รุจฺจตีติ ฯ อญฺเญสูติ มหาปจฺจรีอาทีสุ ฯ วิจารณาเอว นตฺถีติ
ตตฺถาปิ ปฏิกฺเขปาภาวโต อยเมวตฺโถติ วุตฺตํ โหติ ฯ
[98]

อุปนิธิกถา

ยํ ฯ สงฺโคปนตฺถาย อตฺตโน หตฺเถ นิกฺขิตฺ-
ตสฺส ภณฺฑสฺส คุตฺตฏฺฐาเน ปฏิสามนปฺปโยคํ วินา อญฺญสฺมึ
ปโยเค อกเตปิ รชฺชสงฺโขภาทิกาเล น ทานิ ตสฺส ทสฺสามิ น
มยฺหํ ทานิ ทสฺสตีติ อุโภหิปิ สกสกฏฺฐาเน นิสีทิตฺวา ธุรนิกฺเขเป
กเตปิ อวหาโร นตฺถิ ฯ เกจิ ปเนตฺถ ปาราชิกเมว ปฏิสามนปฺ-
ปโยคสฺส กตตฺตาติ วทนฺติ ฯ อตฺตโน หตฺเถ นิกฺขิตฺตตฺตาติ
เอตฺถ อตฺตโน หตฺเถ สงฺโคปนตฺถาย นิกฺขิตฺตกาลโต ปฏฺฐาย
ตปฺปฏิพทฺธตฺตา อารกฺขาย ภณฺฑสามิกฏฺฐาเน ฐิตตฺตา ฐานสฺส
จ ตทายตฺตตาย ฐานาจาวนสฺส อลพฺภนโต นตฺถิ อวหาโรติ
อธิปฺปาโย ฯ ธมฺมํ วาจาเปตฺวาติ ธมฺมํ กถาเปตฺวา ฯ เอเสว
นโยติ อุทฺธาเรเยว ปาราชิกํ ฯ กสฺมา ฯ อญฺเญหิ อสาธารณสฺส
อภิญฺญาณสฺส วุตฺตตฺตา ฯ อญฺญํ ตาทิสเมว คณฺหนฺเต ยุชฺชตีติ
อิทํ สญฺญาณํ กเถนฺเตน อสุกสฺมึ ฐาเนติ โอกาสสฺส จ นิยมิตตฺตา
ตสฺมึ ฐาเน ฐิตปตฺตํ อปเนตฺวา ตสฺมึเยว โอกาเส อญฺญํ
ตาทิสเมว ปจฺฉา ฐปิตํ ปตฺตํ สนฺธาย กถิตนฺติ ตีสุปิ คณฺฐีปเทสุ
วุตฺตํ ฯ โจเรน สลฺลกฺขิตปตฺตสฺส คหณาภาเวปิ อิทํ เถเนตฺวา
คณฺหิสฺสามีติ ตสฺมึ โอกาเส ฐิเต ตาทิเส วตฺถุมตฺเต ตสฺส เถยฺย-
[ ม. ป. 94 ส. ป. 424-6 ]

จิตฺตสพฺภาวโต อญฺญํ ตาทิสเมว คณฺหนฺเต ยุชฺชตีติ โจรสฺส
อวหาโร ทสฺสิโต ฯ ปทวาเรนาติ เถเรน นีหริตฺวา ทินฺนปตฺตํ
คเหตฺวา คจฺฉโต โจรสฺส ปทวาเรน ฯ อตาทิสเมว คณฺหนฺเต
ยุชฺชตีติ มมายํ ปตฺโต น โหตีติ วา มยา กถิโต อยํ ปตฺโต
น โหตีติ วา ชานิตฺวา เถยฺยจิตฺเตน คณฺหนฺตสฺส อิทํ เถเนตฺวา
คณฺหิสฺสามีติ วตฺถุมตฺเต เถยฺยจิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา คณฺหนฺตสฺส
จ อวหารสมฺภวโต วุตฺตํ ฯ คามทฺวารนฺติ สมณสารุปฺปโวหาร-
มตฺตเมตํ ฯ อนฺโตคามํ อิจฺเจว วุตฺตํ โหติ ฯ วุตฺตนเยเนว
เถรสฺส ปาราชิกนฺติ เถยฺยจิตฺเตน ปรสนฺตกสฺส คหิตตฺตา อุทฺธาเร-
เยว เถรสฺส ปาราชิกํ ฯ โจรสฺส ทุกฺกฏนฺติ อสุทฺธจิตฺเตน
คหิตตฺตา คหิตกาเล โจรสฺส ทุกฺกฏํ ฯ วุตฺตนเยเนว อุภินฺนมฺปิ
ทุกฺกฏนฺติ โจรสฺส สามิเกน ทินฺนตฺตา ปาราชิกํ นตฺถิ อสุทฺธ-
จิตฺเตน คหิตตฺตา ทุกฺกฏํ เถรสฺส ปน อตฺตโน สนฺตเกปิ
อสุทฺธจิตฺตตาย ทุกฺกฏํ ฯ อาณตฺติยา คหิตตฺตาติ เอตฺถ ปตฺตจีวรํ
คณฺห อสุกํ นาม คามํ คนฺตฺวา ปิณฺฑาย จริสฺสามาติ เอวํ
เถเรน กตอาณตฺติยา ฯ วิหารสฺส ปรภาเค อุปจารโต ปฏฺฐาย
ยาว ตสฺส คามสฺส ปรโต อุปจาโร ตาว สพฺพํ เขตฺตเมว
ชาตนฺติ อธิปฺปาโย ฯ มคฺคโต โอกฺกมฺมาติ เอตฺถ อุภินฺนํ
สกฏจกฺกมคฺคานํ อนฺตราฬมฺปิ มคฺโคเยวาติ ทฏฺฐพฺพํ ฯ อฏฺฐตฺวา
[ ม. ป. 94 ส. ป. 426-7 ]

