เมนู

4. ทุฏฺฐุลฺลสิกฺขาปทวณฺณนา

[399] จตุตฺเถ – ทุฏฺฐุลฺลา นาม อาปตฺตีติ เอตฺถ จตฺตาริ ปาราชิกานิ อตฺถุทฺธารวเสน ทสฺสิตานิ, สงฺฆาทิเสสาปตฺติ ปน อธิปฺเปตา, ตํ ฉาเทนฺตสฺส ปาจิตฺติยํฯ ธุรํ นิกฺขิตฺตมตฺเตติ ธุเร นิกฺขิตฺตมตฺเตฯ สเจปิ ธุรํ นิกฺขิปิตฺวา ปจฺฉา อาโรเจติ, น รกฺขติ; ธุรํ นิกฺขิตฺตมตฺเตเยว ปาจิตฺติยนฺติ วุตฺตํ โหติฯ สเจ ปน เอวํ ธุรํ นิกฺขิปิตฺวา ปฏิจฺฉาทนตฺถเมว อญฺญสฺส อาโรเจติ, โสปิ อญฺญสฺสาติ เอเตนุปาเยน สมณสตมฺปิ สมณสหสฺสมฺปิ อาปตฺติํ อาปชฺชติเยว ตาว, ยาว โกฏิ น ฉิชฺชติฯ กทา ปน โกฏิ ฉิชฺชตีติ? มหาสุมตฺเถโร ตาว วทติ – ‘‘อาปตฺติํ อาปนฺโน เอกสฺส อาโรเจติ, โส ปฏินิวตฺติตฺวา ตสฺเสว อาโรเจติ; เอวํ โกฏิ ฉิชฺชตี’’ติฯ มหาปทุมตฺเถโร ปนาห – ‘‘อยญฺหิ วตฺถุปุคฺคโลเยวฯ อาปตฺติํ อาปนฺโน ปน เอกสฺส ภิกฺขุโน อาโรเจติ, อยํ อญฺญสฺส อาโรเจติ, โส ปฏินิวตฺติตฺวา เยนสฺส อาโรจิตํ, ตสฺเสว อาโรเจติ; เอวํ ตติเยน ปุคฺคเลน ทุติยสฺส อาโรจิเต โกฏิ ฉินฺนา โหตี’’ติฯ

[400] อทุฏฺฐุลฺลํ อาปตฺตินฺติ อวเสเส ปญฺจาปตฺติกฺขนฺเธฯ อนุปสมฺปนฺนสฺส ทุฏฺฐุลฺลํ วา อทุฏฺฐุลฺลํ วา อชฺฌาจารนฺติ เอตฺถ อนุปสมฺปนฺนสฺส สุกฺกวิสฺสฏฺฐิ จ กายสํสคฺโค จาติ อยํ ทุฏฺฐุลฺลอชฺฌาจาโร นามฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ ธุรนิกฺเขปสมุฏฺฐานํ – กายวาจาจิตฺตโต สมุฏฺฐาติ, อกิริยํ, สญฺญาวิโมกฺขํ, สจิตฺตกํ, โลกวชฺชํ, กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, อกุสลจิตฺตํ , ทุกฺขเวทนนฺติฯ

