[333] เอวํ วุตฺเต, เต พฺราหฺมณา กูฏทนฺตํ พฺราหฺมณํ เอตทโวจุํ – ‘‘ยถา โข ภวํ กูฏทนฺโต สมณสฺส โคตมสฺส วณฺเณ ภาสติ, อิโต เจปิ โส ภวํ โคตโม โยชนสเต วิหรติ, อลเมว สทฺเธน กุลปุตฺเตน ทสฺสนาย อุปสงฺกมิตุํ อปิ ปุโฏเสนา’’ติฯ ‘‘เตน หิ, โภ, สพฺเพว มยํ สมณํ โคตมํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิสฺสามา’’ติฯ

มหาวิชิตราชยญฺญกถา

[334] อถ โข กูฏทนฺโต พฺราหฺมโณ มหตา พฺราหฺมณคเณน สทฺธิํ เยน อมฺพลฏฺฐิกา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธิํ สมฺโมทิ ฯ สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ ขาณุมตกาปิ โข พฺราหฺมณคหปติกา อปฺเปกจฺเจ ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิํสุ; อปฺเปกจฺเจ ภควตา สทฺธิํ สมฺโมทิํสุ, สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิํสุ; อปฺเปกจฺเจ เยน ภควา เตนญฺชลิํ ปณาเมตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิํสุ; อปฺเปกจฺเจ นามโคตฺตํ สาเวตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิํสุ; อปฺเปกจฺเจ ตุณฺหีภูตา เอกมนฺตํ นิสีทิํสุฯ

[335] เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข กูฏทนฺโต พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘สุตํ เมตํ, โภ โคตม – ‘สมโณ โคตโม ติวิธํ ยญฺญสมฺปทํ โสฬสปริกฺขารํ ชานาตี’ติฯ น โข ปนาหํ ชานามิ ติวิธํ ยญฺญสมฺปทํ โสฬสปริกฺขารํฯ อิจฺฉามิ จาหํ มหายญฺญํ ยชิตุํฯ สาธุ เม ภวํ โคตโม ติวิธํ ยญฺญสมฺปทํ โสฬสปริกฺขารํ เทเสตู’’ติฯ

[336] ‘‘เตน หิ, พฺราหฺมณ, สุณาหิ สาธุกํ มนสิกโรหิ, ภาสิสฺสามี’’ติฯ ‘‘เอวํ, โภ’’ติ โข กูฏทนฺโต พฺราหฺมโณ ภควโต ปจฺจสฺโสสิฯ ภควา เอตทโวจ – ‘‘ภูตปุพฺพํ, พฺราหฺมณ , ราชา มหาวิชิโต นาม อโหสิ อฑฺโฒ มหทฺธโน มหาโภโค ปหูตชาตรูปรชโต ปหูตวิตฺตูปกรโณ ปหูตธนธญฺโญ ปริปุณฺณโกสโกฏฺฐาคาโรฯ

อถ โข, พฺราหฺมณ, รญฺโญ มหาวิชิตสฺส รโหคตสฺส ปฏิสลฺลีนสฺส เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ – ‘อธิคตา โข เม วิปุลา มานุสกา โภคา, มหนฺตํ ปถวิมณฺฑลํ อภิวิชิย อชฺฌาวสามิ , ยํนูนาหํ มหายญฺญํ ยเชยฺยํ, ยํ มม อสฺส ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายา’ติฯ

[337] ‘‘อถ โข, พฺราหฺมณ, ราชา มหาวิชิโต ปุโรหิตํ พฺราหฺมณํ อามนฺเตตฺวา เอตทโวจ – ‘อิธ มยฺหํ, พฺราหฺมณ, รโหคตสฺส ปฏิสลฺลีนสฺส เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ – อธิคตา โข เม วิปุลา มานุสกา โภคา , มหนฺตํ ปถวิมณฺฑลํ อภิวิชิย อชฺฌาวสามิฯ ยํนูนาหํ มหายญฺญํ ยเชยฺยํ ยํ มม อสฺส ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายา’ติฯ อิจฺฉามหํ, พฺราหฺมณ, มหายญฺญํ ยชิตุํฯ อนุสาสตุ มํ ภวํ ยํ มม อสฺส ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายา’’’ติฯ