อนิสีทิตฺวาติ เอตฺถ วิหารํ ปวิสิตฺวา สีสาทีสุ ภารํ ภูมิยํ อนิกฺ-
ขิปิตฺวาว ติฏฺฐนฺโต นิสีทนฺโต วา วิสฺสมิตฺวา เถยฺยจิตฺเต
วูปสนฺเต ปุน เถยฺยจิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา คจฺฉติ เจ ปทุทฺธาเรน
กาเรตพฺโพ ฯ สเจ ภูมิยํ นิกฺขิปิตฺวา ปุน ตํ คเหตฺวา คจฺฉติ
อุทฺธาเรน กาเรตพฺโพ ฯ กสฺมา ฯ อาณาปกสฺส อาณตฺติยา ยํ
กตฺตพฺพํ ตสฺส ตาว ปรินิฏฺฐิตตฺตา ฯ เกจิ ปน ปุริมสฺมึ เถยฺย-
จิตฺเต อวูปสนฺเตปิ วุตฺตนเยเนว วิสฺสมิตฺวา คจฺฉโต ปทุทฺธาเรน
อุทฺธาเรน วา กาเรตพฺโพติ วทนฺติ ฯ อสุกํ นาม คามนฺติ อนิยา-
เมตฺวา อนฺโตคามํ คมิสฺสามาติ อวิเสเสน วุตฺเต วิหารสามนฺตา
สพฺเพปิ โคจรคามา เขตฺตเมวาติปิ วทนฺติ ฯ เสสนฺติ มคฺคูกมน-
วิหาราภิมุขคมนาทิ สพฺพํ ฯ ปุริมสทิสเมวาติ อนาณตฺติยา
คหิเตปิ สามิกสฺส กเถตฺวา คหิตตฺตา เหฏฺฐาวุตฺตวิหารุปจาราทิ สพฺพํ
เขตฺตเมวาติ กตฺวา วุตฺตํ ฯ เอเสว นโยติ อนฺตรามคฺเค เถยฺย-
จิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวาติอาทินา วุตฺตนยํ อติทิสฺสติ ฯ นิมิตฺเต วา
กเตติ จีวรํ เม กิลิฏฺฐํ โก นุโข รชิตฺวา ทสฺสตีติอาทินา
นิมิตฺเต กเต ฯ วุตฺตนยเมวาติ อนาณตฺตสฺส เถเรน สทฺธึ ปตฺตจีวรํ
คเหตฺวา คมนวาเร วุตฺตนยเมว ฯ เอกปสฺเส วาติ วิหารสฺส
มหนฺตตาย อตฺตานํ อทสฺเสตฺวา เอกสฺมึ ปสฺเส วสนฺโต วา ฯ
เถยฺยจิตฺเตน ปริภุญฺชนฺโต ชิราเปตีติ เถยฺยจิตฺเต อุปฺปนฺเน ฐานา-
[ ม. ป. 94 ส. ป. 427-8 ]

