ทุติยปาราชิกวณฺณนา

[64] ตตฺริทนฺติอาทิ เหฏฺฐา วุตฺตตฺถเมว ฯ อทุติเยน
ชิเนน ยํ ทุติยํ ปาราชิกํ ปกาสิตํ ตสฺส อิทานิ ยสฺมา สํวณฺณ-
นากฺกโม ปตฺโต ตสฺมา ยํ สุวิญฺเญยฺยํ ยญฺจ ปุพฺเพ ปกาสิตํ
ตํ สพฺพํ วชฺชยิตฺวา อสฺส ทุติยสฺส อยํ สํวณฺณนา โหตีติ
สมฺพนฺโธ ฯ ราชคเหติ เอตฺถ ทุคฺคชนปทฏฺฐานวิเสสสมฺปทาทิ-
โยคโต ปธานภาเวน ราชูหิ คหิตํ ปริคฺคหิตนฺติ ราชคหนฺติ อาห
มนฺธาตุ ฯเปฯ วุจฺจตีติ ฯ ตตฺถ มหาโควินฺเทน มหาสตฺเตน
ปริคฺคหิตํ เรณุนา ปริคฺคหิตเมว โหตีติ มหาโควินฺทคฺคหณํ ฯ
มหาโควินฺทปริคฺคหิตตากิตฺตนํ หิ ตทา เรณุนา มคธราเชน
ปริคฺคหิตภาวุปลกฺขณํ ฯ ตสฺส หิ โส ปุโรหิโต ฯ มหาโควินฺโทติ
มหานุภาโว ปุราตโน เอโก มคธราชาติ เกจิ ฯ ปริคฺคหิตตฺตาติ
ราชธานีภาเวน ปริคฺคหิตตฺตา ฯ คยฺหตีติ คโห ฯ ราชูนํ คโหติ
ราชคหํ ฯ นครสทฺทาเปกฺขาย นปปสกนิทฺเทโส ฯ อญฺเญเปตฺถ
ปกาเรติ นครมาปเน รญฺญา การิตสพฺพคฺคหตฺตา ราชคหํ คิชฺฌ-
กูฏาทีหิ ปริกฺขิตฺตตฺตา ปพฺพตราเชหิ ปริกฺขิตฺตเคหสทิสนฺติปิ
ราชคหํ สมฺปนฺนภวนตาย ราชคหนํ ¹ เคหนฺติปิ ราชคหํ สุวิหิตา-

1. ม. ราชมานํ ฯ
[ ม. ป. 76 ส.ป. 342 ]

รกฺขตาย อนตฺถาวหภาเวน อุปคตานํ ปฏิราชูนํ คหภูตนฺติปิ
ราชคหํ ราชูหิ สฺวาธิฏฺฐิตตฺตา เตสํ คหํ เคหภูตนฺติปิ ราชคหํ
อารามรามเณยฺยกาทีหิ ราชธานี นิวาสสุขตาทินา สตฺเตหิ มมตฺต-
วเสน คยฺหติ ปริคฺคยฺหตีติ วา ราชคหนฺติ เอทิเส ปกาเร ฯ
โส ปน ปเทโส ฐานวิเสสภาเวน อุฬารสตฺตปริโภโคติ อาห
ตมฺปเนตนฺติอาทึ ฯ ตตฺถ พุทฺธกาเล จกฺกวตฺติกาเล จาติ อิทํ
เยภุยฺยวเสน วุตฺตํ ฯ เตสนฺติ ยกฺขานํ ฯ วสนวนนฺติ อาปาน-
ภูมิภูตํ อุปวนํ ฯ คิชฺฌา เอตฺถ วสนฺตีติ คิชฺฌํ กูฏํ ฯ ตํ
เอตสฺสาติ คิชฺฌกูโฏ ฯ คิชฺโฌ วิยาติ วา คิชฺฌํ กูฏํ ฯ ตํ
เอตสฺสาติ คิชฺฌกูโฏ ปพฺพโต ฯ คิชฺฌสทิสกูโฏติ คิชฺฌกูโฏติ
วา มชฺฌปทโลปสมาโส ยถา สากปตฺถโวติ ฯ ตสฺมึ คิชฺฌกูเฏ ฯ
เตนาห คิชฺฌา วาติอาทึ ฯ
