เมนู

ตํ โข ปน ภวนฺตํ โคตมํ เอวํ กลฺยาโณ กิตฺติสทฺโท อพฺภุคฺคโต – ‘‘อิติปิ โส ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน สุคโต โลกวิทู อนุตฺตโร ปุริสทมฺมสารถิ สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควา’’ติ ฯ อายาม, โภ ภารทฺวาช, เยน สมโณ โคตโม เตนุปสงฺกมิสฺสาม; อุปสงฺกมิตฺวา เอตมตฺถํ สมณํ โคตมํ ปุจฺฉิสฺสามฯ ยถา โน สมโณ โคตโม พฺยากริสฺสติ, ตถา นํ ธาเรสฺสามา’’ติฯ ‘‘เอวํ, โภ’’ติ โข ภารทฺวาโช มาณโว วาเสฏฺฐสฺส มาณวสฺส ปจฺจสฺโสสิฯ

มคฺคามคฺคกถา

[522] อถ โข วาเสฏฺฐภารทฺวาชา มาณวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิํสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธิํ สมฺโมทิํสุฯ สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิํสุฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข วาเสฏฺโฐ มาณโว ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อิธ, โภ โคตม, อมฺหากํ ชงฺฆวิหารํ อนุจงฺกมนฺตานํ อนุวิจรนฺตานํ มคฺคามคฺเค กถา อุทปาทิฯ อหํ เอวํ วทามิ – ‘อยเมว อุชุมคฺโค, อยมญฺชสายโน นิยฺยานิโก นิยฺยาติ ตกฺกรสฺส พฺรหฺมสหพฺยตาย, ยฺวายํ อกฺขาโต พฺราหฺมเณน โปกฺขรสาตินา’ติฯ ภารทฺวาโช มาณโว เอวมาห – ‘อยเมว อุชุมคฺโค อยมญฺชสายโน นิยฺยานิโก นิยฺยาติ ตกฺกรสฺส พฺรหฺมสหพฺยตาย, ยฺวายํ อกฺขาโต พฺราหฺมเณน ตารุกฺเขนา’ติฯ เอตฺถ, โภ โคตม, อตฺเถว วิคฺคโห, อตฺถิ วิวาโท, อตฺถิ นานาวาโท’’ติฯ

[523] ‘‘อิติ กิร , วาเสฏฺฐ, ตฺวํ เอวํ วเทสิ – ‘‘อยเมว อุชุมคฺโค, อยมญฺชสายโน นิยฺยานิโก นิยฺยาติ ตกฺกรสฺส พฺรหฺมสหพฺยตาย, ยฺวายํ อกฺขาโต พฺราหฺมเณน โปกฺขรสาตินา’’ติฯ ภารทฺวาโช มาณโว เอวมาห – ‘‘อยเมว อุชุมคฺโค อยมญฺชสายโน นิยฺยานิโก นิยฺยาติ ตกฺกรสฺส พฺรหฺมสหพฺยตาย, ยฺวายํ อกฺขาโต พฺราหฺมเณน ตารุกฺเขนา’’ติฯ อถ กิสฺมิํ ปน โว, วาเสฏฺฐ, วิคฺคโห, กิสฺมิํ วิวาโท, กิสฺมิํ นานาวาโท’’ติ?

[524] ‘‘มคฺคามคฺเค, โภ โคตมฯ กิญฺจาปิ, โภ โคตม, พฺราหฺมณา นานามคฺเค ปญฺญเปนฺติ, อทฺธริยา พฺราหฺมณา ติตฺติริยา พฺราหฺมณา ฉนฺโทกา พฺราหฺมณา พวฺหาริชฺฌา พฺราหฺมณา, อถ โข สพฺพานิ ตานิ นิยฺยานิกา นิยฺยนฺติ ตกฺกรสฺส พฺรหฺมสหพฺยตายฯ

