ทาสิปุตฺตวาโท

[267] อถ โข ภควโต เอตทโหสิ – ‘‘อติพาฬฺหํ โข อยํ อมฺพฏฺโฐ มาณโว สกฺเยสุ อิพฺภวาเทน นิมฺมาเทติ, ยํนูนาหํ โคตฺตํ ปุจฺเฉยฺย’’นฺติฯ อถ โข ภควา อมฺพฏฺฐํ มาณวํ เอตทโวจ – ‘‘กถํ โคตฺโตสิ, อมฺพฏฺฐา’’ติ? ‘‘กณฺหายโนหมสฺมิ, โภ โคตมา’’ติฯ โปราณํ โข ปน เต อมฺพฏฺฐ มาตาเปตฺติกํ นามโคตฺตํ อนุสฺสรโต อยฺยปุตฺตา สกฺยา ภวนฺติ; ทาสิปุตฺโต ตฺวมสิ สกฺยานํฯ สกฺยา โข ปน, อมฺพฏฺฐ, ราชานํ โอกฺกากํ ปิตามหํ ทหนฺติฯ

‘‘ภูตปุพฺพํ, อมฺพฏฺฐ, ราชา โอกฺกาโก ยา สา มเหสี ปิยา มนาปา, ตสฺสา ปุตฺตสฺส รชฺชํ ปริณาเมตุกาโม เชฏฺฐกุมาเร รฏฺฐสฺมา ปพฺพาเชสิ – โอกฺกามุขํ กรกณฺฑํ [อุกฺกามุขํ กรกณฺฑุํ (สี. สฺยา.)] หตฺถินิกํ สินิสูรํ [สินิปุรํ (สี. สฺยา.)]ฯ เต รฏฺฐสฺมา ปพฺพาชิตา หิมวนฺตปสฺเส โปกฺขรณิยา ตีเร มหาสากสณฺโฑ, ตตฺถ วาสํ กปฺเปสุํฯ เต ชาติสมฺเภทภยา สกาหิ ภคินีหิ สทฺธิํ สํวาสํ กปฺเปสุํฯ

‘‘อถ โข, อมฺพฏฺฐ, ราชา โอกฺกาโก อมจฺเจ ปาริสชฺเช อามนฺเตสิ – ‘กหํ นุ โข, โภ, เอตรหิ กุมารา สมฺมนฺตี’ติ? ‘อตฺถิ, เทว, หิมวนฺตปสฺเส โปกฺขรณิยา ตีเร มหาสากสณฺโฑ , ตตฺเถตรหิ กุมารา สมฺมนฺติฯ เต ชาติสมฺเภทภยา สกาหิ ภคินีหิ สทฺธิํ สํวาสํ กปฺเปนฺตี’ติฯ อถ โข, อมฺพฏฺฐ, ราชา โอกฺกาโก อุทานํ อุทาเนสิ – ‘สกฺยา วต, โภ, กุมารา, ปรมสกฺยา วต, โภ, กุมารา’ติฯ ตทคฺเค โข ปน อมฺพฏฺฐ สกฺยา ปญฺญายนฺติ; โส จ เนสํ ปุพฺพปุริโสฯ

‘‘รญฺโญ โข ปน, อมฺพฏฺฐ, โอกฺกากสฺส ทิสา นาม ทาสี อโหสิฯ สา กณฺหํ นาม [สา กณฺหํ (ปี.)] ชเนสิฯ ชาโต กณฺโห ปพฺยาหาสิ – ‘โธวถ มํ, อมฺม, นหาเปถ มํ อมฺม, อิมสฺมา มํ อสุจิสฺมา ปริโมเจถ, อตฺถาย โว ภวิสฺสามี’ติฯ ยถา โข ปน อมฺพฏฺฐ เอตรหิ มนุสฺสา ปิสาเจ ทิสฺวา ‘ปิสาจา’ติ สญฺชานนฺติ; เอวเมว โข, อมฺพฏฺฐ, เตน โข ปน สมเยน มนุสฺสา ปิสาเจ ‘กณฺหา’ติ สญฺชานนฺติฯ เต เอวมาหํสุ – ‘อยํ ชาโต ปพฺยาหาสิ, กณฺโห ชาโต, ปิสาโจ ชาโต’ติฯ ตทคฺเค โข ปน, อมฺพฏฺฐ กณฺหายนา ปญฺญายนฺติ, โส จ กณฺหายนานํ ปุพฺพปุริโสฯ

