นาวฏฺฐกถา

[99] นาวฏฺเฐ – ปฐมํ ตาว นาวํ ทสฺเสนฺโต ‘‘นาวา นาม ยาย ตรตี’’ติ อาหฯ ตสฺมา อิธ อนฺตมโส รชนโทณิกาปิ เวณุกลาปโกปิ ‘‘นาวา’’ตฺเวว เวทิตพฺโพฯ สีมาสมฺมนฺนเน ปน ธุวนาวา อนฺโต ขณิตฺวา วา ผลเกหิ พนฺธิตฺวา วา กตา สพฺพนฺติเมน ปริจฺเฉเทน ติณฺณํ วาหนิกา เอว วฏฺฏติฯ อิธ ปน เอกสฺสปิ วาหนิกา ‘‘นาวา’’ ตฺเวว วุจฺจติฯ นาวาย นิกฺขิตฺตนฺติ ยํกิญฺจิ อินฺทฺริยพทฺธํ วา อนินฺทฺริยพทฺธํ วา; ตสฺส อวหารลกฺขณํ ถลฏฺเฐ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํฯ นาวํ อวหริสฺสามีติอาทิมฺหิ จ ทุติยปริเยสนคมนอามสนผนฺทาปนานิ วุตฺตนยาเนวฯ พนฺธนํ โมเจตีติ เอตฺถ ปน ยา พนฺธเน มุตฺตมตฺเต ฐานา น จวติ, ตสฺสา พนฺธนํ ยาว น มุตฺตํ โหติ, ตาว ทุกฺกฏํฯ มุตฺเต ปน ถุลฺลจฺจยมฺปิ ปาราชิกมฺปิ โหติ, ตํ ปรโต อาวิ ภวิสฺสติฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ อยํ ตาว ปาฬิวณฺณนาฯ

อยํ ปเนตฺถ ปาฬิมุตฺตกวินิจฺฉโย – จณฺฑโสเต พนฺธิตฺวา ฐปิตนาวาย เอกํ ฐานํ พนฺธนเมว , ตสฺมิํ มุตฺตมตฺเต ปาราชิกํฯ ตตฺถ ยุตฺติ ปุพฺเพ วุตฺตา เอวฯ วิปฺปนฏฺฐา นาวา ปน ยํ ยํ อุทกปฺปเทสํ ผริตฺวา ฐิตา โหติ, สฺวาสฺสา ฐานํฯ ตสฺมา ตํ อุทฺธํ วา อุจฺจาเรนฺตสฺส, อโธ วา โอปิลาเปนฺตสฺส, จตูสุ วา ทิสาสุ ผุฏฺโฐกาสํ อติกฺกาเมนฺตสฺส อติกฺกนฺตมตฺเต ปาราชิกํฯ นิจฺจเล อุทเก อพนฺธนํ อตฺตโน ธมฺมตาย ฐิตนาวํ ปุรโต วา ปจฺฉโต วา วามทกฺขิณปสฺสโต วา กฑฺฒนฺตสฺส เอเกนนฺเตน ผุฏฺโฐกาสํ อปเรน อุทเก ปติฏฺฐิตนฺเตน อติกฺกนฺตมตฺเต ปาราชิกํฯ อุทฺธํ เกสคฺคมตฺตํ อุทกโต โมจิเต อโธ นาวาตเลน ผุฏฺโฐกาสํ มุขวฏฺฏิํ อติกฺกนฺตมตฺเต ปาราชิกํฯ ตีเร พนฺธิตฺวา นิจฺจเล อุทเก ฐปิตนาวาย พนฺธนญฺจ ฐิโตกาโส จาติ ทฺเว ฐานานิฯ ตํ ปฐมํ พนฺธนา โมเจติ, ถุลฺลจฺจยํฯ ปจฺฉา ฉนฺนํ อาการานํ อญฺญตเรน ฐานา จาเวติ, ปาราชิกํฯ ปฐมํ ฐานา จาเวตฺวา ปจฺฉา พนฺธนโมจเนปิ เอเสว นโยฯ ถเล อุสฺสาเทตฺวา อุกฺกุชฺชิตฺวา ฐปิตนาวาย ผุฏฺโฐกาโสว ฐานํฯ ตสฺสา ปญฺจหากาเรหิ ฐานปริจฺเฉโท เวทิตพฺโพฯ

