เมนู

วินีตวตฺถุวณฺณนา

[180] วินีตวตฺถุกถาสุ ปฐมวตฺถุสฺมิํ – การุญฺเญนาติ เต ภิกฺขู ตสฺส มหนฺตํ เคลญฺญทุกฺขํ ทิสฺวา การุญฺญํ อุปฺปาเทตฺวา ‘‘สีลวา ตฺวํ กตกุสโล, กสฺมา มียมาโน ภายสิ, นนุ สีลวโต สคฺโค นาม มรณมตฺตปฏิพทฺโธเยวา’’ติ เอวํ มรณตฺถิกาว หุตฺวา มรณตฺถิกภาวํ อชานนฺตา มรณวณฺณํ สํวณฺเณสุํฯ โสปิ ภิกฺขุ เตสํ สํวณฺณนาย อาหารุปจฺเฉทํ กตฺวา อนฺตราว กาลมกาสิฯ ตสฺมา อาปตฺติํ อาปนฺนาฯ โวหารวเสน ปน วุตฺตํ ‘‘การุญฺเญน มรณวณฺณํ สํวณฺเณสุ’’นฺติฯ ตสฺมา อิทานิปิ ปณฺฑิเตน ภิกฺขุนา คิลานสฺส ภิกฺขุโน เอวํ มรณวณฺโณ น สํวณฺเณตพฺโพฯ สเจ หิ ตสฺส สํวณฺณนํ สุตฺวา อาหารูปจฺเฉทาทินา อุปกฺกเมน เอกชวนวาราวเสเสปิ อายุสฺมิํ อนฺตรา กาลํกโรติ, อิมินาว มาริโต โหติฯ อิมินา ปน นเยน อนุสิฏฺฐิ ทาตพฺพา – ‘‘สีลวโต นาม อนจฺฉริยา มคฺคผลุปฺปตฺติ, ตสฺมา วิหาราทีสุ อาสตฺติํ อกตฺวา พุทฺธคตํ ธมฺมคตํ สงฺฆคตํ กายคตญฺจ สติํ อุปฏฺฐเปตฺวา มนสิกาเร อปฺปมาโท กาตพฺโพ’’ติฯ มรณวณฺเณ จ สํวณฺณิเตปิ โย ตาย สํวณฺณนาย กญฺจิ อุปกฺกมํ อกตฺวา อตฺตโน ธมฺมตาย ยถายุนา ยถานุสนฺธินาว มรติ, ตปฺปจฺจยา สํวณฺณโก อาปตฺติยา น กาเรตพฺโพติฯ

ทุติยวตฺถุสฺมิํ – น จ ภิกฺขเว อปฺปฏิเวกฺขิตฺวาติ เอตฺถ กีทิสํ อาสนํ ปฏิเวกฺขิตพฺพํ , กีทิสํ น ปฏิเวกฺขิตพฺพํ? ยํ สุทฺธํ อาสนเมว โหติ อปจฺจตฺถรณกํ, ยญฺจ อาคนฺตฺวา ฐิตานํ ปสฺสตํเยว อตฺถรียติ, ตํ นปจฺจเวกฺขิตพฺพํ , นิสีทิตุํ วฏฺฏติฯ ยมฺปิ มนุสฺสา สยํ หตฺเถน อกฺกมิตฺวา ‘‘อิธ ภนฺเต นิสีทถา’’ติ เทนฺติ, ตสฺมิมฺปิ วฏฺฏติฯ สเจปิ ปฐมเมวาคนฺตฺวา นิสินฺนา ปจฺฉา อุทฺธํ วา อโธ วา สงฺกมนฺติ, ปจฺจเวกฺขณกิจฺจํ นตฺถิฯ ยมฺปิ ตนุเกน วตฺเถน ยถา ตลํ ทิสฺสติ, เอวํ ปฏิจฺฉนฺนํ โหติ, ตสฺมิมฺปิ ปจฺจเวกฺขณกิจฺจํ นตฺถิฯ ยํ ปน ปฏิกจฺเจว ปาวารโกชวาทีหิ อตฺถตํ โหติ, ตํ หตฺเถน ปรามสิตฺวา สลฺลกฺเขตฺวา นิสีทิตพฺพํฯ มหาปจฺจริยํ ปน ‘‘ฆนสาฏเกนาปิ อตฺถเต ยสฺมิํ วลิ น ปญฺญายติ, ตํ นปฺปฏิเวกฺขิตพฺพนฺติ วุตฺตํฯ

มุสลวตฺถุสฺมิํ – อสญฺจิจฺโจติ อวธกเจตโน วิรทฺธปโยโค หิ โสฯ เตนาห ‘‘อสญฺจิจฺโจ อห’’นฺติฯ อุทุกฺขลวตฺถุ อุตฺตานเมวฯ วุฑฺฒปพฺพชิตวตฺถูสุปฐมวตฺถุสฺมิํ ‘‘ภิกฺขุสงฺฆสฺส ปฏิพนฺธํ มา อกาสี’’ติ ปณาเมสิฯ ทุติยวตฺถุสฺมิํ – สงฺฆมชฺเฌปิ คณมชฺเฌปิ ‘‘มหลฺลกตฺเถรสฺส ปุตฺโต’’ติ วุจฺจมาโน เตน วจเนน อฏฺฏียมาโน ‘‘มรตุ อย’’นฺติ ปณาเมสิฯ ตติยวตฺถุสฺมิํ – ตสฺส ทุกฺขุปฺปาทเนน ถุลฺลจฺจยํฯ

[181] ตโต ปรานิ ตีณิ วตฺถูนิ อุตฺตานตฺถาเนวฯ วิสคตปิณฺฑปาตวตฺถุสฺมิํ – สาราณียธมฺมปูรโก โส ภิกฺขุ อคฺคปิณฺฑํ สพฺรหฺมจารีนํ ทตฺวาว ภุญฺชติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘อคฺคการิกํ อทาสี’’ติฯ อคฺคการิกนฺติ อคฺคกิริยํ; ปฐมํ ลทฺธปิณฺฑปาตํ อคฺคคฺคํ วา ปณีตปณีตํ ปิณฺฑปาตนฺติ อตฺโถฯ ยา ปน ตสฺส ทานสงฺขาตา อคฺคกิริยา, สา น สกฺกา ทาตุํ, ปิณฺฑปาตญฺหิ โส เถราสนโต ปฏฺฐาย อทาสิฯ เต ภิกฺขูติ เต เถราสนโต ปฏฺฐาย ปริภุตฺตปิณฺฑปาตา ภิกฺขู; เต กิร สพฺเพปิ กาลมกํสุฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ อสฺสทฺเธสุ ปน มิจฺฉาทิฏฺฐิเกสุ กุเลสุ สกฺกจฺจํ ปณีตโภชนํ ลภิตฺวา อนุปปริกฺขิตฺวา เนว อตฺตนา ปริภุญฺชิตพฺพํ, น ปเรสํ ทาตพฺพํฯ ยมฺปิ อาภิโทสิกํ ภตฺตํ วา ขชฺชกํ วา ตโต ลภติ, ตมฺปิ น ปริภุญฺชิตพฺพํฯ อปิหิตวตฺถุมฺปิ หิ สปฺปวิจฺฉิกาทีหิ อธิสยิตํ ฉฑฺฑนียธมฺมํ ตานิ กุลานิ เทนฺติฯ คนฺธหลิทฺทาทิมกฺขิโตปิ ตโต ปิณฺฑปาโต น คเหตพฺโพฯ สรีเร โรคฏฺฐานานิ ปุญฺฉิตฺวา ฐปิตภตฺตมฺปิ หิ ตานิ ทาตพฺพํ มญฺญนฺตีติฯ