อิติ โข เต , อมฺพฏฺฐ, โปราณํ มาตาเปตฺติกํ นามโคตฺตํ อนุสฺสรโต อยฺยปุตฺตา สกฺยา ภวนฺติ, ทาสิปุตฺโต ตฺวมสิ สกฺยาน’’นฺติฯ

[268] เอวํ วุตฺเต, เต มาณวกา ภควนฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘มา ภวํ โคตโม อมฺพฏฺฐํ อติพาฬฺหํ ทาสิปุตฺตวาเทน นิมฺมาเทสิฯ สุชาโต จ, โภ โคตม อมฺพฏฺโฐ มาณโว, กุลปุตฺโต จ อมฺพฏฺโฐ มาณโว, พหุสฺสุโต จ อมฺพฏฺโฐ มาณโว, กลฺยาณวากฺกรโณ จ อมฺพฏฺโฐ มาณโว, ปณฺฑิโต จ อมฺพฏฺโฐ มาณโว, ปโหติ จ อมฺพฏฺโฐ มาณโว โภตา โคตเมน สทฺธิํ อสฺมิํ วจเน ปฏิมนฺเตตุ’’นฺติฯ

[269] อถ โข ภควา เต มาณวเก เอตทโวจ – ‘‘สเจ โข ตุมฺหากํ มาณวกานํ เอวํ โหติ – ‘ทุชฺชาโต จ อมฺพฏฺโฐ มาณโว, อกุลปุตฺโต จ อมฺพฏฺโฐ มาณโว, อปฺปสฺสุโต จ อมฺพฏฺโฐ มาณโว, อกลฺยาณวากฺกรโณ จ อมฺพฏฺโฐ มาณโว, ทุปฺปญฺโญ จ อมฺพฏฺโฐ มาณโว, น จ ปโหติ อมฺพฏฺโฐ มาณโว สมเณน โคตเมน สทฺธิํ อสฺมิํ วจเน ปฏิมนฺเตตุ’นฺติ, ติฏฺฐตุ อมฺพฏฺโฐ มาณโว, ตุมฺเห มยา สทฺธิํ มนฺตวฺโห อสฺมิํ วจเนฯ สเจ ปน ตุมฺหากํ มาณวกานํ เอวํ โหติ – ‘สุชาโต จ อมฺพฏฺโฐ มาณโว, กุลปุตฺโต จ อมฺพฏฺโฐ มาณโว, พหุสฺสุโต จ อมฺพฏฺโฐ มาณโว, กลฺยาณวากฺกรโณ จ อมฺพฏฺโฐ มาณโว, ปณฺฑิโต จ อมฺพฏฺโฐ มาณโว, ปโหติ จ อมฺพฏฺโฐ มาณโว สมเณน โคตเมน สทฺธิํ อสฺมิํ วจเน ปฏิมนฺเตตุ’นฺติ, ติฏฺฐถ ตุมฺเห; อมฺพฏฺโฐ มาณโว มยา สทฺธิํ ปฏิมนฺเตตู’’ติฯ

‘‘สุชาโต จ, โภ โคตม, อมฺพฏฺโฐ มาณโว, กุลปุตฺโต จ อมฺพฏฺโฐ มาณโว, พหุสฺสุโต จ อมฺพฏฺโฐ มาณโว, กลฺยาณวากฺกรโณ จ อมฺพฏฺโฐ มาณโว, ปณฺฑิโต จ อมฺพฏฺโฐ มาณโว, ปโหติ จ อมฺพฏฺโฐ มาณโว โภตา โคตเมน สทฺธิํ อสฺมิํ วจเน ปฏิมนฺเตตุํ, ตุณฺหี มยํ ภวิสฺสาม, อมฺพฏฺโฐ มาณโว โภตา โคตเมน สทฺธิํ อสฺมิํ วจเน ปฏิมนฺเตตู’’ติฯ

[270] อถ โข ภควา อมฺพฏฺฐํ มาณวํ เอตทโวจ – ‘‘อยํ โข ปน เต, อมฺพฏฺฐ, สหธมฺมิโก ปญฺโห อาคจฺฉติ, อกามา พฺยากาตพฺโพฯ