[338] ‘‘เอวํ วุตฺเต, พฺราหฺมณ, ปุโรหิโต พฺราหฺมโณ ราชานํ มหาวิชิตํ เอตทโวจ – ‘โภโต โข รญฺโญ ชนปโท สกณฺฏโก สอุปฺปีโฬ, คามฆาตาปิ ทิสฺสนฺติ, นิคมฆาตาปิ ทิสฺสนฺติ, นครฆาตาปิ ทิสฺสนฺติ , ปนฺถทุหนาปิ ทิสฺสนฺติฯ ภวํ โข ปน ราชา เอวํ สกณฺฏเก ชนปเท สอุปฺปีเฬ พลิมุทฺธเรยฺย, อกิจฺจการี อสฺส เตน ภวํ ราชาฯ สิยา โข ปน โภโต รญฺโญ เอวมสฺส – ‘‘อหเมตํ ทสฺสุขีลํ วเธน วา พนฺเธน วา ชานิยา วา ครหาย วา ปพฺพาชนาย วา สมูหนิสฺสามี’’ติ, น โข ปเนตสฺส ทสฺสุขีลสฺส เอวํ สมฺมา สมุคฺฆาโต โหติฯ เย เต หตาวเสสกา ภวิสฺสนฺติ, เต ปจฺฉา รญฺโญ ชนปทํ วิเหเฐสฺสนฺติฯ อปิ จ โข อิทํ สํวิธานํ อาคมฺม เอวเมตสฺส ทสฺสุขีลสฺส สมฺมา สมุคฺฆาโต โหติฯ เตน หิ ภวํ ราชา เย โภโต รญฺโญ ชนปเท อุสฺสหนฺติ กสิโครกฺเข, เตสํ ภวํ ราชา พีชภตฺตํ อนุปฺปเทตุฯ เย โภโต รญฺโญ ชนปเท อุสฺสหนฺติ วาณิชฺชาย, เตสํ ภวํ ราชา ปาภตํ อนุปฺปเทตุฯ เย โภโต รญฺโญ ชนปเท อุสฺสหนฺติ ราชโปริเส, เตสํ ภวํ ราชา ภตฺตเวตนํ ปกปฺเปตุฯ เต จ มนุสฺสา สกมฺมปสุตา รญฺโญ ชนปทํ น วิเหเฐสฺสนฺติ; มหา จ รญฺโญ ราสิโก ภวิสฺสติฯ เขมฏฺฐิตา ชนปทา อกณฺฏกา อนุปฺปีฬาฯ มนุสฺสา มุทา โมทมานา อุเร ปุตฺเต นจฺเจนฺตา อปารุตฆรา มญฺเญ วิหริสฺสนฺตี’ติฯ ‘เอวํ, โภ’ติ โข, พฺราหฺมณ, ราชา มหาวิชิโต ปุโรหิตสฺส พฺราหฺมณสฺส ปฏิสฺสุตฺวา เย รญฺโญ ชนปเท อุสฺสหิํสุ กสิโครกฺเข, เตสํ ราชา มหาวิชิโต พีชภตฺตํ อนุปฺปทาสิฯ

เย จ รญฺโญ ชนปเท อุสฺสหิํสุ วาณิชฺชาย, เตสํ ราชา มหาวิชิโต ปาภตํ อนุปฺปทาสิฯ เย จ รญฺโญ ชนปเท อุสฺสหิํสุ ราชโปริเส, เตสํ ราชา มหาวิชิโต ภตฺตเวตนํ ปกปฺเปสิฯ เต จ มนุสฺสา สกมฺมปสุตา รญฺโญ ชนปทํ น วิเหฐิํสุ, มหา จ รญฺโญ ราสิโก อโหสิฯ เขมฏฺฐิตา ชนปทา อกณฺฏกา อนุปฺปีฬา มนุสฺสา มุทา โมทมานา อุเร ปุตฺเต นจฺเจนฺตา อปารุตฆรา มญฺเญ วิหริํสุฯ อถ โข, พฺราหฺมณ, ราชา มหาวิชิโต ปุโรหิตํ พฺราหฺมณํ อามนฺเตตฺวา เอตทโวจ – ‘สมูหโต โข เม โภโต ทสฺสุขีโล, โภโต สํวิธานํ อาคมฺม มหา จ เม ราสิโกฯ เขมฏฺฐิตา ชนปทา อกณฺฏกา อนุปฺปีฬา มนุสฺสา มุทา โมทมานา อุเร ปุตฺเต นจฺเจนฺตา อปารุตฆรา มญฺเญ วิหรนฺติฯ อิจฺฉามหํ พฺราหฺมณ มหายญฺญํ ยชิตุํฯ อนุสาสตุ มํ ภวํ ยํ มม อสฺส ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายา’ติฯ