วีมํสนวตฺถุสฺมิํ – วีมํสมาโน ทฺเว วีมํสติ – ‘‘สกฺโกติ นุ โข อิมํ มาเรตุํ โน’’ติ วิสํ วา วีมํสติ, ‘‘มเรยฺย นุ โข อยํ อิมํ วิสํ ขาทิตฺวา โน’’ติ ปุคฺคลํ วาฯ อุภยถาปิ วีมํสาธิปฺปาเยน ทินฺเน มรตุ วา มา วา ถุลฺลจฺจยํฯ ‘‘อิทํ วิสํ เอตํ มาเรตู’’ติ วา ‘‘อิทํ วิสํ ขาทิตฺวา อยํ มรตู’’ติ วา เอวํ ทินฺเน ปน สเจ มรติ, ปาราชิกํ; โน เจ, ถุลฺลจฺจยํฯ

[182-3] อิโต ปรานิ ตีณิ สิลาวตฺถูนิ ตีณิ อิฏฺฐกวาสิโคปานสีวตฺถูนิ จ อุตฺตานตฺถาเนวฯ น เกวลญฺจ สิลาทีนํเยว วเสน อยํ อาปตฺตานาปตฺติเภโท โหติ, ทณฺฑมุคฺครนิขาทนเวมาทีนมฺปิ วเสน โหติเยว, ตสฺมา ปาฬิยํ อนาคตมฺปิ อาคตนเยเนว เวทิตพฺพํฯ

อฏฺฏกวตฺถูสุ – อฏฺฏโกติ เวหาสมญฺโจ วุจฺจติ; ยํ เสตกมฺมมาลากมฺมลตากมฺมาทีนํ อตฺถาย พนฺธนฺติฯ ตตฺถ อาวุโส อตฺรฏฺฐิโต พนฺธาหีติ มรณาธิปฺปาโย ยตฺร ฐิโต ปติตฺวา ขาณุนา วา ภิชฺเชยฺย, โสพฺภปปาตาทีสุ วา มเรยฺย , ตาทิสํ ฐานํ สนฺธายาหฯ

เอตฺถ จ โกจิ อุปริฐานํ นิยาเมติ ‘‘อิโต ปติตฺวา มริสฺสตี’’ติ, โกจิ เหฏฺฐา ฐานํ ‘‘อิธ ปติตฺวา มริสฺสตี’’ติ, โกจิ อุภยมฺปิ ‘‘อิโต อิธ ปติตฺวา มริสฺสตี’’ติฯ ตตฺร โย อุปริ นิยมิตฏฺฐานา อปติตฺวา อญฺญโต ปตติ, เหฏฺฐา นิยมิตฏฺฐาเน วา อปติตฺวา อญฺญตฺถ ปตติ, อุภยนิยาเม วา ยํกิญฺจิ เอกํ วิราเธตฺวา ปตติ, ตสฺมิํ มเต วิสงฺเกตตฺตา อนาปตฺติฯ วิหารจฺฉาทนวตฺถุสฺมิมฺปิ เอเสว นโยฯ

อนภิรติวตฺถุสฺมิํ – โส กิร ภิกฺขุ กามวิตกฺกาทีนํ สมุทาจารํ ทิสฺวา นิวาเรตุํ อสกฺโกนฺโต สาสเน อนภิรโต คิหิภาวาภิมุโข ชาโตฯ ตโต จินฺเตสิ – ‘‘ยาว สีลเภทํ น ปาปุณามิ ตาว มริสฺสามี’’ติฯ อถ ตํ ปพฺพตํ อภิรุหิตฺวา ปปาเต ปปตนฺโต อญฺญตรํ วิลีวการํ โอตฺถริตฺวา มาเรสิฯ วิลีวการนฺติ เวณุการํฯ น จ ภิกฺขเว อตฺตานํ ปาเตตพฺพนฺติ น อตฺตา ปาเตตพฺโพฯ วิภตฺติพฺยตฺตเยน ปเนตํ วุตฺตํฯ เอตฺถ จ น เกวลํ น ปาเตตพฺพํ, อญฺเญนปิ เยน เกนจิ อุปกฺกเมน อนฺตมโส อาหารุปจฺเฉเทนปิ น มาเรตพฺโพฯ โยปิ หิ คิลาโน วิชฺชมาเน เภสชฺเช จ อุปฏฺฐาเกสุ จ มริตุกาโม อาหารํ อุปจฺฉินฺทติ, ทุกฺกฏเมวฯ ยสฺส ปน มหาอาพาโธ จิรานุพทฺโธ, ภิกฺขู อุปฏฺฐหนฺตา กิลมนฺติ ชิคุจฺฉนฺติ ‘‘กทา นุ โข คิลานโต มุจฺจิสฺสามา’’ติ อฏฺฏียนฺติฯ สเจ โส ‘‘อยํ อตฺตภาโว ปฏิชคฺคิยมาโนปิ น ติฏฺฐติ, ภิกฺขู จ กิลมนฺตี’’ติ อาหารํ อุปจฺฉินฺทติ, เภสชฺชํ น เสวติ วฏฺฏติฯ โย ปน ‘‘อยํ โรโค ขโร, อายุสงฺขารา น ติฏฺฐนฺติ, อยญฺจ เม วิเสสาธิคโม หตฺถปฺปตฺโต วิย ทิสฺสตี’’ติ อุปจฺฉินฺทติ วฏฺฏติเยวฯ อคิลานสฺสาปิ อุปฺปนฺนสํเวคสฺส ‘‘อาหารปริเยสนํ นาม ปปญฺโจ, กมฺมฏฺฐานเมว อนุยุญฺชิสฺสามี’’ติ กมฺมฏฺฐานสีเสน อุปจฺฉินฺทนฺตสฺส วฏฺฏติฯ วิเสสาธิคมํ พฺยากริตฺวา อาหารํ อุปจฺฉินฺทติ, น วฏฺฏติฯ สภาคานญฺหิ ลชฺชีภิกฺขูนํ กเถตุํ วฏฺฏติฯ

สิลาวตฺถุสฺมิํ – ทวายาติ ทเวน หสฺเสน; ขิฑฺฑายาติ อตฺโถฯ สิลาติ ปาสาโณ; น เกวลญฺจ ปาสาโณ, อญฺญมฺปิ ยํกิญฺจิ ทารุขณฺฑํ วา อิฏฺฐกาขณฺฑํ วา หตฺเถน วา ยนฺเตน วา ปวิชฺฌิตุํ น วฏฺฏติฯ เจติยาทีนํ อตฺถาย ปาสาณาทโย หสนฺตา หสนฺตา ปวฏฺเฏนฺติปิ ขิปนฺติปิ อุกฺขิปนฺติปิ กมฺมสมโยติ วฏฺฏติฯ อญฺญมฺปิ อีทิสํ นวกมฺมํ วา กโรนฺตา ภณฺฑกํ วา โธวนฺตา รุกฺขํ วา โธวนทณฺฑกํ วา อุกฺขิปิตฺวา ปวิชฺฌนฺติ, วฏฺฏติฯ ภตฺตวิสฺสคฺคกาลาทีสุ กาเก วา โสเณ วา กฏฺฐํ วา กถลํ วา ขิปิตฺวา ปลาเปติ, วฏฺฏติฯ

