เอฬกโลมสมุฏฺฐานํ – กายโต จ กายจิตฺตโต จ สมุฏฺฐาติ, กิริยํ, โนสญฺญาวิโมกฺขํ, อจิตฺตกํ, ปณฺณตฺติวชฺชํ, กายกมฺมํ, ติจิตฺตํ, ติเวทนนฺติฯ

สนฺนิธิการกสิกฺขาปทํ อฏฺฐมํฯ

9. ปณีตโภชนสิกฺขาปทวณฺณนา

[257] นวมสิกฺขาปเท – ปณีตโภชนานีติ อุตฺตมโภชนานิฯ กสฺส สมฺปนฺนํ น มนาปนฺติ สมฺปตฺติยุตฺตํ กสฺส น ปิยํฯ สาทุนฺติ สุรสํฯ

[259] โย ปน ภิกฺขุ เอวรูปานิ ปณีตโภชนานิ อคิลาโน อตฺตโน อตฺถาย วิญฺญาเปตฺวา ภุญฺเชยฺยาติ เอตฺถ สุทฺธานิ สปฺปิอาทีนิ วิญฺญาเปตฺวา ภุญฺชนฺโต ปาจิตฺติยํ นาปชฺชติ, เสขิเยสุ สูโปทนวิญฺญตฺติทุกฺกฏํ อาปชฺชติ, โอทนสํสฏฺฐานิ ปน วิญฺญาเปตฺวา ภุญฺชนฺโต ปาจิตฺติยํ อาปชฺชตีติ เวทิตพฺโพ, อยํ กิเรตฺถ อธิปฺปาโยฯ เตเนว จ ‘‘ปณีตานี’’ติ อวตฺวา ‘‘ปณีตโภชนานี’’ติ สุตฺเต วุตฺตํฯ ‘‘ปณีตานี’’ติ หิ วุตฺเต สปฺปิอาทีนํเยว คหณํ โหติ, ‘‘ปณีตโภชนานี’’ติ วุตฺเต ปน ปณีตสํสฏฺฐานิ สตฺตธญฺญนิพฺพตฺตานิ โภชนานิ ปณีตโภชนานีติ อยมตฺโถ ปญฺญายติฯ

อิทานิ วิญฺญาเปติ ปโยเค ทุกฺกฏนฺติอาทีสุ อยํ วินิจฺฉโย – ‘‘สปฺปินา ภตฺตํ เทหิ, สปฺปิํ อากิริตฺวา เทหิ, สปฺปิมิสฺสกํ กตฺวา เทหิ, สหสปฺปินา เทหิ, สปฺปิญฺจ ภตฺตญฺจ เทหี’’ติ วิญฺญาเปนฺตสฺส วิญฺญตฺติยา ทุกฺกฏํ, ปฏิคฺคหเณ ทุกฺกฏํ, อชฺโฌหาเร ปาจิตฺติยํฯ ‘‘สปฺปิภตฺตํ เทหี’’ติ วุตฺเต ปน ยสฺมา สาลิภตฺตํ วิย สปฺปิภตฺตํ นาม นตฺถิ; ตสฺมา สูโปทนวิญฺญตฺติทุกฺกฏเมว เวทิตพฺพํฯ

สเจ ปน ‘‘สปฺปินา ภตฺตํ เทหี’’ติ วุตฺเต ภตฺตํ ทตฺวา ‘‘สปฺปิํ กตฺวา ภุญฺชา’’ติ นวนีตํ วา ขีรํ วา ทธิํ วา เทติ, มูลํ วา ปน เทติ, ‘‘อิมินา สปฺปิํ คเหตฺวา ภุญฺชา’’ติ ยถาวตฺถุกเมวฯ ‘‘โคสปฺปินา ภตฺตํ เทหี’’ติ วุตฺเต ปน โคสปฺปินา วา เทตุ, โคสปฺปิมฺหิ อสติ, ปุริมนเยเนว โคนวนีตาทีนิ วา คาวิํเยว วา เทตุ ‘‘อิโต สปฺปินา ภุญฺชา’’ติ ยถาวตฺถุกเมวฯ