จตุปริกฺขารํ

[339] ‘‘เตน หิ ภวํ ราชา เย โภโต รญฺโญ ชนปเท ขตฺติยา อานุยนฺตา เนคมา เจว ชานปทา จ เต ภวํ ราชา อามนฺตยตํ – ‘อิจฺฉามหํ, โภ, มหายญฺญํ ยชิตุํ, อนุชานนฺตุ เม ภวนฺโต ยํ มม อสฺส ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายา’ติฯ เย โภโต รญฺโญ ชนปเท อมจฺจา ปาริสชฺชา เนคมา เจว ชานปทา จ…เป.… พฺราหฺมณมหาสาลา เนคมา เจว ชานปทา จ…เป.… คหปติเนจยิกา เนคมา เจว ชานปทา จ, เต ภวํ ราชา อามนฺตยตํ – ‘อิจฺฉามหํ, โภ, มหายญฺญํ ยชิตุํ, อนุชานนฺตุ เม ภวนฺโต ยํ มม อสฺส ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายา’ติฯ ‘เอวํ, โภ’ติ โข, พฺราหฺมณ, ราชา มหาวิชิโต ปุโรหิตสฺส พฺราหฺมณสฺส ปฏิสฺสุตฺวา เย รญฺโญ ชนปเท ขตฺติยา อานุยนฺตา เนคมา เจว ชานปทา จ, เต ราชา มหาวิชิโต อามนฺเตสิ – ‘อิจฺฉามหํ, โภ, มหายญฺญํ ยชิตุํ, อนุชานนฺตุ เม ภวนฺโต ยํ มม อสฺส ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายา’’ติฯ ‘ยชตํ ภวํ ราชา ยญฺญํ, ยญฺญกาโล มหาราชา’ติฯ เย รญฺโญ ชนปเท อมจฺจา ปาริสชฺชา เนคมา เจว ชานปทา จ…เป.… พฺราหฺมณมหาสาลา เนคมา เจว ชานปทา จ…เป.… คหปติเนจยิกา เนคมา เจว ชานปทา จ, เต ราชา มหาวิชิโต อามนฺเตสิ – ‘อิจฺฉามหํ, โภ , มหายญฺญํ ยชิตุํฯ อนุชานนฺตุ เม ภวนฺโต ยํ มม อสฺส ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายา’ติฯ ‘ยชตํ ภวํ ราชา ยญฺญํ, ยญฺญกาโล มหาราชา’ติฯ อิติเม จตฺตาโร อนุมติปกฺขา ตสฺเสว ยญฺญสฺส ปริกฺขารา ภวนฺติฯ

อฏฺฐ ปริกฺขารา

[340] ‘‘ราชา มหาวิชิโต อฏฺฐหงฺเคหิ สมนฺนาคโต, อุภโต สุชาโต มาติโต จ ปิติโต จ สํสุทฺธคหณิโก ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อกฺขิตฺโต อนุปกฺกุฏฺโฐ ชาติวาเทน อภิรูโป ทสฺสนีโย ปาสาทิโก ปรมาย วณฺณโปกฺขรตาย สมนฺนาคโต พฺรหฺมวณฺณี พฺรหฺมวจฺฉสี อขุทฺทาวกาโส ทสฺสนาย; อฑฺโฒ มหทฺธโน มหาโภโค ปหูตชาตรูปรชโต ปหูตวิตฺตูปกรโณ ปหูตธนธญฺโญ ปริปุณฺณโกสโกฏฺฐาคาโร; พลวา จตุรงฺคินิยา เสนาย สมนฺนาคโต อสฺสวาย โอวาทปฏิกราย สหติ [ปตปติ (สี. ปี.), ตปติ (สฺยา.)] มญฺเญ ปจฺจตฺถิเก ยสสา; สทฺโธ ทายโก ทานปติ อนาวฏทฺวาโร สมณพฺราหฺมณกปณทฺธิกวณิพฺพกยาจกานํ โอปานภูโต ปุญฺญานิ กโรติ; พหุสฺสุโต ตสฺส ตสฺส สุตชาตสฺส, ตสฺส ตสฺเสว โข ปน ภาสิตสฺส อตฺถํ ชานาติ ‘อยํ อิมสฺส ภาสิตสฺส อตฺโถ อยํ อิมสฺส ภาสิตสฺส อตฺโถ’ติ; ปณฺฑิโต, วิยตฺโต, เมธาวี, ปฏิพโล, อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺเน อตฺเถ จินฺเตตุํฯ ราชา มหาวิชิโต อิเมหิ อฏฺฐหงฺเคหิ สมนฺนาคโตฯ อิติ อิมานิปิ อฏฺฐงฺคานิ ตสฺเสว ยญฺญสฺส ปริกฺขารา ภวนฺติฯ