เมนู

ปถวิลคฺคํ กตฺวา สห โยตฺเตน ถเล ฐปิตาย นาวาย น ผุฏฺโฐกาสมตฺตเมว ฐานํฯ อถ โข โยตฺตโกฏิโต ปฏฺฐาย ยาว นาวาย ปถวิยํ ปติฏฺฐิโตกาสสฺส ปจฺฉิมนฺโต ตาว ทีฆโต, ติริยํ ปน นาวาย จ โยตฺตสฺส จ ปถวิยํ ปติฏฺฐิตปริยนฺตปฺปมาณํ ฐานนฺติ เวทิตพฺพํฯ ตํ ทีฆโต วา ติริยโต วา กฑฺฒนฺตสฺส เอเกนนฺเตน ผุฏฺโฐกาสํ อปเรน ปถวิยํ ปติฏฺฐิตนฺเตน อติกฺกนฺตมตฺเต, อุทฺธํ เกสคฺคมตฺตํ สห โยตฺเตน ปถวิโต โมจิเต ปาราชิกํฯ โย ปน ติตฺเถ ฐิตนาวํ อารุหิตฺวา เถยฺยจิตฺโต อริตฺเตน วา ผิเยน วา ปาเชติ, ปาราชิกํฯ สเจ ปน ฉตฺตํ วา ปณาเมตฺวา จีวรํ วา ปาเทหิ อกฺกมิตฺวา หตฺเถหิ อุกฺขิปิตฺวา ลงฺการสทิสํ กตฺวา วาตํ คณฺหาเปติ, พลวา จ วาโต อาคมฺม นาวํ หรติ, วาเตเนว สา หฏา โหติ; ปุคฺคลสฺส นตฺถิ อวหาโรฯ ปโยโค อตฺถิ, โส ปน ฐานา จาวนปโยโค น โหติฯ ยทิ ปน ตํ นาวํ เอวํ คจฺฉนฺติํ ปกติคมนํ อุปจฺฉินฺทิตฺวา อญฺญํ ทิสาภาคํ เนติ, ปาราชิกํฯ สยเมว ยํกิญฺจิ คามติตฺถํ สมฺปตฺตํ ฐานา อจาเวนฺโตว วิกฺกิณิตฺวา คจฺฉติ, เนว อตฺถิ อวหาโรฯ ภณฺฑเทยฺยํ ปน โหตีติฯ

นาวฏฺฐกถา นิฏฺฐิตาฯ

ยานฏฺฐกถา

[100] ยานฏฺเฐ – ยานํ ตาว ทสฺเสนฺโต ‘‘ยานํ นาม วยฺห’’นฺติอาทิมาหฯ ตตฺถ อุปริ มณฺฑปสทิสํ ปทรจฺฉนฺนํ สพฺพปลิคุณฺฐิมํ วา ฉาเทตฺวา กตํ วยฺหํฯ อุโภสุ ปสฺเสสุ สุวณฺณรชตาทิมยา โคปานสิโย ทตฺวา ครุฬปกฺขกนเยน กตา สนฺทมานิกาฯ รโถ จ สกฏญฺจ ปากฏเมวฯ เตสุ ยตฺถ กตฺถจิ สวิญฺญาณกํ วา อวิญฺญาณกํ วา ราสิอาทิวเสน ฐปิตํ ภณฺฑํ เถยฺยจิตฺเตน ฐานา จาเวนฺตสฺส นาวฏฺเฐ จ ถลฏฺเฐ จ วุตฺตนเยเนว ปาราชิกํ เวทิตพฺพํฯ

อยํ ปน วิเสโส – ยานฏฺฐํ ตณฺฑุลาทิภณฺฑํ ปิฏเกน คณฺหโต ปิฏเก อนุกฺขิตฺเตปิ ปิฏกํ อปหริตฺวา ตณฺฑุลาทีนํ เอกาพทฺธภาเว วิโกปิเต ปาราชิกํฯ ถลฏฺฐาทีสุปิ อยํ นโย ลพฺภติฯ

