น มยํ อปญฺญตฺตํ ปญฺญเปสฺสามาติ มยํ สาวกา นาม อปญฺญตฺตํ น ปญฺญเปสฺสาม, พุทฺธวิสโย หิ เอโส ยทิทํ ‘‘ปาจิตฺติยํ ทุกฺกฏ’’นฺติอาทินา นเยน อปญฺญตฺตสิกฺขาปทปญฺญปนํ ปญฺญตฺตสมุจฺฉินฺทนํ วาฯ สมาทายาติ ตํ ตํ สิกฺขาปทํ สมาทิยิตฺวา, ‘‘สาธุ สุฏฺฐู’’ติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ยถาปญฺญตฺเตสุ สพฺพสิกฺขาปเทสุ สิกฺขิสฺสามาติ ทสฺเสติฯ ตสฺส อารทฺธจิตฺโต ปุนปิ ‘‘สาธุ สาธู’’ติ สาธุการมทาสิฯ

[566] อนุญฺญาตาวุโสติ อนุญฺญาตํ, อาวุโสฯ ปิเหนฺตาติ ปิหยนฺตาฯ สนฺถตานิ อุชฺฌิตฺวาติ สนฺถเต จตุตฺถจีวรสญฺญิตาย สพฺพสนฺถตานิ อุชฺฌิตฺวาฯ ธมฺมิํ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสีติ ภควา สนฺถตานิ วิปฺปกิณฺณานิ ทิสฺวา ‘‘สทฺธาเทยฺยวินิปาตเน การณํ นตฺถิ, ปริโภคุปายํ เนสํ ทสฺเสสฺสามี’’ติ ธมฺมิํ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิฯ

[567] สกิํ นิวตฺถมฺปิ สกิํ ปารุตมฺปีติ สกิํ นิสินฺนญฺเจว นิปนฺนญฺจฯ สามนฺตาติ เอกปสฺสโต วฏฺฏํ วา จตุรสฺสํ วา ฉินฺทิตฺวา คหิตฏฺฐานํ ยถา วิทตฺถิมตฺตํ โหติ, เอวํ คเหตพฺพํ, สนฺถรนฺเตน ปน ปาฬิยํ วุตฺตนเยเนว เอกเทเส วา สนฺถริตพฺพํ, วิชเฏตฺวา วา มิสฺสกํ กตฺวา สนฺถริตพฺพํ, เอวํ ถิรตรํ โหตีติฯ เสสํ อุตฺตานตฺถเมวฯ

สมุฏฺฐานาทีนิ กิริยากิริยตฺตา อิมสฺส สิกฺขาปทสฺส ทฺเวภาคสิกฺขาปทสทิสานีติฯ

อิเมสุ ปน ปญฺจสุ สนฺถเตสุ ปุริมานิ ตีณิ วินยกมฺมํ กตฺวา ปฏิลภิตฺวา ปริภุญฺชิตุํ น วฏฺฏนฺติ, ปจฺฉิมานิ ทฺเว วฏฺฏนฺตีติ เวทิตพฺพานีติฯ

นิสีทนสนฺถตสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. เอฬกโลมสิกฺขาปทวณฺณนา

[571] เตน สมเยนาติ เอฬกโลมสิกฺขาปทํฯ ตตฺถ อุปฺปณฺเฑสุนฺติ ‘‘กิตฺตเกน, ภนฺเต, กีตานี’’ติอาทีนิ วทนฺตา อวหสิํสุฯ ฐิตโกว อาสุมฺภีติ ยถา มนุสฺสา อรญฺญโต มหนฺตํ ทารุภารํ อาเนตฺวา กิลนฺตา ฐิตกาว ปาเตนฺติ, เอวํ ปาเตสีติ อตฺโถฯ

[572] สหตฺถาติ สหตฺเถน, อตฺตนา หริตพฺพานีติ วุตฺตํ โหติฯ พหิติโยชนํ ปาเตตีติ ติโยชนโต พหิ ปาเตติฯ อนนฺตราเยน ปตนเก หตฺถโต มุตฺตมตฺเต โลมคณนาย นิสฺสคฺคิยปาจิตฺติยานิฯ สเจ พหิติโยชเน รุกฺเข วา ถมฺเภ วา ปฏิหญฺญิตฺวา ปุน อนฺโต ปตนฺติ, อนาปตฺติ ฯ ภูมิยํ ปติตฺวา ฐตฺวา ฐตฺวา วฏฺฏมานา เอฬกโลมภณฺฑิกา ปุน อนฺโต ปวิสติ, อาปตฺติเยวฯ อนฺโต ฐตฺวา หตฺเถน วา ปาเทน วา ยฏฺฐิยา วา วฏฺเฏติ ฐตฺวา วา อฐตฺวา วา วฏฺฏมานา ภณฺฑิกา คจฺฉตุ, อาปตฺติเยวฯ ‘‘อญฺโญ หริสฺสตี’’ติ ฐเปติ, เตน หริเตปิ อาปตฺติเยวฯ สุทฺธจิตฺเตน ฐปิตํ วาโต วา อญฺโญ วา อตฺตโน ธมฺมตาย พหิ ปาเตติ, อาปตฺติเยวฯ สอุสฺสาหตฺตา อจิตฺตกตฺตา จ สิกฺขาปทสฺสฯ กุรุนฺทิยาทีสุ ปน ‘‘เอตฺถ อนาปตฺตี’’ติ วุตฺตา, สา อนาปตฺติ ปาฬิยา น สเมติฯ อุภโตภณฺฑิกํ เอกาพทฺธํ กตฺวา เอกํ ภณฺฑิกํ อนฺโตสีมาย เอกํ พหิสีมาย กโรนฺโต ฐเปติ, รกฺขติ ตาวฯ เอกาพทฺเธ กาเชปิ เอเสว นโยฯ ยทิ ปน อพนฺธิตฺวา กาชโกฏิยํ ฐปิตมตฺตเมว โหติ, น รกฺขติฯ เอกาพทฺเธปิ ปริวตฺเตตฺวา ฐปิเต อาปตฺติเยวฯ