[65] ตโต ปรํ สงฺโฆติ ติณฺณํ ชนานํ อุปริ สงฺโฆ
จตุวคฺคกรณียาทิกมฺมปฺปตฺตตฺตา ฯ ตสฺมึ ปพฺพเต สนฺนิปติตฺวา
สมาปตฺติยา วีตินาเมนฺตีติ ยถาผาสุกฏฺฐาเน ปิณฺฑาย จริตฺวา
กตภตฺตกิจฺจา อาคนฺตฺวา เจติยคพฺเภ ยมกมหาทฺวารํ วิวรนฺตา
วิย ตํ ปพฺพตํ เทฺวธา กตฺวา อนฺโต ปวิสิตฺวา รตฺติฏฺฐาน-
ทิวาฏฺฐานานิ มาเปตฺวา ตตฺถ สมาปตฺติยา วีตินาเมนฺติ ฯ กทา
ปเนเต ตตฺถ วสึสุ ฯ อตีเต กิร อนุปฺปนฺเน ตถาคเต พาราณสึ
[ ม.ป. 76 ส. ป. 342-3 ]

อุปนิสฺสาย เอกสฺมึ คามเก เอกา กุลธีตา เขตฺตํ รกฺขติ ฯ
ตสฺสา เขตฺตกุฏิยา วีหิโย ภชฺชนฺติยา ตตฺถ มหากรญฺชปุปฺผปฺ-
ปมาณา มหนฺตมหนฺตา มโนหรา ปญฺจสตมตฺตา ลาชา ชายึสุ ฯ
สา เต คเหตฺวา มหติ ปทุมินิปตฺเต ฐเปสิ ฯ ตสฺมึ จ สมเย
เอโก ปจฺเจกพุทฺโธ ตสฺสา อนุคฺคหณตฺถํ อวิทูเร เขตฺตปาฬิยา
คจฺฉติ ฯ สา ตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานสา สุปุปฺผิตํ มหนฺตํ เอกํ
ปทุมํ คเหตฺวา ตตฺถ ลาเช ปกฺขิปิตฺวา ปจฺเจกพุทฺธํ อุปสงฺ-
กมิตฺวา ปญฺจหิ ลาชสเตหิ สทฺธึ ตํ ปทุมปุปฺผํ ทตฺวา ปญฺจปฺ-
ปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา อิมสฺส ภนฺเต ปุญฺญสฺส อานุภาเวน อานุภาว-
สมฺปนฺเน ปญฺจสตปุตฺเต ลเภยฺยนฺติ ปญฺจ ปุตฺตสตานิ ปฏฺเฐสิ ฯ
ตสฺมึเยว จ ขเณ ปญฺจสตา มิคลุทฺทกา สมฺภตสมฺภารา ปริปกฺก-
ปจฺเจกโพธิญาณา ตสฺเสว ปจฺเจกพุทฺธสฺส มธุรมํสํ ทตฺวา เอติสฺสา
ปุตฺตา ภเวยฺยามาติ ปฏฺฐยึสุ ฯ อตีตาสุ อเนกาสุ ชาตีสุ ตสฺสา
ปุตฺตภาเวน อาคตตฺตา ตถา เตสํ อโหสิ ฯ สา ยาวตายุกํ
ฐตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺตา ตโต จุตา ชาตสฺสเร ปทุมคพฺเภ
นิพฺพตฺติ ฯ ตเมโก ตาปโส ทิสฺวา ปฏิชคฺคิ ฯ ตสฺสา ปทสา
วิจรนฺติยา ปทุทฺธาเร ปทุทฺธาเร ภูมิโต ปทุมานิ อุฏฺฐหนฺติ ฯ
เอโก วนจรโก ทิสฺวา พาราณสีรญฺโญ อาโรเจสิ ฯ ราชา ตํ
อาเนตฺวา อคฺคมเหสึ อกาสิ ฯ ตสฺสา คพฺโภ สณฺฐาสิ ฯ
[ ม. ป. 76 ส. ป. 434 ]

