ถลฏฺฐกถา

[95] ถลฏฺเฐ ถเล นิกฺขิตฺตนฺติ ภูมิตเล วา ปาสาณตลปพฺพตตลาทีสุ วา ยตฺถ กตฺถจิ ปฏิจฺฉนฺเน วา อปฺปฏิจฺฉนฺเน วา ฐปิตํ ถลฏฺฐนฺติ เวทิตพฺพํฯ ตํ สเจ ราสิกตํ โหติ, อนฺโตกุมฺภิยํ ภาชนคตกรณมุฏฺฐิจฺเฉทนวินิจฺฉเยน วินิจฺฉินิตพฺพํฯ สเจ เอกาพทฺธํ สิเลสนิยฺยาสาทิ ปกฺกมธุผาณิตวินิจฺฉเยน วินิจฺฉินิตพฺพํฯ สเจ ครุกํ โหติ ภารพทฺธํ โลหปิณฺฑิ-คุฬปิณฺฑิ-เตลมธุฆฏาทิ วา, กุมฺภิยํ ฐานาจาวนวินิจฺฉเยน วินิจฺฉินิตพฺพํฯ สงฺขลิกพทฺธสฺส จ ฐานเภโท สลฺลกฺเขตพฺโพฯ ปตฺถริตฺวา ฐปิตํ ปน ปาวารตฺถรณสาฏกาทิํ อุชุกํ คเหตฺวา อากฑฺฒติ, ปาริมนฺเต โอริมนฺเตน ผุฏฺโฐกาสํ อติกฺกนฺเต ปาราชิกํฯ เอวํ สพฺพทิสาสุ สลฺลกฺเขตพฺพํฯ เวเฐตฺวา อุทฺธรติ, เกสคฺคมตฺตํ อากาสคตํ กโรนฺตสฺส ปาราชิกํฯ เสสํ วุตฺตนยเมวาติฯ

ถลฏฺฐกถา นิฏฺฐิตาฯ

อากาสฏฺฐกถา

[96] อากาสฏฺเฐ โมรสฺส ฉหิ อากาเรหิ ฐานปริจฺเฉโท เวทิตพฺโพ – ปุรโต มุขตุณฺฑเกน, ปจฺฉโต กลาปคฺเคน, อุภยปสฺเสสุ ปกฺขปริยนฺเตหิ, อโธ ปาทนขสิขาย, อุทฺธํ สิขคฺเคนาติฯ ภิกฺขุ ‘‘สสฺสามิกํ อากาสฏฺฐํ โมรํ คเหสฺสามี’’ติ ปุรโต วา ติฏฺฐติ, หตฺถํ วา ปสาเรติ, โมโร อากาเสเยว ปกฺเข จาเรติ, วาตํ คาหาเปตฺวา คมนํ อุปจฺฉินฺทิตฺวา ติฏฺฐติฯ ตสฺส ภิกฺขุโน ทุกฺกฏํฯ ตํ อผนฺเทนฺโต หตฺเถน อามสติ, ทุกฺกฏเมวฯ ฐานา อจาเวนฺโต ผนฺทาเปติ, ถุลฺลจฺจยํฯ หตฺเถน ปน คเหตฺวา วา อคฺคเหตฺวา วา มุขตุณฺฑเกน ผุฏฺโฐกาสํ กลาปคฺคํ, กลาปคฺเคน วา ผุฏฺโฐกาสํ มุขตุณฺฑกํ อติกฺกาเมติ, ปาราชิกํฯ ตถา วามปกฺขปริยนฺเตน ผุฏฺโฐกาสํ ทกฺขิณปกฺขปริยนฺตํ, ทกฺขิณปกฺขปริยนฺเตน วา ผุฏฺโฐกาสํ วามปกฺขปริยนฺตํ อติกฺกาเมติ, ปาราชิกํฯ ตถา ปาทนขสิขาย ผุฏฺโฐกาสํ สิขคฺคํ, สิขคฺเคน วา ผุฏฺโฐกาสํ ปาทนขสิขํ อติกฺกาเมติ, ปาราชิกํฯ