สเจ ปน โคสปฺปินา ยาจิโต อชิยา สปฺปิอาทีหิ เทติ, วิสงฺเกตํฯ เอวญฺหิ สติ อญฺญํ ยาจิเตน อญฺญํ ทินฺนํ นาม โหติ, ตสฺมา อนาปตฺติฯ เอส นโย อชิยา สปฺปินา เทหีติ อาทีสุปิฯ

‘‘กปฺปิยสปฺปินา เทหี’’ติ วุตฺเต อกปฺปิยสปฺปินา เทติ, วิสงฺเกตเมวฯ ‘‘อกปฺปิยสปฺปินาติ วุตฺเต อกปฺปิยสปฺปินา เทติ, ปฏิคฺคหเณปิ ปริโภเคปิ ทุกฺกฏเมวฯ อกปฺปิยสปฺปิมฺหิ อสติ ปุริมนเยเนว อกปฺปิยนวนีตาทีนิ เทติ ‘‘สปฺปิํ กตฺวา ภุญฺชา’’ติ อกปฺปิยสปฺปินาว ทินฺนํ โหติฯ ‘‘อกปฺปิยสปฺปินา’’ติ วุตฺเต กปฺปิเยน เทติ, วิสงฺเกตํฯ ‘‘สปฺปินา’’ติ วุตฺเต เสเสสุ นวนีตาทีสุ อญฺญตเรน เทติ, วิสงฺเกตเมวฯ เอส นโย นวนีเตน เทหีติอาทีสุปิฯ เยน เยน หิ วิญฺญตฺติ โหติ, ตสฺมิํ วา ตสฺส มูเล วา ลทฺเธ, ตํ ตํ ลทฺธเมว โหติฯ

สเจ ปน อญฺญํ ปาฬิยา อาคตํ วา อนาคตํ วา เทนฺติ, วิสงฺเกตํฯ ปาฬิยํ อาคตนวนีตาทีนิ ฐเปตฺวา อญฺเญหิ นวนีตาทีหิ วิญฺญาเปนฺตสฺส ทุกฺกฏํฯ ยถา จ ‘‘สปฺปิภตฺตํ เทหี’’ติ วุตฺเต สาลิภตฺตสฺส วิย สปฺปิภตฺตสฺส อภาวา สูโปทนวิญฺญตฺติทุกฺกฏเมว โหตีติ วุตฺตํฯ เอวํ นวนีตภตฺตํ เทหีติอาทีสุปิฯ ปฏิปาฏิยา เอกเมกํ วิตฺถาเรตฺวา วุจฺจมาเนปิ หิ อยเมวตฺโถ วตฺตพฺโพ สิยา, โส จ สงฺเขเปนปิ สกฺกา ญาตุํ, กิํ ตตฺถ วิตฺถาเรน? เตน วุตฺตํ – ‘‘เอส นโย นวนีเตน เทหีติอาทีสุปี’’ติฯ

สเจ ปน สพฺเพหิปิ สปฺปิอาทีหิ เอกฏฺฐาเน วา นานาฏฺฐาเน วา วิญฺญาเปตฺวา ปฏิลทฺธํ เอกภาชเน อากิริตฺวา เอกรสํ กตฺวา ตโต กุสคฺเคนาปิ ชิวฺหคฺเค พินฺทุํ ฐเปตฺวา อชฺโฌหรติ, นว ปาจิตฺติยานิ อาปชฺชติฯ วุตฺตมฺปิ เจตํ ปริวาเร –

‘‘กายิกานิ น วาจสิกานิ,

สพฺพานิ นานาวตฺถุกานิ;

อปุพฺพํ อจริมํ อาปชฺเชยฺย เอกโต,

ปญฺหาเมสา กุสเลหิ จินฺติตา’’ติฯ (ปริ. 481);

