นิมิตฺตกมฺมกถา

[120] นิมิตฺตกมฺมนฺติ สญฺญุปฺปาทนตฺถํ กสฺสจิ นิมิตฺตสฺส กรณํ, ตํ ‘‘อกฺขิํ วา นิขณิสฺสามี’’ติอาทินา นเยน ติธา วุตฺตํฯ อญฺญมฺปิ ปเนตฺถ หตฺถลงฺฆน-ปาณิปฺปหารองฺคุลิโผฏน-คีวุนฺนามน-อุกฺกาสนาทิอเนกปฺปการํ สงฺคเหตพฺพํฯ เสสเมตฺถ สงฺเกตกมฺเม วุตฺตนยเมวาติฯ

นิมิตฺตกมฺมกถา นิฏฺฐิตาฯ

อาณตฺติกถา

[121] อิทานิ เอเตสฺเวว สงฺเกตกมฺมนิมิตฺตกมฺเมสุ อสมฺโมหตฺถํ ‘‘ภิกฺขุ ภิกฺขุํ อาณาเปตี’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ โส ตํ มญฺญมาโน ตนฺติ โส อวหารโก ยํ อาณาปเกน นิมิตฺตสญฺญํ กตฺวา วุตฺตํ, ตํ เอตนฺติ มญฺญมาโน ตเมว อวหรติ, อุภินฺนํ ปาราชิกํฯ โส ตํ มญฺญมาโน อญฺญนฺติ ยํ อวหราติ วุตฺตํ, ตํ เอตนฺติ มญฺญมาโน อญฺญํ ตสฺมิํเยว ฐาเน ฐปิตํ อวหรติ, มูลฏฺฐสฺส อนาปตฺติฯ อญฺญํ มญฺญมาโน ตนฺติ อาณาปเกน นิมิตฺตสญฺญํ กตฺวา วุตฺตภณฺฑํ อปฺปคฺฆํ, อิทํ อญฺญํ ตสฺเสว สมีเป ฐปิตํ สารภณฺฑนฺติ เอวํ อญฺญํ มญฺญมาโน ตเมว อวหรติ, อุภินฺนมฺปิ ปาราชิกํฯ อญฺญํ มญฺญมาโน อญฺญนฺติ ปุริมนเยเนว อิทํ อญฺญํ ตสฺเสว สมีเป ฐปิตํ สารภณฺฑนฺติ มญฺญติ, ตญฺเจ อญฺญเมว โหติ, ตสฺเสว ปาราชิกํฯ

อิตฺถนฺนามสฺส ปาวทาติอาทีสุ เอโก อาจริโย ตโย พุทฺธรกฺขิต-ธมฺมรกฺขิต-สงฺฆรกฺขิตนามกา อนฺเตวาสิกา ทฏฺฐพฺพาฯ ตตฺถ ภิกฺขุ ภิกฺขุํ อาณาเปตีติ อาจริโย กิญฺจิ ภณฺฑํ กตฺถจิ สลฺลกฺเขตฺวา ตสฺส หรณตฺถาย พุทฺธรกฺขิตํ อาณาเปติฯ อิตฺถนฺนามสฺส ปาวทาติ คจฺฉ ตฺวํ, พุทฺธรกฺขิต, เอตมตฺถํ ธมฺมรกฺขิตสฺส ปาวทฯ อิตฺถนฺนาโม อิตฺถนฺนามสฺส ปาวทตูติ ธมฺมรกฺขิโตปิ สงฺฆรกฺขิตสฺส ปาวทตุฯ อิตฺถนฺนาโม อิตฺถนฺนามํ ภณฺฑํ อวหรตูติ เอวํ ตยา อาณตฺเตน ธมฺมรกฺขิเตน อาณตฺโต สงฺฆรกฺขิโต อิตฺถนฺนามํ ภณฺฑํ อวหรตุ, โส หิ อมฺเหสุ วีรชาติโก ปฏิพโล อิมสฺมิํ กมฺเมติฯ อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสาติ เอวํ อาณาเปนฺตสฺส อาจริยสฺส ตาว ทุกฺกฏํฯ