[184] เสทนาทิวตฺถูนิ สพฺพาเนว อุตฺตานตฺถานิฯ เอตฺถ จ อหํ กุกฺกุจฺจโกติ น คิลานุปฏฺฐานํ น กาตพฺพํ, หิตกามตาย สพฺพํ คิลานสฺส พลาพลญฺจ รุจิญฺจ สปฺปายาสปฺปายญฺจ อุปลกฺเขตฺวา กาตพฺพํฯ

[185] ชารคพฺภินิวตฺถุสฺมิํ – ปวุตฺถปติกาติ ปวาสํ คตปติกาฯ คพฺภปาตนนฺติ เยน ปริภุตฺเตน คพฺโภ ปตติ, ตาทิสํ เภสชฺชํฯ ทฺเว ปชาปติกวตฺถูนิ อุตฺตานตฺถาเนวฯ คพฺภมทฺทนวตฺถุสฺมิํ – ‘‘มทฺทิตฺวา ปาเตหี’’ติ วุตฺเต อญฺเญน มทฺทาเปตฺวา ปาเตติ, วิสงฺเกตํฯ ‘‘มทฺทาเปตฺวา ปาตาเปหี’’ติ วุตฺเตปิ สยํ มทฺทิตฺวา ปาเตติ, วิสงฺเกตเมวฯ มนุสฺสวิคฺคเห ปริยาโย นาม นตฺถิฯ ตสฺมา ‘‘คพฺโภ นาม มทฺทิเต ปตตี’’ติ วุตฺเต สา สยํ วา มทฺทตุ, อญฺเญน วา มทฺทาเปตฺวา ปาเตตุ, วิสงฺเกโต นตฺถิ; ปาราชิกเมว ตาปนวตฺถุสฺมิมฺปิ เอเสว นโยฯ

วญฺฌิตฺถิวตฺถุสฺมิํ – วญฺฌิตฺถี นาม ยา คพฺภํ น คณฺหาติฯ คพฺภํ อคณฺหนกอิตฺถี นาม นตฺถิ, ยสฺสา ปน คหิโตปิ คพฺโภ น สณฺฐาติ, ตํเยว สนฺธาเยตํ วุตฺตํฯ อุตุสมเย กิร สพฺพิตฺถิโย คพฺภํ คณฺหนฺติฯ ยา ปนายํ ‘‘วญฺฌา’’ติ วุจฺจติ, ตสฺสา กุจฺฉิยํ นิพฺพตฺตสตฺตานํ อกุสลวิปาโก สมฺปาปุณาติฯ เต ปริตฺตกุสลวิปาเกน คหิตปฏิสนฺธิกา อกุสลวิปาเกน อธิภูตา วินสฺสนฺติฯ อภินวปฏิสนฺธิยํเยว หิ กมฺมานุภาเวน ทฺวีหากาเรหิ คพฺโภ น สณฺฐาติ – วาเตน วา ปาณเกหิ วาฯ วาโต โสเสตฺวา อนฺตรธาเปติ, ปาณกา ขาทิตฺวาฯ ตสฺส ปน วาตสฺส ปาณกานํ วา ปฏิฆาตาย เภสชฺเช กเต คพฺโภ สณฺฐเหยฺย; โส ภิกฺขุ ตํ อกตฺวา อญฺญํ ขรเภสชฺชํ อทาสิฯ เตน สา กาลมกาสิฯ ภควา เภสชฺชสฺส กฏตฺตา ทุกฺกฏํ ปญฺญาเปสิฯ

ทุติยวตฺถุสฺมิมฺปิ เอเสว นโยฯ ตสฺมา อาคตาคตสฺส ปรชนสฺส เภสชฺชํ น กาตพฺพํ, กโรนฺโต ทุกฺกฏํ อาปชฺชติฯ ปญฺจนฺนํ ปน สหธมฺมิกานํ กาตพฺพํ ภิกฺขุสฺส ภิกฺขุนิยา สิกฺขมานาย สามเณรสฺส สามเณริยาติฯ สมสีลสทฺธาปญฺญานญฺหิ เอเตสํ ตีสุ สิกฺขาสุ ยุตฺตานํ เภสชฺชํ อกาตุํ น ลพฺภติ, กโรนฺเตน จ สเจ เตสํ อตฺถิ, เตสํ สนฺตกํ คเหตฺวา โยเชตฺวา ทาตพฺพํฯ สเจ นตฺถิ, อตฺตโน สนฺตกํ กาตพฺพํฯ สเจ อตฺตโนปิ นตฺถิ, ภิกฺขาจารวตฺเตน วา ญาตกปวาริตฏฺฐานโต วา ปริเยสิตพฺพํฯ อลภนฺเตน คิลานสฺส อตฺถาย อกตวิญฺญตฺติยาปิ อาหริตฺวา กาตพฺพํฯ

อปเรสมฺปิ ปญฺจนฺนํ กาตุํ วฏฺฏติ – มาตุ, ปิตุ, ตทุปฏฺฐากานํ, อตฺตโน เวยฺยาวจฺจกรสฺส, ปณฺฑุปลาสสฺสาติฯ ปณฺฑุปลาโส นาม โย ปพฺพชฺชาเปกฺโข ยาว ปตฺตจีวรํ ปฏิยาทิยติ ตาว วิหาเร วสติฯ เตสุ สเจ มาตาปิตโร อิสฺสรา โหนฺติ, น ปจฺจาสีสนฺติ, อกาตุํ วฏฺฏติฯ สเจ ปน รชฺเชปิ ฐิตา ปจฺจาสีสนฺติ, อกาตุํ น วฏฺฏติฯ เภสชฺชํ ปจฺจาสีสนฺตานํ เภสชฺชํ ทาตพฺพํ, โยเชตุํ อชานนฺตานํ โยเชตฺวา ทาตพฺพํฯ สพฺเพสํ อตฺถาย สหธมฺมิเกสุ วุตฺตนเยเนว ปริเยสิตพฺพํฯ สเจ ปน มาตรํ วิหาเร อาเนตฺวา ชคฺคติ, สพฺพํ ปริกมฺมํ อนามสนฺเตน กาตพฺพํฯ ขาทนียํ โภชนียํ สหตฺถา ทาตพฺพํฯ ปิตา ปน ยถา สามเณโร เอวํ สหตฺเถน นฺหาปนสมฺพาหนาทีนิ กตฺวา อุปฏฺฐาตพฺโพฯ เย จ มาตาปิตโร อุปฏฺฐหนฺติ ปฏิชคฺคนฺติ, เตสมฺปิ เอวเมว กาตพฺพํฯ เวยฺยาวจฺจกโร นาม โย เวตนํ คเหตฺวา อรญฺเญ ทารูนิ วา ฉินฺทติ, อญฺญํ วา กิญฺจิ กมฺมํ กโรติ, ตสฺส โรเค อุปฺปนฺเน ยาว ญาตกา น ปสฺสนฺติ ตาว เภสชฺชํ กาตพฺพํฯ โย ปน ภิกฺขุนิสฺสิตโกว หุตฺวา สพฺพกมฺมานิ กโรติ, ตสฺส เภสชฺชํ กาตพฺพเมวฯ ปณฺฑุปลาเสปิ สามเณเร วิย ปฏิปชฺชิตพฺพํฯ