อากาเสน คจฺฉนฺโต โมโร สีสาทีสุ ยสฺมิํ องฺเค นิลียติ, ตํ ตสฺส ฐานํฯ

ตสฺมา ตํ หตฺเถ นิลีนํ อิโต จิโต จ กโรนฺโตปิ ผนฺทาเปติเยว, ยทิ ปน อิตเรน หตฺเถน คเหตฺวา ฐานา จาเวติ, ปาราชิกํ ฯ อิตรํ หตฺถํ อุปเนติ, โมโร สยเมว อุฑฺเฑตฺวา ตตฺถ นิลียติ, อนาปตฺติ ฯ องฺเค นิลีนภาวํ ญตฺวา เถยฺยจิตฺเตน เอกํ ปทวารํ คจฺฉติ, ถุลฺลจฺจยํฯ ทุติเย ปาราชิกํฯ

ภูมิยํ ฐิตโมโร ทฺวินฺนํ วา ปาทานํ กลาปสฺส จ วเสน ตีณิ ฐานานิ ลภติฯ ตํ อุกฺขิปนฺตสฺส ยาว เอกมฺปิ ฐานํ ปถวิํ ผุสติ, ตาว ถุลฺลจฺจยํฯ เกสคฺคมตฺตมฺปิ ปถวิยา โมจิตมตฺเต ปาราชิกํฯ ปญฺชเร ฐิตํ สห ปญฺชเรน อุทฺธรติ, ปาราชิกํฯ ยทิ ปน ปาทํ น อคฺฆติ, สพฺพตฺถ อคฺฆวเสน กาตพฺพํฯ อนฺโตวตฺถุมฺหิ จรนฺตํ โมรํ เถยฺยจิตฺเตน ปทสา พหิวตฺถุํ นีหรนฺโต ทฺวารปริจฺเฉทํ อติกฺกาเมติ, ปาราชิกํฯ วเช ฐิตพลีพทฺทสฺส หิ วโช วิย อนฺโตวตฺถุ ตสฺส ฐานํฯ หตฺเถน ปน คเหตฺวา อนฺโตวตฺถุสฺมิมฺปิ อากาสคตํ กโรนฺตสฺส ปาราชิกเมวฯ อนฺโตคาเม จรนฺตมฺปิ คามปริกฺเขปํ อติกฺกาเมนฺตสฺส ปาราชิกํ ฯ สยเมว นิกฺขมิตฺวา คามูปจาเร วา วตฺถูปจาเร วา จรนฺตํ ปน เถยฺยจิตฺโต กฏฺเฐน วา กถลาย วา อุตฺราเสตฺวา อฏวิมุขํ กโรติ, โมโร อุฑฺเฑตฺวา อนฺโตคาเม วา อนฺโตวตฺถุมฺหิ วา ฉทนปิฏฺเฐ วา นิลียติ, รกฺขติฯ สเจ ปน อฏวิมุเข อุฑฺเฑติ วา คจฺฉติ วา ‘‘อฏวิํ ปเวเสตฺวา คเหสฺสามี’’ติ ปริกปฺเป อสติ ปถวิโต เกสคฺคมตฺตมฺปิ อุฑฺฑิตมตฺเต วา ทุติยปทวาเร วา ปาราชิกํฯ กสฺมา? ยสฺมา คามโต นิกฺขนฺตสฺส ฐิตฏฺฐานเมว ฐานํ โหติฯ กปิญฺชราทีสุปิ อยเมว วินิจฺฉโยฯ

สาฏกํ วาติ วาตเวคุกฺขิตฺตํ ปถวิตเล ปตฺถริตฺวา ฐปิตมิว อากาเสน คจฺฉนฺตํ ขลิพทฺธํ สาฏกํ อภิมุขาคตํ หตฺเถน เอกสฺมิํ อนฺเต คณฺหาติ, อิโต จิโต จ ฐานํ อวิโกเปนฺโตเยว คมนุปจฺเฉเท ทุกฺกฏํฯ ฐานาจาวนํ อกโรนฺโต จาเลติ, ผนฺทาปเน ถุลฺลจฺจยํฯ ฐานา จาเวติ, ปาราชิกํฯ ฐานปริจฺเฉโท จสฺส โมรสฺเสว ฉหิ อากาเรหิ เวทิตพฺโพฯ