ทุฏฺฐุลฺลสิกฺขาปทํ จตุตฺถํฯ

5. อูนวีสติวสฺสสิกฺขาปทวณฺณนา

[402] ปญฺจมสิกฺขาปเท – องฺคุลิโย ทุกฺขา ภวิสฺสนฺตีติ อกฺขรานิ ลิขนฺตสฺส องฺคุลิโย ทุกฺขา ภวิสฺสนฺตีติ จินฺเตสุํฯ อุรสฺส ทุกฺโขติ คณนํ สิกฺขนฺเตน พหุํ จินฺเตตพฺพํ โหติ, เตนสฺส อุโร ทุกฺโข ภวิสฺสตีติ มญฺญิํสุฯ อกฺขีนิ ทุกฺขา ภวิสฺสนฺตีติ รูปสุตฺตํ สิกฺขนฺเตน กหาปณา ปริวตฺเตตฺวา ปริวตฺเตตฺวา ปสฺสิตพฺพา โหนฺติ, เตนสฺส อกฺขีนิ ทุกฺขานิ ภวิสฺสนฺตีติ มญฺญิํสุฯ ฑํสาทีสุ ฑํสาติ ปิงฺคลมกฺขิกาโยฯ ทุกฺขานนฺติ ทุกฺขมานํฯ ติพฺพานนฺติ พหลานํฯ ขรานนฺติ ติขิณานํฯ กฏุกานนฺติ ผรุสานํ; อมนาปตาย วา กฏุกรสสทิสานํฯ อสาตานนฺติ อมธุรานํฯ ปาณหรานนฺติ ชีวิตหรานํฯ

[404] สีมํ สมฺมนฺนตีติ นวํ สีมํ พนฺธติฯ กุรุนฺทิยํ ปน อุทกุกฺเขปปริจฺฉินฺทเนปิ ทุกฺกฏํ วุตฺตํฯ ปริปุณฺณวีสติวสฺโสติ ปฏิสนฺธิคฺคหณโต ปฏฺฐาย ปริปุณฺณวีสติวสฺโส; คพฺภวีโสปิ หิ ปริปุณฺณวีสติวสฺโสตฺเวว สงฺเขฺย คจฺฉติฯ ยถาห –

‘‘เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา กุมารกสฺสโป คพฺภวีโส อุปสมฺปนฺโน โหติฯ อถ โข อายสฺมโต กุมารกสฺสปสฺส เอตทโหสิ – ‘ภควตา ปญฺญตฺตํ, น อูนวีสติวสฺโส ปุคฺคโล อุปสมฺปาเทตพฺโพติฯ อหญฺจมฺหิ คพฺภวีโส อุปสมฺปนฺโนฯ อุปสมฺปนฺโน นุโขมฺหิ, นนุ โข อุปสมฺปนฺโน’ติฯ ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํฯ ยํ ภิกฺขเว มาตุกุจฺฉิมฺหิ ปฐมํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ, ปฐมํ วิญฺญาณํ ปาตุภูตํ ตทุปาทาย สาวสฺส ชาติฯ อนุชานามิ, ภิกฺขเว, คพฺภวีสํ อุปสมฺปาเทตุ’’นฺติ (มหาว. 124)ฯ

ตตฺถ โย ทฺวาทสมาเส มาตุกุจฺฉิสฺมิํ วสิตฺวา มหาปวารณาย ชาโต, โส ตโต ปฏฺฐาย ยาว เอกูนวีสติเม วสฺเส มหาปวารณา, ตํ อติกฺกมิตฺวา ปาฏิปเท อุปสมฺปาเทตพฺโพฯ เอเตนุปาเยน หายนวฑฺฒนํ เวทิตพฺพํฯ

โปราณกตฺเถรา ปน เอกูนวีสติวสฺสํ สามเณรํ นิกฺขมนียปุณฺณมาสิํ อติกฺกมฺม ปาฏิปททิวเส อุปสมฺปาเทนฺติ, ตํ กสฺมาติ? วุจฺจเต – เอกสฺมิํ วสฺเส ฉ จาตุทฺทสิกอุโปสถา โหนฺติฯ อิติ วีสติยา วสฺเสสุ จตฺตาโร มาสา ปริหายนฺติฯ ราชาโน ตติเย ตติเย วสฺเส วสฺสํ อุกฺกฑฺฒนฺติฯ อิติ อฏฺฐารสสุ วสฺเสสุ ฉ มาสา วฑฺฒนฺติ, ตโต อุโปสถวเสน ปริหีเน จตฺตาโร มาเส อปเนตฺวา ทฺเว มาสา อวเสสา โหนฺติ, เต ทฺเว มาเส คเหตฺวา วีสติวสฺสานิ ปริปุณฺณานิ โหนฺตีติ นิกฺกงฺขา หุตฺวา นิกฺขมนียปุณฺณมาสิํ อติกฺกมฺม ปาฏิปเท อุปสมฺปาเทนฺติฯ เอตฺถ ปน โย ปวาเรตฺวา วีสติวสฺโส ภวิสฺสติ, ตํ สนฺธาย ‘‘เอกูนวีสติวสฺส’’นฺติ วุตฺตํฯ ตสฺมา โย มาตุกุจฺฉิสฺมิํ ทฺวาทสมาเส วสิ, โส เอกวีสติวสฺโส โหติฯ โย สตฺตมาเส วสิ, โส สตฺตมาสาธิกวีสติวสฺโสฯ ฉมาสชาโต ปน น ชีวติฯ

