ปฐมํ วา ภูมิโต อุทฺธรติ, ถุลฺลจฺจยํฯ ปจฺฉา คหิโตกาสปฺปเทสโต จาเวติ, ปาราชิกํฯ คหณํ วา อมุญฺจนฺโต อุชุกเมว หตฺถํ โอนาเมตฺวา ภูมิคตํ กตฺวา เตเนว หตฺเถน อุกฺขิปติ, ปาราชิกํฯ เวฐเนปิ อยเมว วินิจฺฉโยฯ

หิรญฺญํ วา สุวณฺณํ วา ฉิชฺชมานนฺติ มนุสฺสานํ อลงฺกโรนฺตานํ คีเวยฺยกาทิปิฬนฺธนํ วา สุวณฺณสลากํ ฉินฺทนฺตานํ สุวณฺณการานํ สุวณฺณขณฺฑํ วา ฉิชฺชมานํ ปตติ, ตญฺเจ ภิกฺขุ อากาเสน อาคจฺฉนฺตํ เถยฺยจิตฺโต หตฺเถน คณฺหาติ, คหณเมว ฐานํฯ คหิตปฺปเทสโต หตฺถํ อปเนติ, ปาราชิกํฯ จีวเร ปติตํ หตฺเถน อุกฺขิปติ, ปาราชิกํฯ อนุทฺธริตฺวาว ยาติ, ทุติเย ปทวาเร ปาราชิกํฯ ปตฺเต ปติเตปิ เอเสว นโยฯ สีเส วา มุเข วา ปาเท วา ปติฏฺฐิตํ หตฺเถน คณฺหาติ, ปาราชิกํฯ อคฺคเหตฺวาว ยาติ, ทุติเย ปทวาเร ปาราชิกํฯ ยตฺถ กตฺถจิ ปตติ, ตสฺส ปติโตกาโสว ฐานํ, น สพฺพํ องฺคปจฺจงฺคํ ปตฺตจีวรํ วาติฯ

อากาสฏฺฐกถา นิฏฺฐิตาฯ

เวหาสฏฺฐกถา

[97] เวหาสฏฺเฐ มญฺจปีฐาทีสุ ฐปิตํ ภณฺฑํ อามาสํ วา โหตุ อนามาสํ วา, เถยฺยจิตฺเตน อามสนฺตสฺส ทุกฺกฏํฯ มญฺจปีเฐสุ ฐปิตภณฺเฑสุ ปเนตฺถ ถลฏฺเฐ วุตฺตนเยน วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพฯ อยํ ปน วิเสโส – สเจ ขลิยา พทฺธสาฏโก มญฺเจ วา ปีเฐ วา ปตฺถโฏ มชฺเฌน มญฺจตลํ น ผุสติ, มญฺจปาเทว ผุสติ, เตสํ วเสน ฐานํ เวทิตพฺพํฯ ปาทานํ อุปริ ผุฏฺโฐกาสเมว หิ อติกฺกมิตมตฺเตน ตตฺถ ปาราชิกํ โหติฯ สห มญฺจปีเฐหิ หรนฺตสฺส ปน มญฺจปีฐปาทานํ ปติฏฺฐิโตกาสวเสน ฐานํ เวทิตพฺพํฯ

จีวรวํเส วาติ จีวรฐปนตฺถาย พนฺธิตฺวา ฐปิเต วํเส วา กฏฺฐทณฺฑเก วาฯ ตตฺถ สํหริตฺวา ปารโต อนฺตํ โอรโต โภคํ กตฺวา ฐปิตจีวรสฺส ปติฏฺฐิโตกาเสน ผุฏฺโฐกาโสว ฐานํ, น สพฺโพ จีวรวํโสฯ