‘‘เสยฺยถาปิ , โภ โคตม, คามสฺส วา นิคมสฺส วา อวิทูเร พหูนิ เจปิ นานามคฺคานิ ภวนฺติ, อถ โข สพฺพานิ ตานิ คามสโมสรณานิ ภวนฺติ; เอวเมว โข, โภ โคตม, กิญฺจาปิ พฺราหฺมณา นานามคฺเค ปญฺญเปนฺติ, อทฺธริยา พฺราหฺมณา ติตฺติริยา พฺราหฺมณา ฉนฺโทกา พฺราหฺมณา พวฺหาริชฺฌา พฺราหฺมณา, อถ โข สพฺพานิ ตานิ นิยฺยานิกา นิยฺยนฺติ ตกฺกรสฺส พฺรหฺมสหพฺยตายา’’ติฯ

วาเสฏฺฐมาณวานุโยโค

[525] ‘‘นิยฺยนฺตีติ วาเสฏฺฐ วเทสิ’’? ‘‘นิยฺยนฺตีติ, โภ โคตม, วทามิ’’ฯ ‘‘นิยฺยนฺตีติ, วาเสฏฺฐ, วเทสิ’’? ‘‘นิยฺยนฺตีติ, โภ โคตม, วทามิ’’ฯ ‘‘นิยฺยนฺตีติ, วาเสฏฺฐ, วเทสิ’’? ‘‘นิยฺยนฺตี’’ติ, โภ โคตม, วทามิ’’ฯ

‘‘กิํ ปน, วาเสฏฺฐ, อตฺถิ โกจิ เตวิชฺชานํ พฺราหฺมณานํ เอกพฺราหฺมโณปิ, เยน พฺรหฺมา สกฺขิทิฏฺโฐ’’ติ? ‘‘โน หิทํ, โภ โคตม’’

‘‘กิํ ปน, วาเสฏฺฐ, อตฺถิ โกจิ เตวิชฺชานํ พฺราหฺมณานํ เอกาจริโยปิ, เยน พฺรหฺมา สกฺขิทิฏฺโฐ’’ติ? ‘‘โน หิทํ, โภ โคตม’’ฯ

‘‘กิํ ปน, วาเสฏฺฐ, อตฺถิ โกจิ เตวิชฺชานํ พฺราหฺมณานํ เอกาจริยปาจริโยปิ, เยน พฺรหฺมา สกฺขิทิฏฺโฐ’’ติ? ‘‘โน หิทํ, โภ โคตม’’ฯ

‘‘กิํ ปน, วาเสฏฺฐ, อตฺถิ โกจิ เตวิชฺชานํ พฺราหฺมณานํ ยาว สตฺตมา อาจริยามหยุคา [สตฺตมาจริยมหยุคา (สฺยา.)] เยน พฺรหฺมา สกฺขิทิฏฺโฐ’’ติ? ‘‘โน หิทํ, โภ โคตม’’ฯ

[526] ‘‘กิํ ปน, วาเสฏฺฐ, เยปิ เตวิชฺชานํ พฺราหฺมณานํ ปุพฺพกา อิสโย มนฺตานํ กตฺตาโร มนฺตานํ ปวตฺตาโร, เยสมิทํ เอตรหิ เตวิชฺชา พฺราหฺมณา โปราณํ มนฺตปทํ คีตํ ปวุตฺตํ สมิหิตํ [สมีหิตํ (สฺยา.)], ตทนุคายนฺติ, ตทนุภาสนฺติ, ภาสิตมนุภาสนฺติ, วาจิตมนุวาเจนฺติ, เสยฺยถิทํ – อฏฺฐโก วามโก วามเทโว เวสฺสามิตฺโต ยมตคฺคิ องฺคีรโส ภารทฺวาโช วาเสฏฺโฐ กสฺสโป ภคุฯ เตปิ เอวมาหํสุ – ‘มยเมตํ ชานาม, มยเมตํ ปสฺสาม, ยตฺถ วา พฺรหฺมา, เยน วา พฺรหฺมา, ยหิํ วา พฺรหฺมา’’’ติ? ‘‘โน หิทํ, โภ โคตม’’ฯ