มหาปทุมกุมาโร มาตุกุจฺฉิยํ วสิ ฯ เสสา พหิ นิกฺขนฺตํ คพฺภมลํ
นิสฺสาย สํเสทชภาเวน นิพฺพตฺตา ฯ อุปปาติกภาเวนาติ เกจิ ฯ
เต วยปฺปตฺตา อุยฺยาเน ปทุมสฺสเร กีฬนฺตา เอเกกสฺมึ ปทุเม
นิสีทิตฺวา ขยวยํ ปฏฺฐเปตฺวา ปจฺเจกโพธิญาณํ นิพฺพตฺตยึสุ ฯ
อยํ เตสํ พฺยากรณคาถา อโหสิ ฯ
สโรรุหํ ปทุมปลาสมตฺรชํ
สุปุปฺผิตํ ภมรคณานุจิณฺณํ
อนิจฺจตาย วยตํ วิทิตฺวา
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ
ตสฺมึ กาเล เต ตตฺถ วสึสุ ฯ ตทา จสฺส ปพฺพตสฺส อิสิคิลีติ
สมญฺญา อุทปาทิ ฯ อิเม อิสีติ อิเม ปจฺเจกพุทฺธอิสี ฯ สมญฺญายติ
เอตายาติ สมญฺญา ฯ นามนฺติ อตฺโถ ฯ
[66] ติณจฺฉทนา กุฏิโย มชฺฌปทโลปสมาสํ กตฺวา เอกเทเส
วา สมุทายโวหารวเสน ติณกุฏิโยติ วุตฺตา ฯ ตา จ วสฺสํ
อุปคจฺฉึสูติ วจนโต วสฺสุปคมนารหา สทฺวารพนฺธาเอว เวทิตพฺพาติ
อาห ติณจฺฉทนา สทฺวารพนฺธา กุฏิโยติ ฯ วสฺสํ อุปคจฺฉนฺเต-
นาติ วสฺสาวาสํ อุปคจฺฉนฺเตน ฯ นาลกปฏิปทนฺติ โมเนยฺยนฺเต
อุปญฺญิสฺสนฺติอาทินา สตฺถารา นาลกตฺเถรสฺส เทสิตํ ปุถุชฺชน-
กาลโต ปภูติ กิเลสจิตฺตํ อนุปฺปาเทตฺวา ปฏิปชฺชิตพฺพํ โมเนยฺย-
[ ม. ป. 76 ส. ป. 343 ]

ปฏิปทํ ฯ ตํ ปน ปฏิปทํ สุตฺวา นาลกตฺเถโร ตีสุ ฐาเนสุ
อปฺปิจฺโฉ อโหสิ ทสฺสเน สวเน ปุจฺฉายาติ ฯ โส หิ เทสนา-
ปริโยสาเน ปสนฺนจิตฺโต ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา วนํ ปวิฏฺโฐ ปุน
อโห วตาหํ ภควนฺตํ ปสฺเสยฺยนฺติ โลลภาวํ น ชเนสิ ฯ อยมสฺส
ทสฺสเน อปฺปิจฺฉตา ฯ ตถา อโห วตาหํ ปุน ธมฺมเทสนํ สุเณยฺ-
ยนฺติ โลลภาวํ น ชเนสิ ฯ อยมสฺส สวเน อปฺปิจฺฉตา ฯ ตถา
อโห วตาหํ ปุน โมเนยฺยปฏิปทํ ปุจฺเฉยฺยนฺติ โลลภาวํ น ชเนสิ ฯ
อยมสฺส ปุจฺฉาย อปฺปิจฺฉตา ฯ โส เอวํ อปฺปิจฺโฉ สมาโน
ปพฺพตปาทํ ปวิสิตฺวา เอกวนสณฺเฑ เทฺว ทิวสานิ น วสิ เอก-
รุกฺขมูเล เทฺว ทิวสานิ น นิสีทิ เอกคาเม เทฺว ทิวสานิ ปิณฺฑาย
น ปาวิสิ ฯ อิติ วนโต วนํ รุกฺขโต รุกฺขํ คามโต คามํ อาหิณฺ-