นิกฺกุชฺชิตฺวา ฐปิตนาวาย ปน มุขวฏฺฏิยา ผุฏฺโฐกาโสว ฐานํ, ตสฺสาปิ ปญฺจหากาเรหิ ฐานปริจฺเฉทํ ญตฺวา ยโต กุโตจิ ผุฏฺโฐกาสํ อุทฺธญฺจ เกสคฺคมตฺตํ อติกฺกนฺตมตฺเต ปาราชิกํ เวทิตพฺพํฯ ถเล ปน อุสฺสาเทตฺวา ทฺวินฺนํ ทารุฆฏิกานํ อุปริ ฐปิตนาวาย ทารุฆฏิกานํ ผุฏฺโฐกาโสเยว ฐานํ, ตสฺมา ตตฺถ มญฺจปาทมตฺถเกสุเยว ปตฺถฏพทฺธสาฏเก นาคทนฺเตสุ ฐปิตภินฺทิวาเล จ วุตฺตนเยน วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพฯ

โยตฺตพทฺธาย ปน นาวาย สฏฺฐิสตฺตติพฺยามปฺปมาณํ โยตฺตํ อโมเจตฺวาว อากฑฺฒิตฺวา

ปถวิลคฺคํ กตฺวา สห โยตฺเตน ถเล ฐปิตาย นาวาย น ผุฏฺโฐกาสมตฺตเมว ฐานํฯ อถ โข โยตฺตโกฏิโต ปฏฺฐาย ยาว นาวาย ปถวิยํ ปติฏฺฐิโตกาสสฺส ปจฺฉิมนฺโต ตาว ทีฆโต, ติริยํ ปน นาวาย จ โยตฺตสฺส จ ปถวิยํ ปติฏฺฐิตปริยนฺตปฺปมาณํ ฐานนฺติ เวทิตพฺพํฯ ตํ ทีฆโต วา ติริยโต วา กฑฺฒนฺตสฺส เอเกนนฺเตน ผุฏฺโฐกาสํ อปเรน ปถวิยํ ปติฏฺฐิตนฺเตน อติกฺกนฺตมตฺเต, อุทฺธํ เกสคฺคมตฺตํ สห โยตฺเตน ปถวิโต โมจิเต ปาราชิกํฯ โย ปน ติตฺเถ ฐิตนาวํ อารุหิตฺวา เถยฺยจิตฺโต อริตฺเตน วา ผิเยน วา ปาเชติ, ปาราชิกํฯ สเจ ปน ฉตฺตํ วา ปณาเมตฺวา จีวรํ วา ปาเทหิ อกฺกมิตฺวา หตฺเถหิ อุกฺขิปิตฺวา ลงฺการสทิสํ กตฺวา วาตํ คณฺหาเปติ, พลวา จ วาโต อาคมฺม นาวํ หรติ, วาเตเนว สา หฏา โหติ; ปุคฺคลสฺส นตฺถิ อวหาโรฯ ปโยโค อตฺถิ, โส ปน ฐานา จาวนปโยโค น โหติฯ ยทิ ปน ตํ นาวํ เอวํ คจฺฉนฺติํ ปกติคมนํ อุปจฺฉินฺทิตฺวา อญฺญํ ทิสาภาคํ เนติ, ปาราชิกํฯ สยเมว ยํกิญฺจิ คามติตฺถํ สมฺปตฺตํ ฐานา อจาเวนฺโตว วิกฺกิณิตฺวา คจฺฉติ, เนว อตฺถิ อวหาโรฯ ภณฺฑเทยฺยํ ปน โหตีติฯ

นาวฏฺฐกถา นิฏฺฐิตาฯ

ยานฏฺฐกถา

[100] ยานฏฺเฐ – ยานํ ตาว ทสฺเสนฺโต ‘‘ยานํ นาม วยฺห’’นฺติอาทิมาหฯ ตตฺถ อุปริ มณฺฑปสทิสํ ปทรจฺฉนฺนํ สพฺพปลิคุณฺฐิมํ วา ฉาเทตฺวา กตํ วยฺหํฯ อุโภสุ ปสฺเสสุ สุวณฺณรชตาทิมยา โคปานสิโย ทตฺวา ครุฬปกฺขกนเยน กตา สนฺทมานิกาฯ รโถ จ สกฏญฺจ ปากฏเมวฯ เตสุ ยตฺถ กตฺถจิ สวิญฺญาณกํ วา อวิญฺญาณกํ วา ราสิอาทิวเสน ฐปิตํ ภณฺฑํ เถยฺยจิตฺเตน ฐานา จาเวนฺตสฺส นาวฏฺเฐ จ ถลฏฺเฐ จ วุตฺตนเยเนว ปาราชิกํ เวทิตพฺพํฯ

อยํ ปน วิเสโส – ยานฏฺฐํ ตณฺฑุลาทิภณฺฑํ ปิฏเกน คณฺหโต ปิฏเก อนุกฺขิตฺเตปิ ปิฏกํ อปหริตฺวา ตณฺฑุลาทีนํ เอกาพทฺธภาเว วิโกปิเต ปาราชิกํฯ ถลฏฺฐาทีสุปิ อยํ นโย ลพฺภติฯ