อญฺญสฺส ยาเน วาติ เอตฺถ คจฺฉนฺเต ยาเน วา หตฺถิปิฏฺฐิอาทีสุ วา สามิกสฺส อชานนฺตสฺเสว หริสฺสตีติ ฐเปติ, ตสฺมิํ ติโยชนํ อติกฺกนฺเต อาปตฺติฯ อคจฺฉนฺเตปิ เอเสว นโยฯ สเจ ปน อคจฺฉนฺเต ยาเน วา หตฺถิปิฏฺฐิยาทีสุ วา ฐเปตฺวา อภิรุหิตฺวา สาเรติ, เหฏฺฐา วา คจฺฉนฺโต โจเทติ, ปกฺโกสนฺโต วา อนุพนฺธาเปติ, ‘‘อญฺญํ หราเปตี’’ติ วจนโต อนาปตฺติฯ กุรุนฺทิยาทีสุ ปน ‘‘อาปตฺตี’’ติ วุตฺตํ, ตํ ‘‘อญฺญํ หราเปตี’’ติ อิมินา น สเมติฯ อทินฺนาทาเน ปน สุงฺกฆาเต อาปตฺติ โหติฯ ยา หิ ตตฺถ อาปตฺติ, สา อิธ อนาปตฺติฯ ยา อิธ อาปตฺติ, สา ตตฺถ อนาปตฺติฯ ตํ ฐานํ ปตฺวา อญฺญวิหิโต วา โจราทีหิ วา อุปทฺทุโต คจฺฉติ, อาปตฺติเยวฯ สพฺพตฺถ โลมคณนาย อาปตฺติปริจฺเฉโท เวทิตพฺโพฯ

[575] ติโยชนํ วาสาธิปฺปาโย คนฺตฺวา ตโต ปรํ หรตีติ ยตฺถ คโต, ตตฺถ อุทฺเทสปริปุจฺฉาทีนํ วา ปจฺจยาทีนํ วา อลาเภน ตโต ปรํ อญฺญตฺถ คจฺฉติ, ตโตปิ อญฺญตฺถาติ เอวํ โยชนสตมฺปิ หรนฺตสฺส อนาปตฺติฯ อจฺฉินฺนํ ปฏิลภิตฺวาติ โจรา อจฺฉินฺทิตฺวา นิรตฺถกภาวํ ญตฺวา ปฏิเทนฺติ, ตํ หรนฺตสฺส อนาปตฺติฯ นิสฺสฏฺฐํ ปฏิลภิตฺวาติ วินยกมฺมกตํ ปฏิลภิตฺวาติ อตฺโถฯ

กตภณฺฑนฺติ กตํภณฺฑํ กมฺพลโกชวสนฺถตาทิํ ยํ กิญฺจิ อนฺตมโส สุตฺตเกน พทฺธมตฺตมฺปิฯ โย ปน ตนุกปตฺตตฺถวิกนฺตเร วา อาโยคอํสพทฺธกกายพนฺธนาทีนํ อนฺตเรสุ วา ปิปฺผลิกาทีนํ มลรกฺขณตฺถํ สิปาฏิกาย วา อนฺตมโส วาตาพาธิโก กณฺณจฺฉิทฺเทปิ โลมานิ ปกฺขิปิตฺวา คจฺฉติ, อาปตฺติเยวฯ สุตฺตเกน ปน พนฺธิตฺวา ปกฺขิตฺตํ กตภณฺฑฏฺฐาเน ติฏฺฐติ, เวณิํ กตฺวา หรติ, อิทํ นิธานมุขํ นาม, อาปตฺติเยวาติฯ เสสํ อุตฺตานตฺถเมวฯ

สมุฏฺฐานาทีสุ อิทํ เอฬกโลมสมุฏฺฐานํ นาม, กายโต จ กายจิตฺตโต จ สมุฏฺฐาติ, กิริยํ, โนสญฺญาวิโมกฺขํ, อจิตฺตกํ, ปณฺณตฺติวชฺชํ, กายกมฺมํ, ติจิตฺตํ, ติเวทนนฺติฯ

เอฬกโลมสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. เอฬกโลมโธวาปนสิกฺขาปทวณฺณนา

[576] เตน สมเยนาติ เอฬกโลมโธวาปนสิกฺขาปทํฯ ตตฺถ ริญฺจนฺตีติ อุชฺฌนฺติ วิสฺสชฺเชนฺติ, น สกฺโกนฺติ อนุยุญฺชิตุนฺติ วุตฺตํ โหติฯ เสสเมตฺถ ปุราณจีวรสิกฺขาปเท วุตฺตนเยเนว สทฺธิํ สมุฏฺฐานาทีหีติฯ

เอฬกโลมโธวาปนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. รูปิยสิกฺขาปทวณฺณนา

[582] เตน สมเยนาติ รูปิยสิกฺขาปทํฯ ตตฺถ ปฏิวิโสติ โกฏฺฐาโสฯ