[406] อนาปตฺติ อูนวีสติวสฺสํ ปริปุณฺณวีสติวสฺสสญฺญีติ เอตฺถ กิญฺจาปิ อุปสมฺปาเทนฺตสฺส อนาปตฺติ, ปุคฺคโล ปน อนุปสมฺปนฺโนว โหติฯ สเจ ปน โส ทสวสฺสจฺจเยน อญฺญํ อุปสมฺปาเทติ, ตญฺเจ มุญฺจิตฺวา คโณ ปูรติ, สูปสมฺปนฺโนฯ

โสปิ จ ยาว น ชานาติ, ตาวสฺส เนว สคฺคนฺตราโย น โมกฺขนฺตราโย, ญตฺวา ปน ปุน อุปสมฺปชฺชิตพฺพํฯ เสสํ อุตฺตานเมวฯ

ติสมุฏฺฐานํ – กิริยํ, สญฺญาวิโมกฺขํ, สจิตฺตกํ, ปณฺณตฺติวชฺชํ, กายกมฺมํ,

วจีกมฺมํ, ติจิตฺตํ, ติเวทนนฺติฯ

อูนวีสติวสฺสสิกฺขาปทํ ปญฺจมํฯ

6. เถยฺยสตฺถสิกฺขาปทวณฺณนา

[407] ฉฏฺเฐ – ปฏิยาโลกนฺติ สูริยาโลกสฺส ปฏิมุขํ; ปจฺฉิมทิสนฺติ อตฺโถฯ กมฺมิยาติ สุงฺกฏฺฐาเน กมฺมิกาฯ

[409] ราชานํ วา เถยฺยํ คจฺฉนฺตีติ ราชานํ วา เถเนตฺวา วญฺเจตฺวา รญฺโญ สนฺตกํ กิญฺจิ คเหตฺวา อิทานิ น ตสฺส ทสฺสามาติ คจฺฉนฺติฯ

[411] วิสงฺเกเตนาติ กาลวิสงฺเกเตน ทิวสวิสงฺเกเตน จ คจฺฉโต อนาปตฺติฯ มคฺควิสงฺเกเตน ปน อฏวิวิสงฺเกเตน วา อาปตฺติเยวฯ เสสเมตฺถ ภิกฺขุนิวคฺเค วุตฺตนยตฺตา อุตฺตานตฺถเมวฯ เถยฺยสตฺถสมุฏฺฐานํ – กายจิตฺตโต กายวาจาจิตฺตโต จ สมุฏฺฐาติ, กิริยํ, สญฺญาวิโมกฺขํ, สจิตฺตกํ, ปณฺณตฺติวชฺชํ, กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, ติจิตฺตํ, ติเวทนนฺติฯ

เถยฺยสตฺถสิกฺขาปทํ ฉฏฺฐํฯ

7. สํวิธานสิกฺขาปทวณฺณนา

[412] สตฺตเม ปธูเปนฺโต นิสีทีติ ปชฺฌายนฺโต อตฺตานํเยว ปริภาสนฺโต นิสีทิฯ นายฺโย โส ภิกฺขุ มํ นิปฺปาเตสีติ อยฺโย อยํ ภิกฺขุ มํ น นิกฺขาเมสิ; น มํ คเหตฺวา อคมาสีติ อตฺโถฯ เสสเมตฺถ ภิกฺขุนิยา สทฺธิํ สํวิธานสิกฺขาปเท วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ สทฺธิํ สมุฏฺฐานาทีหีติฯ

สํวิธานสิกฺขาปทํ สตฺตมํฯ