[261] อคิลาโน คิลานสญฺญีติ เอตฺถ สเจ คิลานสญฺญีปิ หุตฺวา เภสชฺชตฺถาย ปญฺจ เภสชฺชานิ วิญฺญาเปติ, มหานามสิกฺขาปเทน กาเรตพฺโพ ฯ นว ปณีตโภชนานิ วิญฺญาเปนฺโต ปน อิมินา สิกฺขาปเทน กาเรตพฺโพฯ ภิกฺขุนีนํ ปน เอตานิ ปาฏิเทสนียวตฺถูนิ โหนฺติ, สูโปทนวิญฺญตฺติยํ อุภเยสมฺปิ เสขปณฺณตฺติทุกฺกฏเมวฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ

จตุสมุฏฺฐานํ – กายโต กายวาจโต กายจิตฺตโต กายวาจาจิตฺตโต จ สมุฏฺฐาติ,

กิริยํ, โนสญฺญาวิโมกฺขํ, อจิตฺตกํ, ปณฺณติวชฺชํ, กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, ติจิตฺตํ, ติเวทนนฺติฯ

ปณีตโภชนสิกฺขาปทํ นวมํฯ

10. ทนฺตโปนสิกฺขาปทวณฺณนา

[263] ทสมสิกฺขาปเท – จตูสุ ปจฺจเยสุ อนฺตมโส ทนฺตกฏฺฐมฺปิ สพฺพํ ปํสุกูลเมว อสฺสาติ สพฺพปํสุกูลิโกฯ โส กิร สุสาเน ฉฑฺฑิตภาชนเมว ปตฺตํ กตฺวา ตตฺถ ฉฑฺฑิตโจฬเกเหว จีวรํ กตฺวา ตตฺถ ฉฑฺฑิตมญฺจปีฐกานิเยว คเหตฺวา ปริภุญฺชติฯ อยฺยโวสาฏิตกานีติ เอตฺถ อยฺยา วุจฺจนฺติ กาลงฺกตา ปิติปิตามหาฯ โวสาฏิตกานิ วุจฺจนฺติ เตสํ อตฺถาย สุสานาทีสุ ฉฑฺฑิตกานิ ขาทนียโภชนียานิ; มนุสฺสา กิร กาลงฺกเต ญาตเก อุทฺทิสฺส ยํ เตสํ สชีวกาเล ปิยํ โหติ, ตํ เอเตสุ สุสานาทีสุ ปิณฺฑํ ปิณฺฑํ กตฺวา ‘‘ญาตกา โน ปริภุญฺชนฺตูติ ฐเปนฺติฯ โส ภิกฺขุ ตํ คเหตฺวา ภุญฺชติ, อญฺญํ ปณีตมฺปิ ทิยฺยมานํ น อิจฺฉติฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘สุสาเนปิ รุกฺขมูเลปิ อุมฺมาเรปิ อยฺยโวสาฏิตกานิ สามํ คเหตฺวา ปริภุญฺชตี’’ติฯ เถโรติ ถิโร ฆนพทฺโธฯ วฐโรติ ถูโล; ถูโล จ ฆนสรีโร จายํ ภิกฺขูติ วุตฺตํ โหติฯ มนุสฺสมํสํ มญฺเญ ขาทตีติ มนุสฺสมํสํ ขาทตีติ นํ สลฺลกฺเขม; มนุสฺสมํสํ ขาทนฺตา หิ อีทิสา ภวนฺตีติ อยํ เตสํ อธิปฺปาโยฯ

[264] อุทกทนฺตโปเน กุกฺกุจฺจายนฺตีติ เอตฺถ เต ภิกฺขู ‘‘อทินฺนํ มุขทฺวารํ อาหารํ อาหเรยฺยา’’ติ ปทสฺส สมฺมา อตฺถํ อสลฺลกฺเขตฺวา กุกฺกุจฺจายิสุํ, ภควา ปน ยถาอุปฺปนฺนสฺส วตฺถุสฺส วเสน ปิตา วิย ทารเก เต ภิกฺขู สญฺญาเปนฺโต อนุปญฺญตฺติํ ฐเปสิฯ