ยานํ อวหริสฺสามีติอาทิมฺหิ ทุติยปริเยสนาทีนิ วุตฺตนยาเนวฯ ฐานา จาเวตีติ เอตฺถ ปน ทุกยุตฺตสฺส ยานสฺส ทฺวินฺนํ โคณานํ อฏฺฐ ปาทา, ทฺเว จ จกฺกานีติ ทส ฐานานิฯ ตํ เถยฺยจิตฺตสฺส ธุเร นิสีทิตฺวา ปาชยโต โคณานํ ปาทุทฺธาเร ถุลฺลจฺจยํฯ จกฺกานํ ปน ปถวิยํ ปติฏฺฐิตปฺปเทสโต เกสคฺคมตฺเต อติกฺกนฺเต ปาราชิกํฯ สเจ ปน โคณา ‘‘นายํ อมฺหากํ สามิโก’’ติ ญตฺวา ธุรํ ฉฑฺเฑตฺวา อากฑฺฒนฺตา ติฏฺฐนฺติ วา ผนฺทนฺติ วา, รกฺขติ ตาวฯ โคเณ ปุน อุชุกํ ปฏิปาเทตฺวา ธุรํ อาโรเปตฺวา ทฬฺหํ โยเชตฺวา ปาจเนน วิชฺฌิตฺวา ปาเชนฺตสฺส วุตฺตนเยเนว เตสํ ปาทุทฺธาเร ถุลฺลจฺจยํฯ จกฺกาติกฺกเม ปาราชิกํฯ

สเจปิ สกทฺทเม มคฺเค เอกํ จกฺกํ กทฺทเม ลคฺคํ โหติ, ทุติยํ จกฺกํ โคณา ปริวตฺเตนฺตา ปวตฺเตนฺติ, เอกสฺส ฐิตตฺตา น ตาว อวหาโร โหติ ฯ โคเณ ปน ปุน อุชุกํ ปฏิปาเทตฺวา ปาเชนฺตสฺส ฐิตจกฺเก เกสคฺคมตฺตํ ผุฏฺโฐกาสํ อติกฺกนฺเต ปาราชิกํฯ จตุยุตฺตกสฺส ปน อฏฺฐารส ฐานานิ, อฏฺฐยุตฺตกสฺส จตุตฺติํสาติ – เอเตนุปาเยน ยุตฺตยานสฺส ฐานเภโท เวทิตพฺโพฯ

ยํ ปน อยุตฺตกํ ธุเร เอกาย ปจฺฉโต จ ทฺวีหิ อุปตฺถมฺภินีหิ อุปตฺถมฺเภตฺวา ฐปิตํ, ตสฺส ติณฺณํ อุปตฺถมฺภินีนํ จกฺกานญฺจ วเสน ปญฺจ ฐานานิฯ สเจ ธุเร อุปตฺถมฺภินี เหฏฺฐาภาเค กปฺปกตา โหติ, ฉ ฐานานิฯ ปจฺฉโต ปน อนุปตฺถมฺเภตฺวา ธุเร อุปตฺถมฺภิตสฺเสว อุปตฺถมฺภินีวเสน ตีณิ วา จตฺตาริ วา ฐานานิฯ ธุเรน ผลกสฺส วา ทารุกสฺส วา อุปริ ฐปิตสฺส ตีณิ ฐานานิฯ ตถา ปถวิยํ ฐปิตสฺสฯ ตํ ธุรํกฑฺฒิตฺวา วา อุกฺขิปิตฺวา วา ปุรโต จ ปจฺฉโต จ ฐานา จาเวนฺตสฺส ถุลฺลจฺจยํฯ จกฺกานํ ปติฏฺฐิตฏฺฐาเน เกสคฺคมตฺตํ อติกฺกนฺเต ปาราชิกํฯ จกฺกานิ อปเนตฺวา ทฺวีหิ อกฺขสีเสหิ ทารูนํ อุปริ ฐปิตสฺส ทฺเว ฐานานิฯ ตํ กฑฺฒนฺโต วา อุกฺขิปนฺโต วา ผุฏฺโฐกาสํ อติกฺกาเมติ, ปาราชิกํฯ ภูมิยํ ฐปิตสฺส ธุเรน จ จตูหิ จ อกฺขุทฺธีหิ ปติฏฺฐิตวเสน ปญฺจ ฐานานิฯ ตํ ธุเร คเหตฺวา กฑฺฒโต อุทฺธีนํ ปจฺฉิมนฺเตหิ ปุริมนฺเต อติกฺกนฺเต ปาราชิกํฯ อุทฺธีสุ คเหตฺวา กฑฺฒโต อุทฺธีนํ ปุริมนฺเตหิ ปจฺฉิมนฺเต อติกฺกนฺเต ปาราชิกํฯ ปสฺเส คเหตฺวา กฑฺฒโต อุทฺธีนํเยว ติริยํ ปติฏฺฐิตฏฺฐานสฺส อติกฺกเมน ปาราชิกํฯ