ตสฺมา เถยฺยจิตฺเตน ตํ โภเค คเหตฺวา อากฑฺฒนฺตสฺส ปารโต วํเส ปติฏฺฐิโตกาสํ โอรโต จีวเรน วํสสฺส ผุฏฺฐปฺปเทสํ อติกฺกาเมนฺตสฺส เอกทฺวงฺคุลมตฺตากฑฺฒเนเนว ปาราชิกํฯ อนฺเต คเหตฺวา อากฑฺฒนฺตสฺสาปิ เอเสว นโยฯ ตตฺเถว ปน จีวรวํเส วามโต วา ทกฺขิณโต วา สาเรนฺตสฺส วามนฺเตน ทกฺขิณนฺตฏฺฐานํ ทกฺขิณนฺเตน วา วามนฺตฏฺฐานํ อติกฺกนฺตมตฺเต ทสทฺวาทสงฺคุลมตฺตสารเณเนว ปาราชิกํฯ อุทฺธํ อุกฺขิปนฺตสฺส เกสคฺคมตฺตุกฺขิปเนน ปาราชิกํฯ จีวรวํสํ ผุสนฺตํ วา อผุสนฺตํ วา รชฺชุเกน พนฺธิตฺวา ฐปิตจีวรํ โมเจนฺตสฺส ถุลฺลจฺจยํ, มุตฺเต ปาราชิกํฯ มุตฺตมตฺตเมว หิ ตํ ‘‘ฐานา จุต’’นฺติ สงฺขฺยํ คจฺฉติฯ วํเส เวเฐตฺวา ฐปิตํ นิพฺเพเฐนฺตสฺส ถุลฺลจฺจยํ, นิพฺเพฐิตมตฺเต ปาราชิกํฯ วลยํ กตฺวา ฐปิเต วลยํ ฉินฺทติ วา โมเจติ วา เอกํ วา วํสโกฏิํ โมเจตฺวา นีหรติ, ถุลฺลจฺจยํ ฯ ฉินฺนมตฺเต มุตฺตมตฺเต นีหฏมตฺเต จ ปาราชิกํฯ ตถา อกตฺวาว จีวรวํเส อิโต จิโต จ สาเรติ, รกฺขติ ตาวฯ วลยสฺส หิ สพฺโพปิ จีวรวํโส ฐานํฯ กสฺมา? ตตฺถ สํสรณธมฺมตายฯ ยทา ปน นํ หตฺเถน คเหตฺวา อากาสคตํ กโรติ, ปาราชิกํฯ ปสาเรตฺวา ฐปิตสฺส ปติฏฺฐิโตกาเสน ผุฏฺโฐกาโสว ฐานํฯ ตตฺถ สํหริตฺวา ฐปิเต วุตฺตนเยน วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพฯ ยํ ปน เอเกนนฺเตน ภูมิํ ผุสิตฺวา ฐิตํ โหติ, ตสฺส จีวรวํเส จ ภูมิยญฺจ ปติฏฺฐิโตกาสวเสน ทฺเว ฐานานิฯ ตตฺถ ภูมิยํ เอเกนนฺเตน ปติฏฺฐิเต อพทฺธสาฏเก วุตฺตนเยเนว วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพฯ จีวรรชฺชุยาปิ อยเมว วินิจฺฉโยฯ

องฺกุสเก ลคฺเคตฺวา ฐปิตภณฺฑํ ปน เภสชฺชฆโฏ วา เภสชฺชตฺถวิกา วา สเจ ภิตฺติํ วา ภูมิํ วา อผุสิตฺวา ฐปิตํ ลคฺคนกํ ฆํสนฺตสฺส นีหรโต องฺกุสโกฏิโต นิกฺขนฺตมตฺเต ปาราชิกํฯ ลคฺคนกํ พทฺธํ โหติ, พุนฺเทน อุกฺขิปิตฺวา อากาสคตํ กโรนฺตสฺส องฺกุสโกฏิโต อนิกฺขนฺเตปิ ปาราชิกํฯ ภิตฺตินิสฺสิตํ โหติ, ปฐมํ องฺกุสโกฏิโต นีหรติ, ถุลฺลจฺจยํฯ ปจฺฉา ภิตฺติํ โมเจติ, ปาราชิกํฯ ปฐมํ ภิตฺติํ โมเจตฺวา ปจฺฉา องฺกุสโต นีหรนฺตสฺสาปิ เอเสว นโยฯ สเจ ปน ภาริยํ ภณฺฑํ นีหริตุํ อสกฺโกนฺโต สยํ ภิตฺตินิสฺสิตํ กตฺวา องฺกุสโต นีหรติ, ปุน ภิตฺติํ อโมเจตฺวาปิ องฺกุสโต นีหฏมตฺเตเยว ปาราชิกํฯ อตฺตนา กตฏฺฐานญฺหิ ฐานํ น โหติฯ ภูมิํ ผุสิตฺวา ฐิตสฺส ปน ทฺเว เอว ฐานานิฯ ตตฺถ วุตฺโตเยว วินิจฺฉโย ฯ