อปเรสมฺปิ ทสนฺนํ กาตุํ วฏฺฏติ – เชฏฺฐภาตุ, กนิฏฺฐภาตุ, เชฏฺฐภคินิยา, กนิฏฺฐภคินิยา, จูฬมาตุยา, มหามาตุยา, จูฬปิตุโน, มหาปิตุโน, ปิตุจฺฉาย, มาตุลสฺสาติฯ เตสํ ปน สพฺเพสมฺปิ กโรนฺเตน เตสํเยว สนฺตกํ เภสชฺชํ คเหตฺวา เกวลํ โยเชตฺวา ทาตพฺพํฯ สเจ ปน นปฺปโหนฺติ, ยาจนฺติ จ ‘‘เทถ โน, ภนฺเต, ตุมฺหากํ ปฏิทสฺสามา’’ติ ตาวกาลิกํ ทาตพฺพํฯ สเจปิ น ยาจนฺติ, ‘‘อมฺหากํ เภสชฺชํ อตฺถิ, ตาวกาลิกํ คณฺหถา’’ติ วตฺวา วา ‘‘ยทา เนสํ ภวิสฺสติ ตทา ทสฺสนฺตี’’ติ อาโภคํ วา กตฺวา ทาตพฺพํฯ สเจ ปฏิเทนฺติ, คเหตพฺพํ, โน เจ เทนฺติ, น โจเทตพฺพาฯ เอเต ทส ญาตเก ฐเปตฺวา อญฺเญสํ น กาตพฺพํฯ

เอเตสํ ปุตฺตปรมฺปราย ปน ยาว สตฺตโม กุลปริวฏฺโฏ ตาว จตฺตาโร ปจฺจเย อาหราเปนฺตสฺส อกตวิญฺญตฺติ วา เภสชฺชํ กโรนฺตสฺส เวชฺชกมฺมํ วา กุลทูสกาปตฺติ วา น โหติฯ สเจ ภาตุชายา ภคินิสามิโก วา คิลานา โหนฺติ, ญาตกา เจ, เตสมฺปิ วฏฺฏติฯ อญฺญาตกา เจ, ภาตุ จ ภคินิยา จ กตฺวา ทาตพฺพํ, ‘‘ตุมฺหากํ ชคฺคนฏฺฐาเน เทถา’’ติฯ

อถ วา เตสํ ปุตฺตานํ กตฺวา ทาตพฺพํ, ‘‘ตุมฺหากํ มาตาปิตูนํ เทถา’’ติฯ เอเตนุปาเยน สพฺพปเทสุปิ วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพฯ

เตสํ อตฺถาย จ สามเณเรหิ อรญฺญโต เภสชฺชํ อาหราเปนฺเตน ญาติสามเณเรหิ วา อาหราเปตพฺพํฯ อตฺตโน อตฺถาย วา อาหราเปตฺวา ทาตพฺพํฯ เตหิปิ ‘‘อุปชฺฌายสฺส อาหรามา’’ติ วตฺตสีเสน อาหริตพฺพํฯ อุปชฺฌายสฺส มาตาปิตโร คิลานา วิหารํ อาคจฺฉนฺติ, อุปชฺฌาโย จ ทิสาปกฺกนฺโต โหติ, สทฺธิวิหาริเกน อุปชฺฌายสฺส สนฺตกํ เภสชฺชํ ทาตพฺพํฯ โน เจ อตฺถิ, อตฺตโน เภสชฺชํ อุปชฺฌายสฺส ปริจฺจชิตฺวา ทาตพฺพํฯ อตฺตโนปิ อสนฺเต วุตฺตนเยน ปริเยสิตฺวา อุปชฺฌายสฺส สนฺตกํ กตฺวา ทาตพฺพํฯ อุปชฺฌาเยนปิ สทฺธิวิหาริกสฺส มาตาปิตูสุ เอวเมว ปฏิปชฺชิตพฺพํฯ เอส นโย อาจริยนฺเตวาสิเกสุปิฯ อญฺโญปิ โย อาคนฺตุโก วา โจโร วา ยุทฺธปราชิโต อิสฺสโร วา ญาตเกหิ ปริจฺจตฺโต กปโณ วา คมิยมนุสฺโส วา คิลาโน หุตฺวา วิหารํ ปวิสติ, สพฺเพสํ อปจฺจาสีสนฺเตน เภสชฺชํ กาตพฺพํฯ

สทฺธํ กุลํ โหติ จตูหิ ปจฺจเยหิ อุปฏฺฐายกํ ภิกฺขุสงฺฆสฺส มาตาปิตุฏฺฐานิยํ, ตตฺร เจ โกจิ คิลาโน โหติ, ตสฺสตฺถาย วิสฺสาเสน ‘‘เภสชฺชํ กตฺวา ภนฺเต เทถา’’ติ วทนฺติ, เนว ทาตพฺพํ น กาตพฺพํฯ อถ ปน กปฺปิยํ ญตฺวา เอวํ ปุจฺฉนฺติ – ‘‘ภนฺเต, อสุกสฺส นาม โรคสฺส กิํ เภสชฺชํ กโรนฺตี’’ติ? ‘‘อิทญฺจิทญฺจ คเหตฺวา กโรนฺตี’’ติ วตฺตุํ วฏฺฏติฯ ‘‘ภนฺเต, มยฺหํ มาตา คิลานา, เภสชฺชํ ตาว อาจิกฺขถา’’ติ เอวํ ปุจฺฉิเต ปน น อาจิกฺขิตพฺพํฯ อญฺญมญฺญํ ปน กถา กาตพฺพา – ‘‘อาวุโส, อสุกสฺส นาม ภิกฺขุโน อิมสฺมิํ โรเค กิํ เภสชฺชํ กริํสู’’ติ? ‘‘อิทญฺจิทญฺจ ภนฺเต’’ติฯ ตํ สุตฺวา อิตโร มาตุ เภสชฺชํ กโรติ, วฏฺฏเตวฯ

มหาปทุมตฺเถโรปิ กิร วสภรญฺโญ เทวิยา โรเค อุปฺปนฺเน เอกาย อิตฺถิยา อาคนฺตฺวา ปุจฺฉิโต ‘‘น ชานามี’’ติ อวตฺวา เอวเมว ภิกฺขูหิ สทฺธิํ สมุลฺลเปสิฯ ตํ สุตฺวา ตสฺสา เภสชฺชมกํสุฯ