มชฺเฌ คเหตฺวา อุกฺขิปโต เกสคฺคมตฺตํ ปถวิโต มุตฺเต ปาราชิกํฯ อถ อุทฺธิขาณุกา น โหนฺติ, สมเมว พาหํ กตฺวา มชฺเฌ วิชฺฌิตฺวา อกฺขสีสานิ ปเวสิตานิ โหนฺติ, ตํ เหฏฺฐิมตลสฺส สมนฺตา สพฺพํ ปถวิํ ผุสิตฺวา ติฏฺฐติฯ ตตฺถ จตูสุ ทิสาสุ อุทฺธญฺจ ผุฏฺฐฏฺฐานาติกฺกมวเสน ปาราชิกํ เวทิตพฺพํฯ ภูมิยํ นาภิยา ฐปิตจกฺกสฺส เอกเมว ฐานํ, ตสฺส ปญฺจหากาเรหิ ปริจฺเฉโทฯ เนมิปสฺเสน จ นาภิยา จ ผุสิตฺวา ฐิตสฺส ทฺเว ฐานานิฯ เนมิยา อุฏฺฐิตภาคํ ปาเทน อกฺกมิตฺวา ภูมิยํ ผุสาเปตฺวา อเรสุ วา เนมิยา วา คเหตฺวา อุกฺขิปนฺตสฺส อตฺตนา กตฏฺฐานํ ฐานํ น โหติ, ตสฺมา ตสฺมิํ ฐิเตปิ อวเสสฏฺฐาเน อติกฺกนฺตมตฺเต ปาราชิกํฯ

ภิตฺติํ นิสฺสาย ฐปิตจกฺกสฺสาปิ ทฺเว ฐานานิฯ ตตฺถ ปฐมํ ภิตฺติโต โมเจนฺตสฺส ถุลฺลจฺจยํฯ ปจฺฉา ปถวิโต เกสคฺคมตฺตุทฺธาเร ปาราชิกํฯ ปฐมํ ภูมิโต โมเจนฺตสฺส ปน สเจ ภิตฺติยํ ปติฏฺฐิตฏฺฐานํ น กุปฺปติ, เอเสว นโยฯ อถ อเรสุ คเหตฺวา เหฏฺฐา กฑฺฒนฺตสฺส ภิตฺติํ ผุสิตฺวา ฐิโตกาสสฺส อุปริโม อนฺโต เหฏฺฐิมํ อติกฺกมติ, ปาราชิกํฯ มคฺคปฺปฏิปนฺเน ยาเน ยานสามิโก เกนจิเทว กรณีเยน โอโรหิตฺวา มคฺคา โอกฺกนฺโต โหติ, อถญฺโญ ภิกฺขุ ปฏิปถํ อาคจฺฉนฺโต อารกฺขสุญฺญํ ปสฺสิตฺวา, ‘‘ยานํ อวหริสฺสามี’’ติ อาโรหติ, ตสฺส ปโยคํ วินาเยว โคณา คเหตฺวา ปกฺกนฺตา, อวหาโร นตฺถิฯ เสสํ นาวายํ วุตฺตสทิสนฺติฯ

ยานฏฺฐกถา นิฏฺฐิตาฯ

ภารฏฺฐกถา

[101] อิโต ปรํ ภาโรเยว ภารฏฺฐํฯ โส สีสภาราทิวเสน จตุธา ทสฺสิโตฯ ตตฺถ สีสภาราทีสุ อสมฺโมหตฺถํ สีสาทีนํ ปริจฺเฉโท เวทิตพฺโพฯ ตตฺถ สีสสฺส ตาว ปุริมคเล คลวาฏโก, ปิฏฺฐิคเล เกสญฺจิ เกสนฺเต อาวฏฺโฏ โหติ, คลสฺเสว อุโภสุ ปสฺเสสุ เกสญฺจิ เกสา โอรุยฺห ชายนฺติ, เย กณฺณจูฬิกาติ วุจฺจนฺติ, เตสํ อโธภาโค จาติ อยํ เหฏฺฐิมปริจฺเฉโท, ตโต อุปริ สีสํฯ เอตฺถนฺตเร ฐิตภาโร สีสภาโร นามฯ