ฑนฺโต อนุรูปปฏิปทํ ปฏิปชฺชิตฺวา อคฺคผเล ปติฏฺฐาสิ ฯ เอกสฺส
ภควโต กาเล เอโกเยว นํ ปูเรติ ฯ อิมํ หิ โมเนยฺยปฏิปทํ
อุกฺกฏฺฐํ กตฺวา ปูเรนฺโต ภิกฺขุ สตฺเตว มาสานิ ชีวติ ฯ มชฺฌิมํ
กตฺวา ปูเรนฺโต สตฺต วสฺสานิ ฯ มุทุกํ กตฺวา ปูเรนฺโต โสฬส
วสฺสานิ ฯ อยมฺปน เถโร อุกฺกฏฺฐํ กตฺวา ปูเรสิ ฯ ตสฺมา
สตฺต มาเส ฐตฺวา อตฺตโน อายุสงฺขารสฺส ปริกฺขยํ ญตฺวา
นหายิตฺวา นิวาเสตฺวา กายพนฺธนํ พนฺธิตฺวา ทฺวิคุณํ สงฺฆาฏึ
ปารุปิตฺวา ทสพลาภิมุโข ปญฺจปฺปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา อญฺชลึ
[ ม. ป. 76 ส. ป. 343 ]

ปคฺคเหตฺวา หิงฺคุลกปพฺพตํ นิสฺสาย ฐิตโกว อนุปาทิเสสาย นิพฺพาน-
ธาตุยา ปรินิพฺพายิ ฯ ตสฺส ปรินิพฺพุตภาวํ ญตฺวา ภควา ภิกฺข-
ุสงฺเฆน สทฺธึ ตตฺถ คนฺตฺวา สรีรกิจฺจํ กตฺวา ธาตุโย คาหาเปตฺวา
เจติยํ ปติฏฺฐาเปตฺวา อคมาสิ ฯ เอวรูปํ ปฏิปทํ ปฏิปนฺเนนาปิ
วสฺสํ อุปคจฺฉนฺเตน ฉนฺเน สทฺวารพนฺเธเยว ฐาเน อุปคนฺตพฺพํ
อปฺปิจฺฉตํ นิสฺสายปิ สิกฺขาปทสฺส อนติกฺกมนียตฺตาติ ทสฺเสตุํ
นาลกปฏิปทํ ปฏิปนฺเนนาปีติ วุตฺตํ ฯ
[67] ปญฺจนฺนํ ฉทนานนฺติ ติณปณฺณอิฏฺฐกสิลาสุธาสงฺขา-
ตานํ ปญฺจนฺนํ ฉทนานํ ฯ น ภิกฺขเว อเสนาสนิเกน วสฺสํ
อุปคนฺตพฺพนฺติ วจีเภทํ กตฺวา วสฺสุปคมนํ สนฺธาเยส ปฏิกฺเขโป
น อาลยกรณวเสน อุปคมนํ สนฺธายาติ วทนฺติ ฯ ปาลิยา ปน
อวิเสสตฺตา อฏฺฐกถายญฺจ นาลกปฏิปทํ ปฏิปนฺเนนาปีติอาทินา
อวิเสเสน ทฬฺหํ กตฺวา วุตฺตตฺตา อเสนาสนิกสฺส นาวาทึ วินา
อญฺญตฺถ อาลโย น วฏฺฏตีติ อมฺหากํ ขนฺติ ฯ นาวาสตฺถวเชสุเยว
หิ อนุชานามิ ภิกฺขเว นาวายํ วสฺสํ อุปคนฺตุนฺติอาทินา สติ
อสติ วา เสนาสเน วสฺสุปคมนสฺส วิสุํ อนุญฺญาตตฺตา น
ภิกฺขเว อเสนาสนิเกน วสฺสํ อุปคนฺตพฺพนฺติ อยมฺปฏิกฺเขโป ตตฺถ
น ลพฺภตีติ อสติ เสนาสเน อาลยวเสนปิ นาวาทีสุ อุปคมนํ
วุตฺตํ ฯ อนุธมฺมตาติ วตฺตํ ฯ รตฺติฏฺฐานทิวาฏฺฐานาทีนีติ
[ ม. ป. 76 ส.ป. 343 ]