วูปสนฺเต จ โรเค ติจีวเรน ตีหิ จ กหาปณสเตหิ สทฺธิํ เภสชฺชจงฺโกฏกํ ปูเรตฺวา อาหริตฺวา เถรสฺส ปาทมูเล ฐเปตฺวา ‘‘ภนฺเต, ปุปฺผปูชํ กโรถา’’ติ อาหํสุฯ เถโร ‘‘อาจริยภาโค นามาย’’นฺติ กปฺปิยวเสน คาหาเปตฺวา ปุปฺผปูชํ อกาสิฯ เอวํ ตาว เภสชฺเช ปฏิปชฺชิตพฺพํฯ

ปริตฺเต ปน ‘‘คิลานสฺส ปริตฺตํ กโรถ, ภนฺเต’’ติ วุตฺเต น กาตพฺพํ, ‘‘ภณถา’’ติ วุตฺเต ปน กาตพฺพํฯ สเจ ปิสฺส เอวํ โหติ ‘‘มนุสฺสา นาม น ชานนฺติ, อกยิรมาเน วิปฺปฏิสาริโน ภวิสฺสนฺตี’’ติ กาตพฺพํ; ‘‘ปริตฺโตทกํ ปริตฺตสุตฺตํ กตฺวา เทถา’’ติ วุตฺเตน ปน เตสํเยว อุทกํ หตฺเถน จาเลตฺวา สุตฺตํ ปริมชฺเชตฺวา ทาตพฺพํฯ สเจ วิหารโต อุทกํ อตฺตโน สนฺตกํ วา สุตฺตํ เทติ, ทุกฺกฏํฯ มนุสฺสา อุทกญฺจ สุตฺตญฺจ คเหตฺวา นิสีทิตฺวา ‘‘ปริตฺตํ ภณถา’’ติ วทนฺติ, กาตพฺพํฯ โน เจ ชานนฺติ, อาจิกฺขิตพฺพํฯ ภิกฺขูนํ นิสินฺนานํ ปาเทสุ อุทกํ อากิริตฺวา สุตฺตญฺจ ฐเปตฺวา คจฺฉนฺติ ‘‘ปริตฺตํ กโรถ, ปริตฺตํ ภณถา’’ติ น ปาทา อปเนตพฺพาฯ มนุสฺสา หิ วิปฺปฏิสาริโน โหนฺติฯ อนฺโตคาเม คิลานสฺสตฺถาย วิหารํ เปเสนฺติ, ‘‘ปริตฺตํ ภณนฺตู’’ติ ภณิตพฺพํฯ อนฺโตคาเม ราชเคหาทีสุ โรเค วา อุปทฺทเว วา อุปฺปนฺเน ปกฺโกสาเปตฺวา ภณาเปนฺติ, อาฏานาฏิยสุตฺตาทีนิ ภณิตพฺพานิฯ ‘‘อาคนฺตฺวา คิลานสฺส สิกฺขาปทานิ เทนฺตุ, ธมฺมํ กเถนฺตุฯ ราชนฺเตปุเร วา อมจฺจเคเห วา อาคนฺตฺวา สิกฺขาปทานิ เทนฺตุ, ธมฺมํ กเถนฺตู’’ติ เปสิเตปิ คนฺตฺวา สิกฺขาปทานิ ทาตพฺพานิ, ธมฺโม กเถตพฺโพฯ ‘‘มตานํ ปริวารตฺถํ อาคจฺฉนฺตู’’ติ ปกฺโกสนฺติ, น คนฺตพฺพํฯ สีวถิกทสฺสเน อสุภทสฺสเน จ มรณสฺสติํ ปฏิลภิสฺสามีติ กมฺมฏฺฐานสีเสน คนฺตุํ วฏฺฏติฯ เอวํ ปริตฺเต ปฏิปชฺชิตพฺพํ

ปิณฺฑปาเต ปน – อนามฏฺฐปิณฺฑปาโต กสฺส ทาตพฺโพ, กสฺส น ทาตพฺโพ? มาตาปิตุนํ ตาว ทาตพฺโพฯ สเจปิ กหาปณคฺฆนโก โหติ, สทฺธาเทยฺยวินิปาตนํ นตฺถิฯ มาตาปิตุอุปฏฺฐากานํ เวยฺยาวจฺจกรสฺส ปณฺฑุปลาสสฺสาติ เอเตสมฺปิ ทาตพฺโพฯ ตตฺถ ปณฺฑุปลาสสฺส ถาลเก ปกฺขิปิตฺวาปิ ทาตุํ วฏฺฏติฯ ตํ ฐเปตฺวา อญฺเญสํ อาคาริกานํ มาตาปิตุนมฺปิ น วฏฺฏติฯ ปพฺพชิตปริโภโค หิ อาคาริกานํ เจติยฏฺฐานิโยฯ อปิจ อนามฏฺฐปิณฺฑปาโต นาเมส สมฺปตฺตสฺส ทามริกโจรสฺสาปิ อิสฺสรสฺสาปิ ทาตพฺโพฯ กสฺมา? เต หิ อทียมาเนปิ ‘‘น เทนฺตี’’ติ อามสิตฺวา ทียมาเนปิ ‘‘อุจฺฉิฏฺฐกํ เทนฺตี’’ติ กุชฺฌนฺติฯ กุทฺธา ชีวิตาปิ โวโรเปนฺติ, สาสนสฺสาปิ อนฺตรายํ กโรนฺติฯ

รชฺชํ ปตฺถยมานสฺส วิจรโต โจรนาคสฺส วตฺถุ เจตฺถ กเถตพฺพํฯ เอวํ ปิณฺฑปาเต ปฏิปชฺชิตพฺพํฯ

ปฏิสนฺถาโร ปน กสฺส กาตพฺโพ, กสฺส น กาตพฺโพ? ปฏิสนฺถาโร นาม วิหารํ สมฺปตฺตสฺส ยสฺส กสฺสจิ อาคนฺตุกสฺส วา ทลิทฺทสฺส วา โจรสฺส วา อิสฺสรสฺส วา กาตพฺโพเยวฯ กถํ? อาคนฺตุกํ ตาว ขีณปริพฺพยํ วิหารํ สมฺปตฺตํ ทิสฺวา ปานียํ ทาตพฺพํ, ปาทมกฺขนเตลํ ทาตพฺพํฯ กาเล อาคตสฺส ยาคุภตฺตํ, วิกาเล อาคตสฺส สเจ ตณฺฑุลา อตฺถิ; ตณฺฑุลา ทาตพฺพาฯ อเวลายํ สมฺปตฺโต ‘‘คจฺฉาหี’’ติ น วตฺตพฺโพฯ สยนฏฺฐานํ ทาตพฺพํฯ สพฺพํ อปจฺจาสีสนฺเตเนว กาตพฺพํฯ ‘‘มนุสฺสา นาม จตุปจฺจยทายกา เอวํ สงฺคเห กยิรมาเน ปุนปฺปุนํ ปสีทิตฺวา อุปการํ กริสฺสนฺตี’’ติ จิตฺตํ น อุปฺปาเทตพฺพํฯ โจรานํ ปน สงฺฆิกมฺปิ ทาตพฺพํฯ