สเจ ปน สา อาณตฺติ ยถาธิปฺปายํ คจฺฉติ, ยํ ปรโต ถุลฺลจฺจยํ วุตฺตํ, อาณตฺติกฺขเณ ตเทว โหติฯ อถ ตํ ภณฺฑํ อวสฺสํ หาริยํ โหติ, ยํ ปรโต ‘‘สพฺเพสํ อาปตฺติ ปาราชิกสฺสา’’ติ วุตฺตํ, ตโต อิมสฺส ตงฺขเณเยว ปาราชิกํ โหตีติ อยํ ยุตฺติ สพฺพตฺถ เวทิตพฺพาฯ

โส อิตรสฺส อาโรเจตีติ พุทฺธรกฺขิโต ธมฺมรกฺขิตสฺส, ธมฺมรกฺขิโต จ สงฺฆรกฺขิตสฺส ‘‘อมฺหากํ อาจริโย เอวํ วทติ – ‘อิตฺถนฺนามํ กิร ภณฺฑํ อวหร, ตฺวํ กิร อมฺเหสุ จ วีรปุริโส’’’ติ อาโรเจติ, เอวํ เตสมฺปิ ทุกฺกฏํฯ อวหารโก ปฏิคฺคณฺหาตีติ ‘‘สาธุ หริสฺสามี’’ติ สงฺฆรกฺขิโต สมฺปฏิจฺฉติฯ มูลฏฺฐสฺส อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสาติ สงฺฆรกฺขิเตน ปฏิคฺคหิตมตฺเต อาจริยสฺส ถุลฺลจฺจยํ, มหาชโน หิ เตน ปาเป นิโยชิโตติฯ โส ตํ ภณฺฑนฺติ โส เจ สงฺฆรกฺขิโต ตํ ภณฺฑํ อวหรติ, สพฺเพสํ จตุนฺนมฺปิ ชนานํ ปาราชิกํฯ น เกวลญฺจ จตุนฺนํ, เอเตน อุปาเยน วิสงฺเกตํ อกตฺวา ปรมฺปราย อาณาเปนฺตํ สมณสตํ สมณสหสฺสํ วา โหตุ, สพฺเพสํ ปาราชิกเมวฯ

ทุติยวาเร – โส อญฺญํ อาณาเปตีติ โส อาจริเยน อาณตฺโต พุทฺธรกฺขิโต ธมฺมรกฺขิตํ อทิสฺวา วา อวตฺตุกาโม วา หุตฺวา สงฺฆรกฺขิตเมว อุปสงฺกมิตฺวา ‘‘อมฺหากํ อาจริโย เอวมาห – ‘อิตฺถนฺนามํ กิร ภณฺฑํ อวหรา’’’ติ อาณาเปติฯ อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสาติ อาณตฺติยา ตาว พุทฺธรกฺขิตสฺส ทุกฺกฏํฯ ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสาติ สงฺฆรกฺขิเตน สมฺปฏิจฺฉิเต มูลฏฺฐสฺเสว ทุกฺกฏนฺติ เวทิตพฺพํฯ สเจ ปน โส ตํ ภณฺฑํ อวหรติ, อาณาปกสฺส จ พุทฺธรกฺขิตสฺส, อวหารกสฺส จ สงฺฆรกฺขิตสฺสาติ อุภินฺนมฺปิ ปาราชิกํฯ มูลฏฺฐสฺส ปน อาจริยสฺส วิสงฺเกตตฺตา ปาราชิเกน อนาปตฺติฯ ธมฺมรกฺขิตสฺส อชานนตาย สพฺเพน สพฺพํ อนาปตฺติฯ พุทฺธรกฺขิโต ปน ทฺวินฺนํ โสตฺถิภาวํ กตฺวา อตฺตนา นฏฺโฐฯ