อาทิสทฺเทน วจฺจกุฏิปสฺสาวฏฺฐานาทึ สงฺคณฺหาติ ฯ กติกวตฺตานิ จ
ขนฺธกวตฺตานิ จ อธิฏฺฐายาติ ปริยตฺติธมฺโม นาม ติวิธมฺปิ
สทฺธมฺมํ ปติฏฺฐาเปติ ตสฺมา สกฺกจฺจํ อุทฺทิสถ อุทฺทิสาเปถ
สชฺฌายํ กโรถ ปธานฆเร วสนฺตานํ สงฺฆฏฺฏนํ อกตฺวา อนฺโต-
วิหาเร นิสีทิตฺวา อุทฺทิสถ อุทฺทิสาเปถ สชฺฌายํ กโรถ ธมฺม-
สฺสวนํ สมิทฺธํ กโรถ ปพฺพาเชนฺตา โสเธตฺวา ปพฺพาเชถ โสเธตฺวา
อุปสมฺปาเทถ โสเธตฺวา นิสฺสยํ เทถ เอโกปิ หิ กุลปุตฺโต
ปพฺพชฺชญฺจ อุปสมฺปทญฺจ ลภิตฺวา สกลํ สาสนํ ปติฏฺฐาเปติ
อตฺตโน ถาเมน ยตฺตกานิ สกฺโกถ ตตฺตกานิ ธุตงฺคานิ สมาทิยถ
อนฺโตวสฺสํ นาเมตํ สกลทิวสํ รตฺติยา จ ปฐมมชฺฌิมปจฺฉิมยาเมสุ
อปฺปมตฺเตหิ ภวิตพฺพํ วีริยํ อารภิตพฺพํ โปราณกา มหาเถราปิ
สพฺพปลิโพเธ ฉินฺทิตฺวา อนฺโตวสฺเส เอกจริยวตฺตํ ปูรยึสุ ภสฺเสสุ
มตฺตํ ชานิตฺวา ทสวตฺถุกถํ ทสอสุภทสานุสฺสติอฏฺฐตฺตึสารมฺมณกถํ
กาตุํ วฏฺฏติ อาคนฺตุกานํ วตฺตํ กาตุํ สตฺตาหกรณีเยน คตานํ
อปโลเกตฺวา ทาตุํ วฏฺฏติ วิคฺคาหิกปิสุณผรุสวจนานิ มา วทถ
ทิวเส ทิวเส สีลานิ อาวชฺเชนฺตา จตุรารกฺขํ อหาเปนฺตา
มนสิการพหุลา วิหรถ เจติยํ วา โพธึ วา วนฺทนฺเตน
คนฺธมาลํ วา ปูเชนฺเตน ปตฺตํ วา ถวิกาย ปกฺขิปนฺเตน น
กเถตพฺพํ อนฺโตคาเม มนุสฺเสหิ สทฺธึ ปจฺจยสํยุตฺตกถา วา
[ ม. ป. 76 ส. ป. 343 ]

วิสภาคกถา วา น กเถตพฺพา รกฺขิตินฺทฺริเยหิ ภวิตพฺพํ ขนฺธก-
วตฺตญฺจ เสขิยวตฺตญฺจ ปูเรตพฺพนฺติ เอวมาทินา กติกวตฺตานิ
ขนฺธกวตฺตานิ จ อธิฏฺฐหิตฺวา ฯ อนุชานามิ ภิกฺขเว วสฺสํ วุฏฺฐานํ
ตีหิ ฐาเนหิ ปวาเรตุนฺติ วุฏฺฐวสฺสานํ ปวารณาย อนุญฺญาตตฺตา
อิมสฺส สุตฺตสฺส วเสน ปวารณาทิวสสฺส อรุณุคฺคมนโต ปฏฺฐาย
อปฺปวาริตาปิ วุฏฺฐวสฺสาติ วุจฺจนฺติ ฯ กิญฺจาปิ อิมํ เตมาสํ วสฺสํ
อุเปมีติ วจนโต ปวารณาทิวสสฺส เตมาสนฺโตคธตฺตา ตํ ทิวสํ
ยาว น ปวาเรนฺติ ตาว วสฺสํ วสนฺตา นาม โหนฺติ ฯ ตถาปิ
เอกเทเสน อวุฏฺฐมฺปิ ตํ ทิวสํ วุฏฺฐภาคาเปกฺขาย วุฏฺฐเมว โหตีติ