ปฏิสนฺถารานิสํสทีปนตฺถญฺจ โจรนาควตฺถุ, ภาตรา สทฺธิํ ชมฺพุทีปคตสฺส มหานาครญฺโญ วตฺถุ, ปิตุราชสฺส รชฺเช จตุนฺนํ อมจฺจานํ วตฺถุ, อภยโจรวตฺถูติ เอวมาทีนิ พหูนิ วตฺถูนิ มหาอฏฺฐกถายํ วิตฺถารโต วุตฺตานิฯ

ตตฺรายํ เอกวตฺถุทีปนา – สีหฬทีเป กิร อภโย นาม โจโร ปญฺจสตปริวาโร เอกสฺมิํ ฐาเน ขนฺธาวารํ พนฺธิตฺวา สมนฺตา ติโยชนํ อุพฺพาเสตฺวา วสติฯ อนุราธปุรวาสิโน กทมฺพนทิํ น อุตฺตรนฺติ, เจติยคิริมคฺเค ชนสญฺจาโร อุปจฺฉินฺโนฯ อเถกทิวสํ โจโร ‘‘เจติยคิริํ วิลุมฺปิสฺสามี’’ติ อคมาสิฯ อารามิกา ทิสฺวา ทีฆภาณกอภยตฺเถรสฺส อาโรเจสุํฯ เถโร ‘‘สปฺปิผาณิตาทีนิ อตฺถี’’ติ ปุจฺฉิฯ ‘‘อตฺถิ, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘โจรานํ เทถ, ตณฺฑุลา อตฺถี’’ติ? ‘‘อตฺถิ, ภนฺเต, สงฺฆสฺสตฺถาย อาหฏา ตณฺฑุลา จ ปตฺตสากญฺจ โครโส จา’’ติฯ ‘‘ภตฺตํ สมฺปาเทตฺวา โจรานํ เทถา’’ติฯ อารามิกา ตถา กริํสุฯ โจรา ภตฺตํ ภุญฺชิตฺวา ‘‘เกนายํ ปฏิสนฺถาโร กโต’’ติ ปุจฺฉิํสุฯ ‘‘อมฺหากํ อยฺเยน อภยตฺเถเรนา’’ติฯ

โจรา เถรสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา อาหํสุ – ‘‘มยํ สงฺฆสฺส จ เจติยสฺส จ สนฺตกํ อจฺฉินฺทิตฺวา คเหสฺสามาติ อาคตา, ตุมฺหากํ ปน อิมินา ปฏิสนฺถาเรนมฺห ปสนฺนา, อชฺช ปฏฺฐาย วิหาเร ธมฺมิกา รกฺขา อมฺหากํ อายตฺตา โหตุ, นาครา อาคนฺตฺวา ทานํ เทนฺตุ, เจติยํ วนฺทนฺตู’’ติฯ ตโต ปฏฺฐาย จ นาคเร ทานํ ทาตุํ อาคจฺฉนฺเต นทีตีเรเยว ปจฺจุคฺคนฺตฺวา รกฺขนฺตา วิหารํ เนนฺติ, วิหาเรปิ ทานํ เทนฺตานํ รกฺขํ กตฺวา ติฏฺฐนฺติฯ เตปิ ภิกฺขูนํ ภุตฺตาวเสสํ โจรานํ เทนฺติฯ คมนกาเลปิ เต โจรา นทีตีรํ ปาเปตฺวา นิวตฺตนฺติฯ

อเถกทิวสํ ภิกฺขุสงฺเฆ ขียนกกถา อุปฺปนฺนา ‘‘เถโร อิสฺสรวตาย สงฺฆสฺส สนฺตกํ โจรานํ อทาสี’’ติฯ เถโร สนฺนิปาตํ การาเปตฺวา อาห – ‘‘โจรา สงฺฆสฺส ปกติวฏฺฏญฺจ เจติยสนฺตกญฺจ อจฺฉินฺทิตฺวา คณฺหิสฺสามา’’ติ อาคมิํสุฯ อถ เนสํ มยา เอวํ น หริสฺสนฺตีติ เอตฺตโก นาม ปฏิสนฺถาโร กโต, ตํ สพฺพมฺปิ เอกโต สมฺปิณฺเฑตฺวา อคฺฆาเปถฯ เตน การเณน อวิลุตฺตํ ภณฺฑํ เอกโต สมฺปิณฺเฑตฺวา อคฺฆาเปถาติฯ ตโต สพฺพมฺปิ เถเรน ทินฺนกํ เจติยฆเร เอกํ วรโปตฺถกจิตฺตตฺถรณํ น อคฺฆติฯ ตโต อาหํสุ – ‘‘เถเรน กตปฏิสนฺถาโร สุกโต โจเทตุํ วา สาเรตุํ วา น ลพฺภา, คีวา วา อวหาโร วา นตฺถี’’ติฯ เอวํ มหานิสํโส ปฏิสนฺถาโรติ สลฺลกฺเขตฺวา กตฺตพฺโพ ปณฺฑิเตน ภิกฺขุนาติฯ

[187] องฺคุลิปโตทกวตฺถุสฺมิํ – อุตฺตนฺโตติ กิลมนฺโตฯ อนสฺสาสโกติ นิรสฺสาโสฯ อิมสฺมิํ ปน วตฺถุสฺมิํ ยาย อาปตฺติยา ภวิตพฺพํ สา ‘‘ขุทฺทเกสุ นิทิฏฺฐา’’ติ อิธ น วุตฺตาฯ

ตทนนฺตเร วตฺถุสฺมิํ – โอตฺถริตฺวาติ อกฺกมิตฺวาฯ โส กิร เตหิ อากฑฺฒิยมาโน ปติโตฯ เอโก ตสฺส อุทรํ อภิรุหิตฺวา นิสีทิฯ เสสาปิ ปนฺนรส ชนา ปถวิยํ อชฺโฌตฺถริตฺวา อทูหลปาสาณา วิย มิคํ มาเรสุํฯ ยสฺมา ปน เต กมฺมาธิปฺปายา, น มรณาธิปฺปายา; ตสฺมา ปาราชิกํ น วุตฺตํฯ

ภูตเวชฺชกวตฺถุสฺมิํ – ยกฺขํ มาเรสีติ ภูตวิชฺชากปาฐกา ยกฺขคหิตํ โมเจตุกามา ยกฺขํ อาวาเหตฺวา มุญฺจาติ วทนฺติฯ โน เจ มุญฺจติ, ปิฏฺเฐน วา มตฺติกาย วา รูปํ กตฺวา หตฺถปาทาทีนิ ฉินฺทนฺติ, ยํ ยํ ตสฺส ฉิชฺชติ ตํ ตํ ยกฺขสฺส ฉินฺนเมว โหติฯ

สีเส ฉินฺเน ยกฺโขปิ มรติ ฯ เอวํ โสปิ มาเรสิ; ตสฺมา ถุลฺลจฺจยํ วุตฺตํฯ น เกวลญฺจ ยกฺขเมว, โยปิ หิ สกฺกํ เทวราชํ มาเรยฺย, โสปิ ถุลฺลจฺจยเมว อาปชฺชติฯ