จาวนํ อกตฺวา นิวตฺถปารุตนีหาเรเนว ปริภุญฺชนฺโต ชิราเปติ ฯ
ฐานา จาเวนฺตสฺส ปน เถยฺยจิตฺเต สติ ปาราชิกเมว สีเส ภารํ
ขนฺเธ กรณาทีสุ วิย ฯ ยถา ตถา วา นสฺสตีติ อคฺคิอาทินา
วา อุปจิกาทีหิ ขาทิตํ วา นสฺสติ ฯ อญฺโญ วา โกจีติ อิมินา
ปน เยน ฐปิตํ โสปิ สงฺคหิโตติ เวทิตพฺพํ ฯ ตว ถูลสาฏโก
ลทฺโธติอาทินา มุสาวาเท ทุกฺกฏํ อทินฺนาทานปฺปโยคตฺตา ฯ
อิตรํ คณฺหโต อุทฺธาเร ปาราชิกนฺติ เอตฺถ ปวิสิตฺวา ตว สาฏกํ
คณฺหาหีติ อิมินาว อุปนิธิภาวโต มุตฺตตฺตา สามิกสฺส อิตรํ คณฺห-
โตปิ อตฺตโน สาฏเก อาลยสฺส สมฺภวโต จ อุทฺธาเร ปาราชิกนฺติ
วุตฺตํ ฯ น ชานนฺตีติ เตน วุตฺตวจนํ อสฺสุณนฺตา น ชานนฺติ ฯ
เอเสว นโยติ เอตฺถ สเจ ชานิตฺวาปิ จิตฺเตน น สมฺปฏิจฺฉนฺติ
เอเสว นโยติ ทฏฺฐพฺพํ ฯ ปฏิกฺขิปนฺตีติ เอตฺถ จิตฺเตน ปฏิกฺ-
เขโปปิ สงฺคหิโตวาติ เวทิตพฺพํ ฯ ยาจิตา วา อยาจิตา วาติ
เอตฺถ ยาจิตา ยทิ จิตฺเตนปิ สมฺปฏิจฺฉนฺติ นฏฺเฐ คีวา ฯ
อยาจิตา ปน ยทิปิ จิตฺเตน สมฺปฏิจฺฉนฺติ นตฺถิ คีวา ฯ
คเหตฺวา ฐเปตีติ เอตฺถ จาเลตฺวา ตสฺมึเยว ฐาเน ฐปิเตปิ นฏฺเฐ
คีวา ฯ อุปจาเร วิชฺชมาเนติ ภณฺฑาคารสฺส สมีเป อุจฺจาร-
ปสฺสาวฏฺฐาเน วิชฺชมาเน ฯ มยิ จ มเต สงฺฆสฺส จ เสนาสเน
วินฏฺเฐติ เอตฺถ เกวลํ สงฺฆสฺส เสนาสนํ มา นสฺสีติ อิมินาว
[ ม. ป. 94 ส. ป. 428-33 ]

อธิปฺปาเยน วิวริตุมฺปิ วฏฺฏติเยวาติ วทนฺติ ฯ สหาเยหิ
ภวิตพฺพนฺติ เตหิปิ กิญฺจิ กิญฺจิ ทาตพฺพนฺติ วุตฺตํ โหติ ฯ อยํ
สามีจีติ ภณฺฑาคาเร วสนฺตานํ อิทํ วตฺตํ ฯ โลลมหาเถโรติ
มนฺโท โมมูโห หสิตกีฬิตปฺปสุโต วา มหาเถโร ฯ อตฺตโน
อตฺตโน วสนคพฺเภสุ สภาคภิกฺขูนํ ปริกฺขารํ ฐเปนฺตีติ โยเชตพฺพํ ฯ
อิตเรหีติ ตสฺมึเยว คพฺเภ วสนฺเตหิ อิตรภิกฺขูหิ ฯ วิหารวาเร
นิยุตฺโต วิหารวาริโก วารํ กตฺวา วิหารรกฺขณโก ฯ นิวาปนฺติ
ภตฺตเวตฺตนํ ฯ ปฏิปถํ คเตสูติ โจรานํ อาคมนํ ญตฺวา ปฐม-
ตรํเยว คนฺตฺวา สทฺทํ กริสฺสามาติ โจรานํ อภิมุขํ คเตสุ ฯ
นิสฺสิตเก ชคฺคนฺตีติ อตฺตโน อตฺตโน นิสฺสิตเก ภิกฺขาจริยาย
โปเสนฺโตปิ นิสฺสิตเกหิ วิหารํ ชคฺคาเปนฺติ ฯ อสหายสฺส อทุติยสฺ-
สาติ ปาโฐ ยุตฺโต ฯ ปจฺฉิมํ ปุริมสฺเสว เววจนํ ฯ อสหายสฺส
วา อตฺตทุติยสฺส วาติ อิมสฺมึ ปน ปาเฐ เอเกน อานีตํ ทฺวินฺนํ
นปฺปโหตีติ อตฺตทุติยสฺสาปิ วาโร นิวาริโตติ วทนฺติ ฯ ตํ ยสฺส
สภาโค ภิกฺขุ ภตฺตํ อาเนตฺวา ทาตา นตฺถีติ อิมินา น สเมตีติ
วีมํสิตพฺพํ ฯ อุปชีวนฺเตน ฐาตพฺพนฺติ อพฺโภกาสิกรุกฺขมูลิเกนาปิ
ปากวฏฺฏํ อุปนิสฺสาย ชีวนฺเตน จ ปตฺตจีวรรกฺขณตฺถาย วิหารวาเร
สมฺปตฺเต ฐาตพฺพํ ฯ ปริปุจฺฉนฺติ ปุจฺฉิตปญฺหวิสชฺชนํ อฏฺฐกถํ
วา ฯ ทุคุณนฺติ วสฺสคฺเคน ปาปิตํ วินาว เทฺว โกฏฺฐาเสติ
[ ม. ป. 94 ส. ป. 434-6 ]