อิโต ปเรสุ จตูสุ อาณตฺติวาเรสุ ปฐเม ตาว โส คนฺตฺวา ปุน ปจฺจาคจฺฉตีติ ภณฺฑฏฺฐานํ คนฺตฺวา อนฺโต จ พหิ จ อารกฺขํ ทิสฺวา อวหริตุํ อสกฺโกนฺโต อาคจฺฉติฯ ยทา สกฺโกสิ, ตทาติ กิํ อชฺเชว อวหฏํ โหติ? คจฺฉ ยทา สกฺโกสิ ตทา นํ อวหราติฯ อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสาติ เอวํ ปุน อาณตฺติยาปิ ทุกฺกฏเมว โหติฯ

สเจ ปน ตํ ภณฺฑํ อวสฺสํ หาริยํ โหติ, อตฺถสาธกเจตนา นาม มคฺคานนฺตรผลสทิสา, ตสฺมา อยํ อาณตฺติกฺขเณเยว ปาราชิโกฯ สเจปิ อวหารโก สฏฺฐิวสฺสาติกฺกเมน ตํ ภณฺฑํ อวหรติ, อาณาปโก จ อนฺตราเยว กาลํ วา กโรติ, หีนาย วา อาวตฺตติ; อสฺสมโณว หุตฺวา กาลํ วา กริสฺสติ, หีนาย วา อาวตฺติสฺสติ, อวหารกสฺส ปน อวหารกฺขเณเยว ปาราชิกํฯ

ทุติยวาเร – ยสฺมา ตํ สณิกํ วา ภณนฺโต ตสฺส วา พธิรตาย ‘‘มา อวหรี’’ติ

เอตํ วจนํ น สาเวติ, ตสฺมา มูลฏฺโฐ น มุตฺโตฯ ตติยวาเร – ปน สาวิตตฺตา มุตฺโตฯ จตุตฺถวาเร – เตน จ สาวิตตฺตา, อิตเรน จ ‘‘สาธู’’ติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา โอรตตฺตา อุโภปิ มุตฺตาติฯ

อาณตฺติกถา นิฏฺฐิตาฯ

อาปตฺติเภทํ

[122] อิทานิ ตตฺถ ตตฺถ ฐานา จาวนวเสน วุตฺตสฺส อทินฺนาทานสฺส องฺคํ วตฺถุเภเทน จ อาปตฺติเภทํ ทสฺเสนฺโต ‘‘ปญฺจหิ อากาเรหี’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ ปญฺจหิ อากาเรหีติ ปญฺจหิ การเณหิ; ปญฺจหิ องฺเคหีติ วุตฺตํ โหติฯ ตตฺรายํ สงฺเขปตฺโถ – อทินฺนํ อาทิยนฺตสฺส ‘‘ปรปริคฺคหิตญฺจ โหตี’’ติอาทินา นเยน วุตฺเตหิ ปญฺจหากาเรหิ ปาราชิกํ โหติ, น ตโต อูเนหีติฯ ตตฺริเม ปญฺจ อาการา – ปรปริคฺคหิตํ, ปรปริคฺคหิตสญฺญิตา , ปริกฺขารสฺส ครุกภาโว, เถยฺยจิตฺตํ, ฐานาจาวนนฺติฯ อิโต ปเรหิ ปน ทฺวีหิ วาเรหิ ลหุเก ปริกฺขาเร วตฺถุเภเทน ถุลฺลจฺจยญฺจ ทุกฺกฏญฺจ ทสฺสิตํฯ

[125] ‘‘ฉหากาเรหี’’ติอาทินา นเยน วุตฺตวารตฺตเย ปน น สกสญฺญิตา, น วิสฺสาสคฺคาหิตา, น ตาวกาลิกตา, ปริกฺขารสฺส ครุกภาโว, เถยฺยจิตฺตํ, ฐานาจาวนนฺติ เอวํ ฉ อาการา เวทิตพฺพาฯ วตฺถุเภเทน ปเนตฺถาปิ ปฐมวาเร ปาราชิกํฯ ทุติยตติเยสุ ถุลฺลจฺจยทุกฺกฏานิ วุตฺตานิฯ ตโต ปเรสุ ปน ตีสุ วาเรสุ วิชฺชมาเนปิ วตฺถุเภเท วตฺถุสฺส ปเรหิ อปริคฺคหิตตฺตา ทุกฺกฏเมว วุตฺตํฯ