วาฬยกฺขวตฺถุสฺมิํ – วาฬยกฺขวิหารนฺติ ยสฺมิํ วิหาเร วาโฬ จณฺโฑ ยกฺโข วสติ, ตํ วิหารํฯ โย หิ เอวรูปํ วิหารํ อชานนฺโต เกวลํ วสนตฺถาย เปเสติ, อนาปตฺติฯ โย มรณาธิปฺปาโย เปเสติ, โส อิตรสฺส มรเณน ปาราชิกํ, อมรเณน ถุลฺลจฺจยํ อาปชฺชติฯ ยถา จ วาฬยกฺขวิหารํ; เอวํ ยตฺถ วาฬสีหพฺยคฺฆาทิมิคา วา อชครกณฺหสปฺปาทโย ทีฆชาติกา วา วสนฺติ, ตํ วาฬวิหารํ เปเสนฺตสฺสาปิ อาปตฺตานาปตฺติเภโท เวทิตพฺโพฯ อยํ ปาฬิมุตฺตกนโยฯ ยถา จ ภิกฺขุํ วาฬยกฺขวิหารํ เปเสนฺตสฺส; เอวํ วาฬยกฺขมฺปิ ภิกฺขุสนฺติกํ เปเสนฺตสฺส อาปตฺตานาปตฺติเภโท เวทิตพฺโพฯ เอเสว นโย วาฬกนฺตาราทิวตฺถูสุปิฯ เกวลญฺเหตฺถ ยสฺมิํ กนฺตาเร วาฬมิคา วา ทีฆชาติกา วา อตฺถิ, โส วาฬกนฺตาโรฯ ยสฺมิํ โจรา อตฺถิ, โส โจรกนฺตาโรติ เอวํ ปทตฺถมตฺตเมว นานํฯ มนุสฺสวิคฺคหปาราชิกญฺจ นาเมตํ สณฺหํ, ปริยายกถาย น มุจฺจติ; ตสฺมา โย วเทยฺย ‘‘อสุกสฺมิํ นาม โอกาเส โจโร นิสินฺโน , โย ตสฺส สีสํ ฉินฺทิตฺวา อาหรติ, โส ราชโต สกฺการวิเสสํ ลภตี’’ติฯ ตสฺส เจตํ วจนํ สุตฺวา โกจิ นํ คนฺตฺวา มาเรติ, อยํ ปาราชิโก โหตีติฯ

[188] ตํ มญฺญมาโนติ อาทีสุ โส กิร ภิกฺขุ อตฺตโน เวริภิกฺขุํ มาเรตุกาโม จินฺเตสิ – ‘‘อิมํ เม ทิวา มาเรนฺตสฺส น สุกรํ ภเวยฺย โสตฺถินา คนฺตุํ, รตฺติํ นํ มาเรสฺสามี’’ติ สลฺลกฺเขตฺวา รตฺติํ อาคมฺม พหูนํ สยิตฏฺฐาเน ตํ มญฺญมาโน ตเมว ชีวิตา โวโรเปสิฯ อปโร ตํ มญฺญมาโน อญฺญํ, อปโร อญฺญํ ตสฺเสว สหายํ มญฺญมาโน ตํ, อปโร อญฺญํ ตสฺเสว สหายํ มญฺญมาโน อญฺญํ ตสฺส สหายเมว ชีวิตา โวโรเปสิฯ สพฺเพสมฺปิ ปาราชิกเมวฯ

อมนุสฺสคหิตวตฺถูสุ ปฐเม วตฺถุสฺมิํ ‘‘ยกฺขํ ปลาเปสฺสามี’’ติ ปหารํ อทาสิ, อิตโร ‘‘น ทานายํ วิรชฺฌิตุํ สมตฺโถ, มาเรสฺสามิ น’’นฺติ ฯ เอตฺถ จ นมรณาธิปฺปายสฺส อนาปตฺติ วุตฺตาติฯ น เอตฺตเกเนว อมนุสฺสคหิตสฺส ปหาโร ทาตพฺโพ, ตาลปณฺณํ ปน ปริตฺตสุตฺตํ วา หตฺเถ วา ปาเท วา พนฺธิตพฺพํ, รตนสุตฺตาทีนิ ปริตฺตานิ ภณิตพฺพานิ, ‘‘มา สีลวนฺตํ ภิกฺขุํ วิเหเฐหี’’ติ ธมฺมกถา กาตพฺพาติฯ สคฺคกถาทีนิ อุตฺตานตฺถานิฯ ยญฺเหตฺถ วตฺตพฺพํ ตํ วุตฺตเมวฯ

[189] รุกฺขจฺเฉทนวตฺถุ อฏฺฏพนฺธนวตฺถุสทิสํฯ อยํ ปน วิเสโส – โย รุกฺเขน โอตฺถโตปิ น มรติ , สกฺกา จ โหติ เอเกน ปสฺเสน รุกฺขํ เฉตฺวา ปถวิํ วา ขนิตฺวา นิกฺขมิตุํ, หตฺเถ จสฺส วาสิ วา กุฐารี วา อตฺถิ, เตน อปิ ชีวิตํ ปริจฺจชิตพฺพํ, น จ รุกฺโข วา ฉินฺทิตพฺโพ, น ปถวี วา ขณิตพฺพาฯ กสฺมา? เอวํ กโรนฺโต หิ ปาจิตฺติยํ อาปชฺชติ, พุทฺธสฺส อาณํ ภญฺชติ, น ชีวิตปริยนฺตํ สีลํ กโรติฯ ตสฺมา อปิ ชีวิตํ ปริจฺจชิตพฺพํ, น จ สีลนฺติ ปริคฺคเหตฺวา น เอวํ กาตพฺพํฯ อญฺญสฺส ปน ภิกฺขุโน รุกฺขํ วา ฉินฺทิตฺวา ปถวิํ วา ขนิตฺวา ตํ นีหริตุํ วฏฺฏติฯ สเจ อุทุกฺขลยนฺตเกน รุกฺขํ ปวฏฺเฏตฺวา นีหริตพฺโพ โหติ, ตํเยว รุกฺขํ ฉินฺทิตฺวา อุทุกฺขลํ คเหตพฺพนฺติ มหาสุมตฺเถโร อาหฯ อญฺญมฺปิ ฉินฺทิตฺวา คเหตุํ วฏฺฏตีติ มหาปทุมตฺเถโรฯ โสพฺภาทีสุ ปติตสฺสาปิ นิสฺเสณิํ พนฺธิตฺวา อุตฺตารเณ เอเสว นโยฯ อตฺตนา ภูตคามํ ฉินฺทิตฺวา นิสฺเสณี น กาตพฺพา, อญฺเญสํ กตฺวา อุทฺธริตุํ วฏฺฏตีติฯ