สเจ ตฺวํ น พฺยากริสฺสสิ, อญฺเญน วา อญฺญํ ปฏิจริสฺสสิ, ตุณฺหี วา ภวิสฺสสิ, ปกฺกมิสฺสสิ วา เอตฺเถว เต สตฺตธา มุทฺธา ผลิสฺสติฯ ตํ กิํ มญฺญสิ, อมฺพฏฺฐ, กินฺติ เต สุตํ พฺราหฺมณานํ วุทฺธานํ มหลฺลกานํ อาจริยปาจริยานํ ภาสมานานํ กุโตปภุติกา กณฺหายนา, โก จ กณฺหายนานํ ปุพฺพปุริโส’’ติ?

เอวํ วุตฺเต, อมฺพฏฺโฐ มาณโว ตุณฺหี อโหสิฯ ทุติยมฺปิ โข ภควา อมฺพฏฺฐํ มาณวํ เอตทโวจ – ‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, อมฺพฏฺฐ, กินฺติ เต สุตํ พฺราหฺมณานํ วุทฺธานํ มหลฺลกานํ อาจริยปาจริยานํ ภาสมานานํ กุโตปภุติกา กณฺหายนา, โก จ กณฺหายนานํ ปุพฺพปุริโส’’ติ? ทุติยมฺปิ โข อมฺพฏฺโฐ มาณโว ตุณฺหี อโหสิฯ อถ โข ภควา อมฺพฏฺฐํ มาณวํ เอตทโวจ – ‘‘พฺยากโรหิ ทานิ อมฺพฏฺฐ, น ทานิ, เต ตุณฺหีภาวสฺส กาโลฯ โย โข, อมฺพฏฺฐ, ตถาคเตน ยาวตติยกํ สหธมฺมิกํ ปญฺหํ ปุฏฺโฐ น พฺยากโรติ, เอตฺเถวสฺส สตฺตธา มุทฺธา ผลิสฺสตี’’ติฯ

[271] เตน โข ปน สมเยน วชิรปาณี ยกฺโข มหนฺตํ อโยกูฏํ อาทาย อาทิตฺตํ สมฺปชฺชลิตํ สโชติภูตํ [สญฺโชติภูตํ (สฺยา.)] อมฺพฏฺฐสฺส มาณวสฺส อุปริ เวหาสํ ฐิโต โหติ – ‘‘สจายํ อมฺพฏฺโฐ มาณโว ภควตา ยาวตติยกํ สหธมฺมิกํ ปญฺหํ ปุฏฺโฐ น พฺยากริสฺสติ, เอตฺเถวสฺส สตฺตธา มุทฺธํ ผาเลสฺสามี’’ติฯ ตํ โข ปน วชิรปาณิํ ยกฺขํ ภควา เจว ปสฺสติ อมฺพฏฺโฐ จ มาณโวฯ

[272] อถ โข อมฺพฏฺโฐ มาณโว ภีโต สํวิคฺโค โลมหฏฺฐชาโต ภควนฺตํเยว ตาณํ คเวสี ภควนฺตํเยว เลณํ คเวสี ภควนฺตํเยว สรณํ คเวสี – อุปนิสีทิตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘กิเมตํ [กิํ เม ตํ (ก.)] ภวํ โคตโม อาห? ปุนภวํ โคตโม พฺรวิตู’’ติ [พฺรูตุ (สฺยา.)]ฯ

‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, อมฺพฏฺฐ, กินฺติ เต สุตํ พฺราหฺมณานํ วุทฺธานํ มหลฺลกานํ อาจริยปาจริยานํ ภาสมานานํ กุโตปภุติกา กณฺหายนา, โก จ กณฺหายนานํ ปุพฺพปุริโส’’ติ? ‘‘เอวเมว เม, โภ โคตม, สุตํ ยเถว ภวํ โคตโม อาหฯ ตโตปภุติกา กณฺหายนา; โส จ กณฺหายนานํ ปุพฺพปุริโส’’ติฯ

