ตตฺถ หิ เอกปโยคตฺตา เอกเมว ทุกฺกฏํ, อปิจ อุปริโคปฺผเก วุตฺตานิ อุมฺมุชฺชนาทีนิ ฐเปตฺวา อญฺเญน เยน เกนจิ อากาเรน อุทกํ โอตริตฺวา วา อโนตริตฺวา วา ยตฺถ กตฺถจิ ฐิตํ อุทกํ อนฺตมโส พินฺทุํ คเหตฺวา ขิปนกีฬายปิ กีฬนฺตสฺส ทุกฺกฏเมว, อตฺถโชตกํ ปน อกฺขรํ ลิขิตุํ วฏฺฏติ, อยเมตฺถ วินิจฺฉโยฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ

ปฐมปาราชิกสมุฏฺฐานํ – กิริยํ, สญฺญาวิโมกฺขํ, สจิตฺตกํ, โลกวชฺชํ, กายกมฺมํ, อกุสลจิตฺตํ, ติเวทนนฺติฯ

หสธมฺมสิกฺขาปทํ ตติยํฯ

4. อนาทริยสิกฺขาปทวณฺณนา

[342] จตุตฺเถ – กถายํ นสฺเสยฺยาติ กถํ อยํ ธมฺโม ตนฺติ ปเวณี นสฺเสยฺยฯ ตํ วา น สิกฺขิตุกาโมติ เยน ปญฺญตฺเตน วุจฺจติ, ตํ ปญฺญตฺตํ น สิกฺขิตุกาโมฯ อปญฺญตฺเตนาติ สุตฺเต วา อภิธมฺเม วา อาคเตนฯ

[344] เอวํ อมฺหากํ อาจริยานํ อุคฺคโหติ เอตฺถ คารยฺโห อาจริยุคฺคโห น คเหตพฺโพ; ปเวณิยา อาคโต อาจริยุคฺคโหว คเหตพฺโพฯ กุรุนฺทิยํ ปน ‘‘โลกวชฺเช อาจริยุคฺคโห น วฏฺฏติ, ปณฺณตฺติวชฺเช ปน วฏฺฏตี’’ติ วุตฺตํฯ มหาปจฺจริยํ ‘‘สุตฺตํ สุตฺตานุโลมญฺจ อุคฺคหิตกานํเยว อาจริยานํ อุคฺคโห ปมาณํ, อชานนฺตานํ กถา อปฺปมาณนฺติ วุตฺตํฯ ตํ สพฺพํ ปเวณิยา อาคเตสโมธานํ คจฺฉติฯ เสสํ อุตฺตานเมวาติฯ

ติสมุฏฺฐานํ – กายจิตฺตโต วาจาจิตฺตโต กายวาจาจิตฺตโต จ สมุฏฺฐาติ, กิริยํ, สญฺญาวิโมกฺขํ, สจิตฺตกํ, โลกวชฺชํ, กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, อกุสลจิตฺตํ, ทุกฺขเวทนนฺติฯ

อนาทริยสิกฺขาปทํ จตุตฺถํฯ

5. ภิํสาปนสิกฺขาปทวณฺณนา

[345] ปญฺจเม – รูปูปหาราทโย มนุสฺสวิคฺคเห วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพาฯ เสสํ อุตฺตานเมวฯ สมุฏฺฐานาทีนิ อนาทริยสทิสาเนวาติฯ

ภิํสาปนสิกฺขาปทํ ปญฺจมํฯ

6. โชติสิกฺขาปทวณฺณนา

[350] ฉฏฺเฐ – ภคฺคาติ ชนปทสฺส นามํฯ สํสุมารคิรนฺติ นครสฺสฯ เภสกฬาวนนฺติ ตนฺนิสฺสิตวนสฺสฯ ตํ ปน มิคานํ ผาสุวิหารตฺถาย ทินฺนตฺตา มิคทาโยติ วุจฺจติฯ สมาทหิตฺวาติ ชาเลตฺวาฯ ปริปาเตสีติ อนุพนฺธิฯ

[352] ปทีเปปีติ ปทีปุชฺชลเนปิฯ โชติเกปีติ ปตฺตปจนเสทกมฺมาทีสุ โชติกรเณฯ ตถารูปปจฺจยาติ ปทีปาทิปจฺจยาฯ

[354-5] สยํ สมาทหตีติ เอตฺถ โชติํ สมาทหิตุกามตาย อรณิสณฺฐปนโต ปฏฺฐาย ยาว ชาลา น อุฏฺฐหติ, ตาว สพฺพปโยเคสุ ทุกฺกฏํฯ ปฏิลาตํ อุกฺขิปตีติ ทยฺหมานํ อลาตํ ปติตํ อุกฺขิปติ, ปุน ยถาฐาเน ฐเปตีติ อตฺโถฯ เอวํ อวิชฺฌาตํ อุกฺขิปิตฺวา ปกฺขิปนฺตสฺเสว ทุกฺกฏํ, วิชฺฌาตํ ปุน ชาลาเปนฺตสฺส ปาจิตฺติยเมวฯ

[356] ตถารูปปจฺจยาติ ฐเปตฺวา ปทีปาทีนิ อญฺเญนปิ ตถารูเปน ปจฺจเยน สมาทหนฺตสฺส อนาปตฺติฯ อาปทาสูติ ทุฏฺฐวาฬมิคอมนุสฺเสหิ อุปทฺทโว โหติ, ตตฺถ สมาทหนฺตสฺสาปิ อนาปตฺติฯ เสสํ อุตฺตานเมวาติฯ ฉสมุฏฺฐานํ – กิริยํ, โนสญฺญาวิโมกฺขํ, อจิตฺตกํ, ปณฺณตฺติวชฺชํ, กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, ติจิตฺตํ, ติเวทนนฺติฯ

โชติสิกฺขาปทํ ฉฏฺฐํฯ

7. นหานสิกฺขาปทวณฺณนา

[364] สตฺตเม – จุณฺเณน วา มตฺติกาย วาติ เอตฺถ จุณฺณมตฺติกานํ อภิสงฺขรณกาลโต ปฏฺฐาย สพฺพปโยเคสุ ทุกฺกฏํฯ

[366] ปารํ คจฺฉนฺโต นฺหายตีติ เอตฺถ สุกฺขาย นทิยา วาลิกํ อุกฺกิริตฺวา กตอาวาฏเกสุปิ นฺหายิตุํ วฏฺฏติฯ อาปทาสูติ ภมราทีหิ อนุพทฺธสฺส อุทเก นิมุชฺชิตุํ วฏฺฏตีติฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ เอฬกโลมสมุฏฺฐานํ – กิริยํ, โนสญฺญาวิโมกฺขํ, อจิตฺตกํ, ปณฺณตฺติวชฺชํ, กายกมฺมํ, ติจิตฺตํ, ติเวทนนฺติฯ

นหานสิกฺขาปทํ สตฺตมํฯ