ยํ ปน สิกฺกาย ปกฺขิปิตฺวา ลคฺคิตํ โหติ, ตํ สิกฺกาโต นีหรนฺตสฺสาปิ สห สิกฺกาย องฺกุสโต นีหรนฺตสฺสาปิ ปาราชิกํฯ ภิตฺติภูมิสนฺนิสฺสิตวเสน เจตฺถ ฐานเภโทปิ เวทิตพฺโพฯ

ภิตฺติขีโลติ อุชุกํ กตฺวา ภิตฺติยํ อาโกฏิโต วา ตตฺถชาตโก เอว วา; นาคทนฺโต ปน วงฺโก อาโกฏิโต เอวฯ เตสุ ลคฺเคตฺวา ฐปิตํ องฺกุสเก วุตฺตนเยเนว วินิจฺฉินิตพฺพํฯ ทฺวีสุ ตีสุ ปน ปฏิปาฏิยา ฐิเตสุ อาโรเปตฺวา ฐปิตํ กุนฺตํ วา ภินฺทิวาลํ วา อคฺเค วา พุนฺเท วา คเหตฺวา อากฑฺฒติ, เอกเมกสฺส ผุฏฺโฐกาสมตฺเต อติกฺกนฺเต ปาราชิกํฯ ผุฏฺโฐกาสมตฺตเมว หิ เตสํ ฐานํ โหติ, น สพฺเพ ขีลา วา นาคทนฺตา วาฯ ภิตฺติอภิมุโข ฐตฺวา มชฺเฌ คเหตฺวา อากฑฺฒติ, โอริมนฺเตน ผุฏฺโฐกาสํ ปาริมนฺเตน อติกฺกนฺตมตฺเต ปาราชิกํฯ ปรโต เปลฺเลนฺตสฺสาปิ เอเสว นโยฯ หตฺเถน คเหตฺวา อุชุกํ อุกฺขิปนฺโต เกสคฺคมตฺตมฺปิ อากาสคตํ กโรติ, ปาราชิกํฯ ภิตฺติํ นิสฺสาย ฐปิตํ ภิตฺติํ ฆํสนฺโต อากฑฺฒติ, อคฺเคน ผุฏฺโฐกาสํ พุนฺทํ, พุนฺเทน วา ผุฏฺโฐกาสํ อคฺคํ อติกฺกาเมนฺตสฺส ปาราชิกํ ฯ ภิตฺติอภิมุโข ฐตฺวา อากฑฺฒนฺโต เอเกนนฺเตน ผุฏฺโฐกาสํ อปรนฺตํ อติกฺกาเมติ, ปาราชิกํฯ อุชุกํ อุกฺขิปนฺโต เกสคฺคมตฺตํ อากาสคตํ กโรติ, ปาราชิกํฯ

รุกฺเข วา ลคฺคิตนฺติ ตาลรุกฺขาทีสุ อาโรเปตฺวา ลคฺคิเต องฺกุสกาทีสุ วุตฺตนเยน วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพฯ ตตฺถชาตกํ ปน ตาลปิณฺฑิํ จาเลนฺตสฺส ถุลฺลจฺจยํฯ ยสฺมิํ ผเล ปาราชิกวตฺถุ ปูรติ, ตสฺมิํ พนฺธนา มุตฺตมตฺเต ปาราชิกํฯ ปิณฺฑิํ ฉินฺทติ, ปาราชิกํฯ อคฺเคน ปณฺณนฺตรํ อาโรเปตฺวา ฐปิตา ทฺเว ฐานานิ ลภติ – ฐปิตฏฺฐานญฺจ วณฺฏฏฺฐานญฺจ; ตตฺถ วุตฺตนเยน วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพฯ โย ปน ‘‘ฉินฺนมตฺตา ปตมานา สทฺทํ กเรยฺยา’’ติ ภเยน สยํ อคฺเคน ปณฺณนฺตรํ อาโรเปตฺวา ฉินฺทติ, ฉินฺนมตฺเต ปาราชิกํ ฯ อตฺตนา กตฏฺฐานญฺหิ ฐานํ น โหติฯ เอเตน อุปาเยน สพฺพรุกฺขานํ ปุปฺผผเลสุ วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพฯ

ปตฺตาธารเกปีติ เอตฺถ รุกฺขาธารโก วา โหตุ วลยาธารโก วา ทณฺฑาธารโก วา ยํกิญฺจิ ปตฺตฏฺฐปนกํ ปจฺฉิกาปิ โหตุ ปตฺตาธารโก ตฺเวว สงฺขฺยํ คจฺฉติฯ

ตตฺถ ฐปิตปตฺตสฺส ปตฺเตน ผุฏฺโฐกาโส เอว ฐานํฯ ตตฺถ รุกฺขาธารเก ปญฺจหากาเรหิ ฐานปริจฺเฉโท โหติฯ ตตฺถ ฐิตํ ปตฺตํ มุขวฏฺฏิยํ คเหตฺวา จตูสุ ทิสาสุ ยโต กุโตจิ กฑฺฒนฺโต เอเกนนฺเตน ผุฏฺโฐกาสํ อปรนฺตํ อติกฺกาเมติ, ปาราชิกํฯ อุทฺธํ เกสคฺคมตฺตํ อุกฺขิปโต ปาราชิกํฯ สหาธารเกน หรนฺตสฺสาปิ เอเสว นโยติฯ

เวหาสฏฺฐกถา นิฏฺฐิตาฯ

อุทกฏฺฐกถา

[98] อุทกฏฺเฐ – อุทเก นิกฺขิตฺตํ โหตีติ ราชภยาทิภีเตหิ อุทเกน อวินสฺสนธมฺเมสุ ตมฺพโลหภาชนาทีสุ สุปฺปฏิจฺฉนฺนํ กตฺวา โปกฺขรณีอาทีสุ อสนฺทนเก อุทเก นิกฺขิตฺตํฯ ตสฺส ปติฏฺฐิโตกาโสเยว ฐานํ, น สพฺพํ อุทกํฯ คจฺฉติ วา อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสาติ อคมฺภีเร อุทเก ปทสา คจฺฉนฺตสฺส ปทวาเร ปทวาเร ทุกฺกฏํฯ คมฺภีเร หตฺเถหิ วา ปาเทหิ วา ปโยคํ กโรนฺตสฺส หตฺถวาเรหิ วา ปทวาเรหิ วา ปโยเค ปโยเค ทุกฺกฏํฯ เอเสว นโย กุมฺภิคหณตฺถํ นิมุชฺชนุมฺมุชฺชเนสุฯ สเจ ปน อนฺตรา กิญฺจิ อุทกสปฺปํ วา วาฬมจฺฉํ วา ทิสฺวา ภีโต ปลายติ, อนาปตฺติฯ อามสนาทีสุ ภูมิคตาย กุมฺภิยา วุตฺตนเยเนว วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพ ฯ อยํ ปน วิเสโส – ตตฺถ ภูมิํ ขณิตฺวา กฑฺฒติ, อิธ กทฺทเม โอสาเรติฯ เอวํ ฉหากาเรหิ ฐานปริจฺเฉโท โหติฯ

อุปฺปลาทีสุ ยสฺมิํ ปุปฺเผ วตฺถุํ ปูเรติ, ตสฺมิํ ฉินฺนมตฺเต ปาราชิกํฯ อุปฺปลชาติกานญฺเจตฺถ ยาว เอกสฺมิมฺปิ ปสฺเส วาโก น ฉิชฺชติ, ตาว รกฺขติฯ ปทุมชาติกานํ ปน ทณฺเฑ ฉินฺเน อพฺภนฺตเร สุตฺตํ อจฺฉินฺนมฺปิ น รกฺขติฯ สามิเกหิ ฉินฺทิตฺวา ฐปิตานิ อุปฺปลาทีนิ โหนฺติ, ยํ วตฺถุํ ปูเรติ, ตสฺมิํ อุทฺธเฏ ปาราชิกํฯ หตฺถกพทฺธานิ โหนฺติ, ยสฺมิํ หตฺถเก วตฺถุ ปูรติ, ตสฺมิํ อุทฺธเฏ ปาราชิกํฯ ภารพทฺธานิ โหนฺติ, ตํ ภารํ ฉนฺนํ อาการานํ เยน เกนจิ อากาเรน ฐานา จาเวนฺตสฺส ภูมฏฺฐกุมฺภิยํ วุตฺตนเยน ปาราชิกํฯ