อมฺพฏฺฐวํสกถา

[273] เอวํ วุตฺเต, เต มาณวกา อุนฺนาทิโน อุจฺจาสทฺทมหาสทฺทา อเหสุํ – ‘‘ทุชฺชาโต กิร, โภ, อมฺพฏฺโฐ มาณโว; อกุลปุตฺโต กิร, โภ, อมฺพฏฺโฐ มาณโว; ทาสิปุตฺโต กิร, โภ, อมฺพฏฺโฐ มาณโว สกฺยานํฯ อยฺยปุตฺตา กิร, โภ, อมฺพฏฺฐสฺส มาณวสฺส สกฺยา ภวนฺติฯ ธมฺมวาทิํเยว กิร มยํ สมณํ โคตมํ อปสาเทตพฺพํ อมญฺญิมฺหา’’ติฯ

[274] อถ โข ภควโต เอตทโหสิ – ‘‘อติพาฬฺหํ โข อิเม มาณวกา อมฺพฏฺฐํ มาณวํ ทาสิปุตฺตวาเทน นิมฺมาเทนฺติ, ยํนูนาหํ ปริโมเจยฺย’’นฺติฯ อถ โข ภควา เต มาณวเก เอตทโวจ – ‘‘มา โข ตุมฺเห, มาณวกา, อมฺพฏฺฐํ มาณวํ อติพาฬฺหํ ทาสิปุตฺตวาเทน นิมฺมาเทถฯ อุฬาโร โส กณฺโห อิสิ อโหสิฯ โส ทกฺขิณชนปทํ คนฺตฺวา พฺรหฺมมนฺเต อธียิตฺวา ราชานํ โอกฺกากํ อุปสงฺกมิตฺวา มทฺทรูปิํ ธีตรํ ยาจิฯ ตสฺส ราชา โอกฺกาโก – ‘โก เนวํ เร อยํ มยฺหํ ทาสิปุตฺโต สมาโน มทฺทรูปิํ ธีตรํ ยาจตี’’’ ติ, กุปิโต อนตฺตมโน ขุรปฺปํ สนฺนยฺหิ [สนฺนหิ (ก.)]ฯ โส ตํ ขุรปฺปํ เนว อสกฺขิ มุญฺจิตุํ, โน ปฏิสํหริตุํฯ

‘‘อถ โข, มาณวกา, อมจฺจา ปาริสชฺชา กณฺหํ อิสิํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจุํ – ‘โสตฺถิ, ภทฺทนฺเต [ภทนฺเต (สี. สฺยา.)], โหตุ รญฺโญ; โสตฺถิ, ภทฺทนฺเต, โหตุ รญฺโญ’ติฯ ‘โสตฺถิ ภวิสฺสติ รญฺโญ, อปิ จ ราชา ยทิ อโธ ขุรปฺปํ มุญฺจิสฺสติ, ยาวตา รญฺโญ วิชิตํ, เอตฺตาวตา ปถวี อุนฺทฺริยิสฺสตี’ติฯ ‘โสตฺถิ, ภทฺทนฺเต, โหตุ รญฺโญ, โสตฺถิ ชนปทสฺสา’ติฯ ‘โสตฺถิ ภวิสฺสติ รญฺโญ, โสตฺถิ ชนปทสฺส, อปิ จ ราชา ยทิ อุทฺธํ ขุรปฺปํ มุญฺจิสฺสติ, ยาวตา รญฺโญ วิชิตํ, เอตฺตาวตา สตฺต วสฺสานิ เทโว น วสฺสิสฺสตี’ติฯ ‘โสตฺถิ, ภทฺทนฺเต, โหตุ รญฺโญ โสตฺถิ ชนปทสฺส เทโว จ วสฺสตู’ติฯ ‘โสตฺถิ ภวิสฺสติ รญฺโญ โสตฺถิ ชนปทสฺส เทโว จ วสฺสิสฺสติ, อปิ จ ราชา เชฏฺฐกุมาเร ขุรปฺปํ ปติฏฺฐาเปตุ, โสตฺถิ กุมาโร ปลฺโลโม ภวิสฺสตี’ติฯ อถ โข, มาณวกา, อมจฺจา โอกฺกากสฺส อาโรเจสุํ – ‘โอกฺกาโก เชฏฺฐกุมาเร ขุรปฺปํ ปติฏฺฐาเปตุฯ โสตฺถิ กุมาโร ปลฺโลโม ภวิสฺสตี’ติฯ