ปทุมสราทีสุ อุทกํ สนฺถริตฺวา ฐิตํ ปุปฺผเรณุํ ฆเฏน วิกฺขมฺเภตฺวา อุทกํ คเหตุํ วฏฺฏติฯ กปฺปิยํ การาเปตฺวา ปฏิคฺคเหตฺวา ฐปิตํ ทนฺตกฏฺฐํ โหติ, สเจ ตสฺส รสํ ปิวิตุกาโม, มูลปฏิคฺคหณเมว วฏฺฏติฯ อปฺปฏิคฺคเหตฺวา ฐปิตํ ปฏิคฺคเหตพฺพํฯ อชานนฺตสฺส รเส ปวิฏฺเฐปิ อาปตฺติเยวฯ อจิตฺตกญฺหิ อิทํ สิกฺขาปทํฯ

มหาภูเตสุ กิํ วฏฺฏติ, กิํ น วฏฺฏตีติ? ขีรํ ตาว วฏฺฏติ, กปฺปิยมํสขีรํ วา อกปฺปิยมํสขีรํ วา โหตุ, ปิวนฺตสฺส อนาปตฺติฯ อสฺสุ เขโฬ สิงฺฆาณิกา มุตฺตํ กรีสํ เสมฺหํ ทนฺตมลํ อกฺขิคูถโก กณฺณคูถโก สรีเร อุฏฺฐิตโลณนฺติ อิทํ สพฺพํ วฏฺฏติฯ ยํ ปเนตฺถ ฐานโต จวิตฺวา ปตฺเต วา หตฺเถ วา ปตติ, ตํ ปฏิคฺคเหตพฺพํฯ องฺคลคฺคํ ปฏิคฺคหิตกเมวฯ อุณฺหํปายาสํ ภุญฺชนฺตสฺส เสโท องฺคุลิอนุสาเรน เอกาพทฺโธว หุตฺวา ปายาเส สนฺติฏฺฐติ, ปิณฺฑาย วา จรนฺตสฺส หตฺถโต ปตฺตสฺส มุขวฏฺฏิํโต วา ปตฺตตลํ โอโรหติ, เอตฺถ ปฏิคฺคหณกิจฺจํ นตฺถิฯ ฌามมหาภูเตสุ อิทํ นาม น วฏฺฏตีติ นตฺถิ, ทุชฺฌาปิตํ ปน น วฏฺฏติฯ สุชฺฌาปิตํ มนุสฺสฏฺฐิมฺปิ จุณฺณํ กตฺวา เลเห อุปเนตุํ วฏฺฏติฯ

จตฺตาริ มหาวิกฏานิ อสติ กปฺปิยการเก สามมฺปิ คเหตฺวา ปริภุญฺชิตุํ วฏฺฏติฯ เอตฺถ จ ทุพฺพโจปิ อสมตฺโถปิ กปฺปิยการโก อสนฺตปกฺเขเยว ติฏฺฐติฯ ฉาริกาย อสติ สุกฺขทารุํ ฌาเปตฺวา ฉาริกา คเหตพฺพาฯ สุกฺขทารุมฺหิ อสติ อลฺลทารุํ รุกฺขโต ฉินฺทิตฺวาปิ กาตุํ วฏฺฏติฯ อิทํ ปน จตุพฺพิธมฺปิ มหาวิกฏํ กาโลทิสฺสํ นาม สปฺปทฏฺฐกฺขเณเยว วฏฺฏติฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ

เอฬกโลมสมุฏฺฐานํ – กายโต จ กายจิตฺตโต จ สมุฏฺฐาติ, กิริยํ, โนสญฺญาวิโมกฺขํ, อจิตฺตกํ, ปณฺณตฺติวชฺชํ, กายกมฺมํ, ติจิตฺตํ , ติเวทนนฺติฯ

ทนฺตโปนสิกฺขาปทํ ทสมํฯ

สมตฺโต วณฺณนากฺกเมน โภชนวคฺโค จตุตฺโถฯ

5. อเจลกวคฺโค

1. อเจลกสิกฺขาปทวณฺณนา

[269] อเจลกวคฺคสฺส 9 ปฐมสิกฺขาปเท – ปริเวสนนฺติ ปริวิสนฏฺฐานํฯ ปริพฺพาชกสมาปนฺโนติ ปพฺพชฺชํ สมาปนฺโนฯ เทติ อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสาติ สมติตฺติกํ ยาคุปตฺตํ เอกปโยเคน เทติ, เอกํ ปาจิตฺติยํฯ อวจฺฉินฺทิตฺวา อวจฺฉินฺทิตฺวา เทติ, ปโยเค ปโยเค ปาจิตฺติยํฯ เอเสว นโย ปูวภตฺตาทีสุฯ ติตฺถิเย อติตฺถิยสญฺญีติ มาตา วา ปิตา วา ติตฺถิเยสุ ปพฺพชติ, เตสํ มาตาปิตุสญฺญาย เทนฺตสฺสาปิ ปาจิตฺติยเมว โหติฯ ทาเปตีติ อนุปสมฺปนฺเนน ทาเปติฯ

[273] อุปนิกฺขิปิตฺวา เทตีติ ตถารูเป ภาชเน ฐเปตฺวา ตํ ภาชนํ เตสํ สนฺติเก ภูมิยํ นิกฺขิปิตฺวา เทติ, เตสํ วา ภาชนํ นิกฺขิปาเปตฺวา ตตฺถ เทติ, ปตฺตํ อาธารเก วา ภูมิยํ วา ฐเปตฺวาปิ ‘‘อิโต คณฺหถา’’ติ วตฺตุํ วฏฺฏติฯ สเจ ติตฺถิโย วทติ ‘‘มยฺหํ นาม อิทํ สนฺตกํ, อิธ น อากิรถา’’ติ อากิริตพฺพํฯ ตสฺส สนฺตกตฺตา สหตฺถา ทานํ นาม น โหติฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ

เอฬกโลมสมุฏฺฐานํ – กิริยํ, โนสญฺญาวิโมกฺขํ, อจิตฺตกํ, ปณฺณตฺติวชฺชํ, กายกมฺมํ, ติจิตฺตํ, ติเวทนนฺติฯ

อเจลกสิกฺขาปทํ ปฐมํฯ

2. อุยฺโยชนสิกฺขาปทวณฺณนา

[274] ทุติยสิกฺขาปเท – ปฏิกฺกมเนปีติ อาสนสาลายมฺปิฯ ภตฺตวิสฺสคฺคนฺติ ภตฺตกิจฺจํฯ น สมฺภาเวสีติ น ปาปุณิฯ

[276] อนาจารนฺติ วุตฺตาวเสสํ กายวจีทฺวารวีติกฺกมํฯ ทสฺสนูปจารํ วา สวนูปจารํ วา วิชหนฺตสฺสาติ เอตฺถ ยทิ ฐิโต วา นิสินฺโน วา อุยฺโยเชติ; โย อุยฺโยชิโต, โส วิชหติ, ตสฺส จ อาปตฺติ นาม นตฺถิฯ ตสฺมิํ ปน วิชหนฺเตปิ อตฺถโต อิตเรน วิชหิตเมว โหติฯ ตสฺมา โย อุยฺโยเชติ, ตสฺเสวายํ อาปตฺติฯ