[190] ทายาลิมฺปนวตฺถูสุ – ทายํ อาลิมฺเปสุนฺติ วเน อคฺคิํ อทํสุฯ เอตฺถ ปน อุทฺทิสฺสานุทฺทิสฺสวเสน ปาราชิกานนฺตริยถุลฺลจฺจยปาจิตฺติวตฺถูนํ อนุรูปโต ปาราชิกาทีนิ อกุสลราสิภาโว จ ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพฯ ‘‘อลฺลติณวนปฺปคุมฺพาทโย ฑยฺหนฺตู’’ติ อาลิมฺเปนฺตสฺส จ ปาจิตฺติยํฯ ‘‘ทพฺพูปกรณานิ วินสฺสนฺตู’’ติ อาลิมฺเปนฺตสฺส ทุกฺกฏํฯ ขิฑฺฑาธิปฺปาเยนาปิ ทุกฺกฏนฺติ สงฺเขปฏฺฐกถายํ วุตฺตํฯ ‘‘ยํกิญฺจิ อลฺลสุกฺขํ สอินฺทฺริยานินฺทฺริยํ ฑยฺหตู’’ติ อาลิมฺเปนฺตสฺส วตฺถุวเสน ปาราชิกถุลฺลจฺจยปาจิตฺติยทุกฺกฏานิ เวทิตพฺพานิฯ

ปฏคฺคิทานํ ปน ปริตฺตกรณญฺจ ภควตา อนุญฺญาตํ, ตสฺมา อรญฺเญ วนกมฺมิเกหิ วา ทินฺนํ สยํ วา อุฏฺฐิตํ อคฺคิํ อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา ‘‘ติณกุฏิโย มา วินสฺสนฺตู’’ติ ตสฺส อคฺคิโน ปฏิอคฺคิํ ทาตุํ วฏฺฏติ, เยน สทฺธิํ อาคจฺฉนฺโต อคฺคิ เอกโต หุตฺวา นิรุปาทาโน นิพฺพาติฯ ปริตฺตมฺปิ กาตุํ วฏฺฏติ ติณกุฏิกานํ สมนฺตา ภูมิตจฺฉนํ ปริขาขณนํ วา, ยถา อาคโต อคฺคิ อุปาทานํ อลภิตฺวา นิพฺพาติฯ เอตญฺจ สพฺพํ อุฏฺฐิเตเยว อคฺคิสฺมิํ กาตุํ วฏฺฏติฯ อนุฏฺฐิเต อนุปสมฺปนฺเนหิ กปฺปิยโวหาเรน กาเรตพฺพํฯ อุทเกน ปน นิพฺพาเปนฺเตหิ อปฺปาณกเมว อุทกํ อาสิญฺจิตพฺพํฯ

[191] อาฆาตนวตฺถุสฺมิํ – ยถา เอกปฺปหารวจเน; เอวํ ‘‘ทฺวีหิ ปหาเรหี’’ติ อาทิวจเนสุปิ ปาราชิกํ เวทิตพฺพํฯ ‘‘ทฺวีหี’’ติ วุตฺเต จ เอเกน ปหาเรน มาริเตปิ เขตฺตเมว โอติณฺณตฺตา ปาราชิกํ, ตีหิ มาริเต ปน วิสงฺเกตํฯ อิติ ยถาปริจฺเฉเท วา ปริจฺเฉทพฺภนฺตเร วา อวิสงฺเกตํ, ปริจฺเฉทาติกฺกเม ปน สพฺพตฺถ วิสงฺเกตํ โหติ, อาณาปโก มุจฺจติ, วธกสฺเสว โทโสฯ ยถา จ ปหาเรสุ; เอวํ ปุริเสสุปิ ‘‘เอโก มาเรตู’’ติ วุตฺเต เอเกเนว มาริเต ปาราชิกํ, ทฺวีหิ มาริเต วิสงฺเกตํฯ ‘‘ทฺเว มาเรนฺตู’’ติ วุตฺเต เอเกน วา ทฺวีหิ วา มาริเต ปาราชิกํ, ตีหิ มาริเต วิสงฺเกตนฺติ เวทิตพฺพํฯ เอโก สงฺคาเม เวเคน ธาวโต ปุริสสฺส สีสํ อสินา ฉินฺทติ, อสีสกํ กพนฺธํ ธาวติ, ตมญฺโญ ปหริตฺวา ปาเตสิ, กสฺส ปาราชิกนฺติ วุตฺเต อุปฑฺฒา เถรา ‘‘คมนูปจฺเฉทกสฺสา’’ติ อาหํสุฯ อาภิธมฺมิกโคทตฺตตฺเถโร ‘‘สีสจฺเฉทกสฺสา’’ติฯ เอวรูปานิปิ วตฺถูนิ อิมสฺส วตฺถุสฺส อตฺถทีปเน วตฺตพฺพานีติฯ

[192] ตกฺกวตฺถุสฺมิํ – อนิยเมตฺวา ‘‘ตกฺกํ ปาเยถา’’ติ วุตฺเต ยํ วา ตํ วา ตกฺกํ ปาเยตฺวา มาริเต ปาราชิกํฯ นิยเมตฺวา ปน ‘‘โคตกฺกํ มหิํสตกฺกํ อชิกาตกฺก’’นฺติ วา, ‘‘สีตํ อุณฺหํ ธูปิตํ อธูปิต’’นฺติ วา วุตฺเต ยํ วุตฺตํ, ตโต อญฺญํ ปาเยตฺวา มาริเต วิสงฺเกตํฯ

โลณโสวีรกวตฺถุสฺมิํ – โลณโสวีรกํ นาม สพฺพรสาภิสงฺขตํ เอกํ เภสชฺชํฯ

ตํ กิร กโรนฺตา หรีตกามลกวิภีตกกสาเว สพฺพธญฺญานิ สพฺพอปรณฺณานิ สตฺตนฺนมฺปิ ธญฺญานํ โอทนํ กทลิผลาทีนิ สพฺพผลานิ เวตฺตเกตกขชฺชูริกฬีราทโย สพฺพกฬีเร มจฺฉมํสขณฺฑานิ อเนกานิ จ มธุผาณิตสินฺธวโลณนิกฏุกาทีนิ เภสชฺชานิ ปกฺขิปิตฺวา กุมฺภิมุขํ ลิมฺปิตฺวา เอกํ วา ทฺเว วา ตีณิ วา สํวจฺฉรานิ ฐเปนฺติ, ตํ ปริปจฺจิตฺวา ชมฺพุรสวณฺณํ โหติฯ วาตกาสกุฏฺฐปณฺฑุภคนฺทราทีนํ สินิทฺธโภชนํ ภุตฺตานญฺจ อุตฺตรปานํ ภตฺตชีรณกเภสชฺชํ ตาทิสํ นตฺถิฯ ตํ ปเนตํ ภิกฺขูนํ ปจฺฉาภตฺตมฺปิ วฏฺฏติ, คิลานานํ ปากติกเมว, อคิลานานํ ปน อุทกสมฺภินฺนํ ปานปริโภเคนาติฯ

สมนฺตปาสาทิกาย วินยสํวณฺณนาย

ตติยปาราชิกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. จตุตฺถปาราชิกํ

จตุสจฺจวิทู สตฺถา, จตุตฺถํ ยํ ปกาสยิ;

ปาราชิกํ ตสฺส ทานิ, ปตฺโต สํวณฺณนากฺกโมฯ

ยสฺมา ตสฺมา สุวิญฺเญยฺยํ, ยํ ปุพฺเพ จ ปกาสิตํ;

ตํ วชฺชยิตฺวา อสฺสาปิ, โหติ สํวณฺณนา อยํฯ