อพทฺธสาฏโก ปน เอกสฺมิํ อนฺเต คหิตมตฺเตว ทุติเยนนฺเตน ปติตฺวา ภูมิยํ ปติฏฺฐาติ, ตสฺส ทฺเว ฐานานิ โหนฺติ – หตฺโถ เจว ภูมิ จฯ ตํ ยถาคหิตเมว ปฐมํ คหิโตกาสปฺปเทสโต จาเลติ, ถุลฺลจฺจยํฯ ปจฺฉา ภูมิโต ทุติยหตฺเถน วา ปาเทน วา อุกฺขิปติ, ปาราชิกํฯ

ปฐมํ วา ภูมิโต อุทฺธรติ, ถุลฺลจฺจยํฯ ปจฺฉา คหิโตกาสปฺปเทสโต จาเวติ, ปาราชิกํฯ คหณํ วา อมุญฺจนฺโต อุชุกเมว หตฺถํ โอนาเมตฺวา ภูมิคตํ กตฺวา เตเนว หตฺเถน อุกฺขิปติ, ปาราชิกํฯ เวฐเนปิ อยเมว วินิจฺฉโยฯ

หิรญฺญํ วา สุวณฺณํ วา ฉิชฺชมานนฺติ มนุสฺสานํ อลงฺกโรนฺตานํ คีเวยฺยกาทิปิฬนฺธนํ วา สุวณฺณสลากํ ฉินฺทนฺตานํ สุวณฺณการานํ สุวณฺณขณฺฑํ วา ฉิชฺชมานํ ปตติ, ตญฺเจ ภิกฺขุ อากาเสน อาคจฺฉนฺตํ เถยฺยจิตฺโต หตฺเถน คณฺหาติ, คหณเมว ฐานํฯ คหิตปฺปเทสโต หตฺถํ อปเนติ, ปาราชิกํฯ จีวเร ปติตํ หตฺเถน อุกฺขิปติ, ปาราชิกํฯ อนุทฺธริตฺวาว ยาติ, ทุติเย ปทวาเร ปาราชิกํฯ ปตฺเต ปติเตปิ เอเสว นโยฯ สีเส วา มุเข วา ปาเท วา ปติฏฺฐิตํ หตฺเถน คณฺหาติ, ปาราชิกํฯ อคฺคเหตฺวาว ยาติ, ทุติเย ปทวาเร ปาราชิกํฯ ยตฺถ กตฺถจิ ปตติ, ตสฺส ปติโตกาโสว ฐานํ, น สพฺพํ องฺคปจฺจงฺคํ ปตฺตจีวรํ วาติฯ

อากาสฏฺฐกถา นิฏฺฐิตาฯ

เวหาสฏฺฐกถา

[97] เวหาสฏฺเฐ มญฺจปีฐาทีสุ ฐปิตํ ภณฺฑํ อามาสํ วา โหตุ อนามาสํ วา, เถยฺยจิตฺเตน อามสนฺตสฺส ทุกฺกฏํฯ มญฺจปีเฐสุ ฐปิตภณฺเฑสุ ปเนตฺถ ถลฏฺเฐ วุตฺตนเยน วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพฯ อยํ ปน วิเสโส – สเจ ขลิยา พทฺธสาฏโก มญฺเจ วา ปีเฐ วา ปตฺถโฏ มชฺเฌน มญฺจตลํ น ผุสติ, มญฺจปาเทว ผุสติ, เตสํ วเสน ฐานํ เวทิตพฺพํฯ ปาทานํ อุปริ ผุฏฺโฐกาสเมว หิ อติกฺกมิตมตฺเตน ตตฺถ ปาราชิกํ โหติฯ สห มญฺจปีเฐหิ หรนฺตสฺส ปน มญฺจปีฐปาทานํ ปติฏฺฐิโตกาสวเสน ฐานํ เวทิตพฺพํฯ

จีวรวํเส วาติ จีวรฐปนตฺถาย พนฺธิตฺวา ฐปิเต วํเส วา กฏฺฐทณฺฑเก วาฯ ตตฺถ สํหริตฺวา ปารโต อนฺตํ โอรโต โภคํ กตฺวา ฐปิตจีวรสฺส ปติฏฺฐิโตกาเสน ผุฏฺโฐกาโสว ฐานํ, น สพฺโพ จีวรวํโสฯ