ยสฺมา ปน โวหารมตฺตเมเวตํ; น เหตฺถ กิญฺจิ วิโยชิเต สีสาลงฺกาเร สีสํ วิย ชีวิตา โวโรปิเต ปาเณปิ ชีวิตํ นาม วิสุํ ติฏฺฐติ, อญฺญทตฺถุ อนฺตรธานเมว คจฺฉติ, ตสฺมา ตมตฺถํ ทสฺเสตุํ ปทภาชเน ‘‘ชีวิตินฺทฺริยํ อุปจฺฉินฺทตี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ อิมสฺมิญฺจ สิกฺขาปเท ติรจฺฉานคโตเยว ‘‘ปาโณ’’ติ เวทิตพฺโพฯ ตํ ขุทฺทกมฺปิ มหนฺตมฺปิ มาเรนฺตสฺส อาปตฺตินานากรณํ นตฺถิฯ มหนฺเต ปน อุปกฺกมมหนฺตตฺตา อกุสลมหตฺตํ โหติฯ ปาเณ ปาณสญฺญีติ อนฺตมโส มญฺจปีฐํ โสเธนฺโต มงฺคุลพีชเกปิ ปาณสญฺญี นิกฺการุณิกตาย ตํ ภินฺทนฺโต อปเนติ, ปาจิตฺติยํฯ ตสฺมา เอวรูเปสุ ฐาเนสุ การุญฺญํ อุปฏฺฐเปตฺวา อปฺปมตฺเตน วตฺตํ กาตพฺพํฯ เสสํ มนุสฺสวิคฺคเห วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ สทฺธิํ สมุฏฺฐานาทีหีติฯ

สญฺจิจฺจปาณสิกฺขาปทํ ปฐมํฯ

2. สปฺปาณกสิกฺขาปทวณฺณนา

[387] ทุติเย – สปฺปาณกนฺติ เย ปาณกา ปริโภเคน มรนฺติ, เตหิ ปาณเกหิ สปฺปาณกํ, ตาทิสญฺหิ ชานํ ปริภุญฺชโต ปโยเค ปโยเค ปาจิตฺติยํฯ ปตฺตปูรมฺปิ อวิจฺฉินฺทิตฺวา เอกปโยเคน ปิวโต เอกา อาปตฺติฯ ตาทิเสน อุทเกน สามิสํ ปตฺตํ อาวิญฺฉิตฺวา โธวโตปิ ตาทิเส อุทเก อุณฺหยาคุปตฺตํ นิพฺพาปยโตปิ ตํ อุทกํ หตฺเถน วา อุฬุงฺเกน วา คเหตฺวา นฺหายโตปิ ปโยเค ปโยเค ปาจิตฺติยํฯ อุทกโสณฺฑิํ วา โปกฺขรณิํ วา ปวิสิตฺวา พหินิกฺขมนตฺถาย วีจิํ อุฏฺฐาปยโตปิฯ โสณฺฑิํ วา โปกฺขรณิํ วา โสเธนฺเตหิ ตโต คหิตอุทกํ อุทเกเยว อาสิญฺจิตพฺพํฯ สมีปมฺหิ อุทเก อสติ กปฺปิยอุทกสฺส อฏฺฐ วา ทส วา ฆเฏ อุทกสณฺฐานกปฺปเทเส อาสิญฺจิตฺวา ตตฺถ อาสิญฺจิตพฺพํฯ ‘‘ปวฏฺฏิตฺวา อุทเก ปติสฺสตี’’ติ อุณฺหปาสาเณ อุทกํ นาสิญฺจิตพฺพํฯ กปฺปิยอุทเกน ปน ปาสาณํ นิพฺพาเปตฺวา อาสิญฺจิตุํ วฏฺฏติฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ

ติสมุฏฺฐานํ – กิริยํ, สญฺญาวิโมกฺขํ, สจิตฺตกํ, ปณฺณตฺติวชฺชํ, กายกมฺมํ,

วจีกมฺมํ, ติจิตฺตํ, ติเวทนนฺติฯ เอตฺถ จ ปฏงฺคปาณกานํ ปตนํ ญตฺวาปิ สุทฺธจิตฺตตาย ทีปชาลเน วิย สปฺปาณกภาวํ ญตฺวาปิ อุทกสญฺญาย ปริภุญฺชิตพฺพโต ปณฺณตฺติวชฺชตา เวทิตพฺพาติฯ

สปฺปาณกสิกฺขาปทํ ทุติยํฯ

3. อุกฺโกฏนสิกฺขาปทวณฺณนา

[392] ตติยสิกฺขาปเท – อุกฺโกเฏนฺตีติ ตสฺส ตสฺส ภิกฺขุโน สนฺติกํ คนฺตฺวา ‘‘อกตํ กมฺม’’นฺติอาทีนิ วทนฺตา อุจฺจาเลนฺติ; ยถาปติฏฺฐิตภาเวน ปติฏฺฐาตุํ น เทนฺติฯ

[393] ยถาธมฺมนฺติ โย ยสฺส อธิกรณสฺส วูปสมนาย ธมฺโม วุตฺโต, เตเนว ธมฺเมนาติ อตฺโถฯ นิหตาธิกรณนฺติ นิหตํ อธิกรณํ; สตฺถารา วุตฺตธมฺเมเนว วูปสมิตํ อธิกรณนฺติ อตฺโถฯ

[395] ธมฺมกมฺเม ธมฺมกมฺมสญฺญีติ เยน กมฺเมน ตํ อธิกรณํ วูปสมิตํ, ตญฺเจ ธมฺมกมฺมํ โหติ, ตสฺมิํ ธมฺมกมฺเม อยมฺปิ ธมฺมกมฺมสญฺญี หุตฺวา ยทิ อุกฺโกเฏติ, ปาจิตฺติยํ อาปชฺชตีติ อตฺโถฯ เอเตน นเยน เสสปทานิปิ เวทิตพฺพานิฯ อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถาโร ปน ‘‘อิเมสํ จตุนฺนํ อธิกรณานํ กติ อุกฺโกฏนา’’ติอาทินา นเยน ปริวาเร วุตฺโตฯ อฏฺฐกถาสุ ตํ สพฺพํ อาหริตฺวา ตสฺเสวตฺโถ วณฺณิโตฯ มยํ ปน ตํ ตตฺเถว วณฺณยิสฺสามฯ อิธ อาหริตฺวา วณฺณิยมาเน หิ สุฏฺฐุตรํ สมฺโมโห ภเวยฺยาติ น วณฺณยิมฺหฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ ติสมุฏฺฐานํ – กิริยํ, สญฺญาวิโมกฺขํ, สจิตฺตกํ, โลกวชฺชํ, กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, อกุสลจิตฺตํ, ทุกฺขเวทนนฺติฯ

อุกฺโกฏนสิกฺขาปทํ ตติยํฯ