สเจ โกจิ ยถาชาตเมว อุจฺฉุํ วา อปรณฺณํ วา อลาพุกุมฺภณฺฑาทิกํ วา วลฺลิผลํ ทาตุกาโม ‘‘เอตํ สพฺพํ อุจฺฉุเขตฺตํ อปรณฺณวตฺถุํ วลฺลิผลาวาฏํ ทมฺมี’’ติ วทติ, สห วตฺถุนา ปรามฏฺฐตฺตา ‘‘น วฏฺฏตี’’ติ มหาสุมตฺเถโร อาหฯ มหาปทุมตฺเถโร ปน ‘‘อภิลาปมตฺตเมตํ สามิกานํเยว หิ โส ภูมิภาโค ตสฺมา วฏฺฏตี’’ติ อาหฯ

‘‘ทาสํ ทมฺมี’’ติ วทติ, น วฏฺฏติฯ ‘‘อารามิกํ ทมฺมิ, เวยฺยาวจฺจกรํ ทมฺมิ, กปฺปิยการกํ ทมฺมี’’ติ วุตฺเต วฏฺฏติฯ สเจ โส อารามิโก ปุเรภตฺตมฺปิ ปจฺฉาภตฺตมฺปิ สงฺฆสฺเสว กมฺมํ กโรติ, สามเณรสฺส วิย สพฺพํ เภสชฺชปฏิชคฺคนมฺปิ ตสฺส กาตพฺพํฯ สเจ ปุเรภตฺตเมว สงฺฆสฺส กมฺมํ กโรติ, ปจฺฉาภตฺตํ อตฺตโน กมฺมํ กโรติ, สายํ นิวาโป น ทาตพฺโพฯ เยปิ ปญฺจทิวสวาเรน วา ปกฺขวาเรน วา สงฺฆสฺส กมฺมํ กตฺวา เสสกาเล อตฺตโน กมฺมํ กโรนฺติ, เตสมฺปิ กรณกาเลเยว ภตฺตญฺจ นิวาโป จ ทาตพฺโพฯ สเจ สงฺฆสฺส กมฺมํ นตฺถิ, อตฺตโนเยว กมฺมํ กตฺวา ชีวนฺติ, เต เจ หตฺถกมฺมมูลํ อาเนตฺวา เทนฺติ, คเหตพฺพํฯ โน เจ เทนฺติ, น กิญฺจิ วตฺตพฺพาฯ ยํ กิญฺจิ รชกทาสมฺปิ เปสการทาสมฺปิ อารามิกนาเมน สมฺปฏิจฺฉิตุํ วฏฺฏติฯ

สเจ ‘‘คาโว เทมา’’ติ วทนฺติ, ‘‘น วฏฺฏตี’’ติ ปฏิกฺขิปิตพฺพาฯ อิมา คาโว กุโตติ ปณฺฑิเตหิ ปญฺจ โครสปริโภคตฺถาย ทินฺนาติ, ‘‘มยมฺปิ ปญฺจโครสปริโภคตฺถาย เทมา’’ติ วุตฺเต วฏฺฏติฯ อชิกาทีสุปิ เอเสว นโยฯ ‘‘หตฺถิํ เทม, อสฺสํ มหิสํ กุกฺกุฏํ สูกรํ เทมา’’ติ วทนฺติ, สมฺปฏิจฺฉิตุํ น วฏฺฏติฯ สเจ เกจิ มนุสฺสา ‘‘อปฺโปสฺสุกฺกา, ภนฺเต, ตุมฺเห โหถ, มยํ อิเม คเหตฺวา ตุมฺหากํ กปฺปิยภณฺฑํ ทสฺสามา’’ติ คณฺหนฺติ, วฏฺฏติฯ ‘‘กุกฺกุฏสูกรา สุขํ ชีวนฺตู’’ติ อรญฺเญ วิสฺสชฺเชตุํ วฏฺฏติฯ ‘‘อิมํ ตฬากํ, อิมํ เขตฺตํ, อิมํ วตฺถุํ, วิหารสฺส เทมา’’ติ วุตฺเต ปฏิกฺขิปิตุํ น ลพฺภตีติฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวฯ

สมุฏฺฐานาทีสุ อิทมฺปิ ฉสมุฏฺฐานํ กิริยํ, โนสญฺญาวิโมกฺขํ, อจิตฺตกํ, ปณฺณตฺติวชฺชํ, กายกมฺมวจีกมฺมํ , ติจิตฺตํ, ติเวทนนฺติฯ

ราชสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

นิฏฺฐิโต จีวรวคฺโค ปฐโมฯ

2. โกสิยวคฺโค

1. โกสิยสิกฺขาปทวณฺณนา

[542] เตน สมเยนาติ โกสิยสิกฺขาปทํฯ ตตฺถ สนฺถริตฺวา กตํ โหตีติ สเม ภูมิภาเค โกสิยํสูนิ อุปรูปริ สนฺถริตฺวา กญฺชิกาทีหิ สิญฺจิตฺวา กตํ โหติฯ เอเกนปิ โกสิยํสุนา มิสฺสิตฺวาติ ติฏฺฐตุ อตฺตโน รุจิวเสน มิสฺสิตํ, สเจปิ ตสฺส กรณฏฺฐาเน วาโต เอกํ โกสิยํสุํ อาเนตฺวา ปาเตติ, เอวมฺปิ มิสฺเสตฺวา กตเมว โหตีติฯ เสสํ อุตฺตานตฺถเมวฯ

ฉสมุฏฺฐานํ, กิริยํ, โนสญฺญาวิโมกฺขํ, อจิตฺตกํ ปณฺณตฺติวชฺชํ, กายกมฺมวจีกมฺมํ,

ติจิตฺตํ, ติเวทนนฺติฯ

โกสิยสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. สุทฺธกาฬกสิกฺขาปทวณฺณนา

[547] เตน สมเยนาติ สุทฺธกาฬกสิกฺขาปทํฯ ตตฺถ สุทฺธกาฬกานนฺติ สุทฺธานํ กาฬกานํ , อญฺเญหิ อมิสฺสิตกาฬกานนฺติ อตฺโถฯ เสสํ อุตฺตานตฺถเมวฯ สมุฏฺฐานาทีนิปิ โกสิยสิกฺขาปทสทิสาเนวาติฯ

สุทฺธกาฬกสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ทฺเวภาคสิกฺขาปทวณฺณนา

[552] เตน สมเยนาติ ทฺเวภาคสิกฺขาปทํฯ ตตฺถ อนฺเต อาทิยิตฺวาติ สนฺถตสฺส อนฺเต อนุวาตํ วิย ทสฺเสตฺวา โอทาตํ อลฺลิยาเปตฺวาฯ

ทฺเว ภาคาติ ทฺเว โกฏฺฐาสาฯ อาทาตพฺพาติ คเหตพฺพาฯ โคจริยานนฺติ กปิลวณฺณานํฯ ทฺเว ตุลา อาทาตพฺพาติ จตูหิ ตุลาหิ กาเรตุกามํ สนฺธาย วุตฺตํฯ อตฺถโต ปน ยตฺตเกหิ เอฬกโลเมหิ กาตุกาโม โหติ, เตสุ ทฺเว โกฏฺฐาสา กาฬกานํ เอโก โอทาตานํ, เอโก โคจริยานนฺติ อิทเมว ทสฺสิตํ โหตีติ เวทิตพฺพํฯ เสสํ อุตฺตานตฺถเมวฯ