วินยปญฺญตฺติยาจนกถาวณฺณนา

[18] อิทานิ อายสฺมา อุปาลิ วินยปญฺญตฺติยา มูลโต ปภุติ นิทานํ ทสฺเสตุํ สาริปุตฺตตฺเถรสฺส สิกฺขาปทปฏิสํยุตฺตํ วิตกฺกุปฺปาทํ ทสฺเสนฺโต ‘‘อถ โข อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺสา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ รโหคตสฺสาติ รหสิ คตสฺสฯ ปฏิสลฺลีนสฺสาติ สลฺลีนสฺส เอกีภาวํ คตสฺสฯ กตเมสานนฺติ อตีเตสุ วิปสฺสีอาทีสุ พุทฺเธสุ กตเมสํฯ จิรํ อสฺส ฐิติ, จิรา วา อสฺส ฐิตีติ จิรฏฺฐิติกํฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานปทตฺถเมวฯ

กิํ ปน เถโร อิมํ อตฺตโน ปริวิตกฺกํ สยํ วินิจฺฉินิตุํ น สกฺโกตีติ? วุจฺจเต – สกฺโกติ จ น สกฺโกติ จฯ อยญฺหิ อิเมสํ นาม พุทฺธานํ สาสนํ น จิรฏฺฐิติกํ อโหสิ, อิเมสํ จิรฏฺฐิติกนฺติ เอตฺตกํ สกฺโกติ วินิจฺฉินิตุํฯ อิมินา ปน การเณน น จิรฏฺฐิติกํ อโหสิ, อิมินา จิรฏฺฐิติกนฺติ เอตํ น สกฺโกติฯ มหาปทุมตฺเถโร ปนาห – ‘‘เอตมฺปิ โสฬสวิธาย ปญฺญาย มตฺถกํ ปตฺตสฺส อคฺคสาวกสฺส น ภาริยํ, สมฺมาสมฺพุทฺเธน ปน สทฺธิํ เอกฏฺฐาเน วสนฺตสฺส สยํ วินิจฺฉยกรณํ ตุลํ ฉฑฺเฑตฺวา หตฺเถน ตุลนสทิสํ โหตีติ ภควนฺตํเยว อุปสงฺกมิตฺวา ปุจฺฉี’’ติฯ อถสฺส ภควา ตํ วิสฺสชฺเชนฺโต ‘‘ภควโต จ สาริปุตฺต วิปสฺสิสฺสา’’ติอาทิมาหฯ ตํ อุตฺตานตฺถเมวฯ

[19] ปุน เถโร การณํ ปุจฺฉนฺโต โก นุ โข, ภนฺเต, เหตูติอาทิมาหฯ ตตฺถ โก นุ โข ภนฺเตติ การณปุจฺฉา , ตสฺส กตโม นุ โข ภนฺเตติ อตฺโถฯ เหตุ ปจฺจโยติ อุภยเมตํ การณาธิวจนํ; การณญฺหิ ยสฺมา เตน ตสฺส ผลํ หิโนติ ปวตฺตติ, ตสฺมา เหตูติ วุจฺจติฯ ยสฺมา ตํ ปฏิจฺจ เอติ ปวตฺตติ, ตสฺมา ปจฺจโยติ วุจฺจติฯ เอวํ อตฺถโต เอกมฺปิ โวหารวเสน จ วจนสิลิฏฺฐตาย จ ตตฺร ตตฺร เอตํ อุภยมฺปิ วุจฺจติฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวฯ

อิทานิ ตํ เหตุญฺจ ปจฺจยญฺจ ทสฺเสตุํ ‘‘ภควา จ สาริปุตฺต วิปสฺสี’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ กิลาสุโน อเหสุนฺติ น อาลสิยกิลาสุโน, น หิ พุทฺธานํ อาลสิยํ วา โอสนฺนวีริยตา วา อตฺถิฯ พุทฺธา หิ เอกสฺส วา ทฺวินฺนํ วา สกลจกฺกวาฬสฺส วา ธมฺมํ เทเสนฺตา สมเกเนว อุสฺสาเหน ธมฺมํ เทเสนฺติ, น ปริสาย อปฺปภาวํ ทิสฺวา โอสนฺนวีริยา โหนฺติ, นาปิ มหนฺตภาวํ ทิสฺวา อุสฺสนฺนวีริยาฯ