วทนฺติ ฯ ปกฺขวาเรนาติ อฑฺฒมาสวาเรน ฯ
[99]

สุงฺกฆาฏกถา

ยํ ฯ ตโต หนนฺตีติ ตโต นีหรนฺตา หนนฺติ ฯ
ตนฺติ สุงฺกฏฺฐานํ ฯ ยโตติ ยโต นีหริยมานภณฺฑโต ฯ ราชกนฺติ
ราชายตฺตํ ฯ ตมฺปิ ราชารหเมวาติ อาห อยเมวตฺโถติ ฯ อิโตติ
อิโต ภณฺฑโต ฯ ทุติยํ ปาทํ อติกฺกาเมตีติ เอตฺถ ปฐมํ ปาทํ
ปริจฺเฉทโต พหิ ฐเปตฺวา ทุติเย ปาเท อุทฺธฏมตฺเต ปาราชิกนฺติ
วทนฺติ อุทฺธริตฺวา พหิ อฏฺฐปิเตปิ พหิ ฐิโตเยว นาม โหตีติ
กตฺวา ฯ ยตฺถ ยตฺถ ปทวาเรน อาปตฺติ กาเรตพฺพา ตตฺถ ตตฺถ
สพฺพตฺถาปิ เอเสว นโยติปิ วทนฺติ ฯ สุงฺกฆาฏโต พหิ พหิสุงฺก-
ฆาฏํ ฯ อวสฺสํ ปตนกนฺติ อวสฺสํ สุงฺกฆาฏโต พหิ ปตนกํ ฯ
ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนวาติ อวสฺสํ ปตนเก หตฺถโต มุตฺตมตฺเตติ วุตฺตํ
โหติ ฯ วฏฺฏนฺตํ ปุน อนฺโต ปวิสตีติ มหาอฏฺฐกถาวจนสฺส กุรุนฺที-
สงฺเขปฏฺฐกถาหิ อธิปฺปาโย ปกาสิโต ฯ อนฺโต ฐตฺวา พหิ คจฺฉนฺตํ
รกฺขตีติ ภิกฺขุโน ปโยเคน คมนเวคสฺส อนฺโตเยว วูปสนฺตตฺตา ฯ
ปริวตฺเตตฺวา อพฺภนฺตริมํ พหิ ฐเปตีติ อพฺภนฺตเร ฐิตํ ปุฏกํ ปริวตฺ-
เตตฺวา พหิ ฐเปติ ฯ เอตฺถ จ อพฺภนฺตริเม ปุฏเก ภูมิโต โมจิต-
มตฺเต ปาราชิกนฺติ วทนฺติ ฯ คจฺฉนฺเต ยาเน วา ฯเปฯ ฐเปตีติ
สุงฺกฆาฏํ อปวิสิตฺวา พหิเยว ฐเปตีติ ตีสุปิ คณฺฐีปเทสุ วุตฺตํ
สุงฺกฏฺฐานสฺส พหิ ฐปิตนฺติ วกฺขมานตฺตา ฯ อาจริยา ปน สงฺกฏฺ-
[ ม. ป. 49-5 ส. ป. 436-8 ]