเมน สทฺธิํ รโห มญฺเญ ตยา นิสินฺนํ นิปนฺนํ ภุตฺตํ ปีตํ, สงฺฆมชฺเฌ อิทญฺจิทญฺจ กตนฺติอาทินา นเยน กุกฺกุจฺจํ อุปทหติ, วาจาย วาจาย ทุกฺกฏํฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ สมุฏฺฐานาทีนิปิ อมูลกสทิสาเนวาติฯ

สญฺจิจฺจสิกฺขาปทํ สตฺตมํฯ

8. อุปสฺสุติสิกฺขาปทวณฺณนา

[471] อฏฺฐเม – อธิกรณชาตานนฺติ เอเตหิ ภณฺฑนาทีหิ อุปฺปนฺนวิวาทาธิกรณานํฯ อุปสฺสุตินฺติ สุติสมีปํ; ยตฺถ ฐตฺวา สกฺกา โหติ เตสํ วจนํ โสตุํ, ตตฺถาติ อตฺโถฯ คจฺฉติ อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสาติ เอตฺถ ปทวาเร ปทวาเร ทุกฺกฏํฯ มนฺเตนฺตนฺติ อญฺเญน สทฺธิํ อญฺญสฺมิํ มนฺตยมาเน; ‘‘มนฺเตนฺเต’’ติ วา ปาโฐ, อยเมวตฺโถฯ

[473] วูปสมิสฺสามีติ อุปสมํ คมิสฺสามิ, กลหํ น กริสฺสามิฯ อตฺตานํ ปริโมเจสฺสามีติ มม อการกภาวํ กเถตฺวา อตฺตานํ โมเจสฺสามิฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ

เถยฺยสตฺถสมุฏฺฐานํ – กายจิตฺตโต กายวาจาจิตฺตโต จ สมุฏฺฐาติ, สิยา กิริยํ โสตุกามตาย คมนวเสน, สิยา อกิริยํ ฐิตฏฺฐานํ อาคนฺตฺวา มนฺตยมานานํ อชานาปนวเสน, รูปิยํ อญฺญวาทกํ อุปสฺสุตีติ อิมานิ หิ ตีณิ สิกฺขาปทานิ เอกปริจฺเฉทานิ, สญฺญาวิโมกฺขํ, สจิตฺตกํ, โลกวชฺชํ, กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, อกุสลจิตฺตํ, ทุกฺขเวทนนฺติฯ

อุปสฺสุติสิกฺขาปทํ อฏฺฐมํฯ