กตฺวา เอวํ วุตฺตํ กตากตภาคาเปกฺขาย สมุทาเย ปวตฺตกตากต-
โวหาโร วิย ฯ วิปฺปกตํ หิ ยงฺกิญฺจิ กตากตนฺติ วุจฺจติ ฯ
อนุชานามิ ภิกฺขเว วสฺสํ วุฏฺฐานํ กฐินํ อตฺถริตุนฺติ อิมสฺส ปน
สุตฺตสฺส วเสน นิปฺปริยายโต มหาปวารณาย ปวาริตา ปาฏิปท-
ทิวสโต ปฏฺฐาย วุฏฺฐวสฺสาติ วุจฺจนฺตีติ ทสฺเสตุํ มหาปวารณาย
ปวาริตาติอาทิ วุตฺตํ ฯ ปาฏิปททิวสโต ปฏฺฐาย หิ วสฺสานสฺส
ปจฺฉิเม มาเส กฐินตฺถาโร อนุญฺญาโต ปริวาเร กฐินสฺส อตฺถาร-
มาโส ชานิตพฺโพติ วสฺสานสฺส ปจฺฉิโม มาโส ชานิตพฺโพติ
วุตฺตตฺตา ฯ มหาปวารณาย ปวาริตาติ อิทญฺจ ปุริมิกาย วสฺสูป-
คตานํ สภาวทสฺสนมตฺตํ ฯ เกนจิ อนฺตราเยน อปฺปวาริตาปิ
[ ม.ป. 77 ส.ป. 343-4 ]

วุฏฺฐวสฺสาอิจฺเจว วุจฺจนฺติ ฯ อาปุจฺฉิตพฺพาติ วตฺวา อิทานิ
อาปุจฺฉนวิธึ ทสฺเสนฺโต สเจ อิมํ กุฏินฺติอาทิมาห ฯ ปฏิชคฺคนกํ
วา น ลภตีติ วิหารปจฺจนฺเต กเต ปฏิชคฺคนกํ น ลภติ ฯ เต
ปน ภิกฺขู ชนปทจาริกํ ปกฺกมึสูติ สมฺพนฺโธ ฯ อทฺธานคมเน
จาริกาโวหาโร สาสเน นิรูฬฺโห ฯ กิญฺจาปิ อยํ จาริกา นาม
มหาชนสงฺคหตฺถํ พุทฺธานํเยว ลพฺภติ ฯ พุทฺเธ อุปาทาย ปน
รูฬฺหิสทฺทวเสน สาวกานมฺปิ วุจฺจติ กิลญฺชาทีหิ กตวีชนีนมฺปิ
ตาลวณฺฏโวหาโร วิย ฯ สงฺโคปิตฺวาติ เอกสฺมึ ปเทเส ราสึ
กตฺวา ฯ อิทานิ ตเมว สงฺโคปนวิธึ ทสฺเสนฺโต ยถา จ ฐปิตนฺติ-
อาทิมาห ฯ น โอวสฺสิยตีติ อโนวสฺสกํ ฯ กมฺมนิ อกสทฺโท
ทฏฺฐพฺโพ ฯ ยถา จ ฐปิตํ น โอวสฺสิยติ น เตมิยตีติ อตฺโถ ฯ
อนวโยติ เอตฺถ วโยติ หานิ อายวโยติอาทีสุ วิย ฯ นตฺถิ
เอตสฺส อตฺตโน สิปฺเป วโย โอนตาติ อนวโยติ อาห อนูโน
ปริปุณฺณสิปฺโปติ ฯ อาจริยสฺส กมฺมํ อาจริยกนฺติ อาห อาจริย-
กมฺเมติ ฯ ปิฏฺฐิสงฺฆาโฏ ทฺวารพาหา ฯ กฏฺฐกมฺมํ ถมฺภาทิ ฯ
เตลตมฺพมตฺติกายาติ เตลมิสฺสตมฺพมตฺติกาย ฯ กุฏิกาย กรณ-
ภาวนฺติ กุฏิยา กตภาวํ ฯ สทฺทสตฺถวิทูหิ กึสทฺทโยเค อนาคต-
วจนสฺส อิจฺฉิตตฺตา วุตฺตํ ตสฺส ลกฺขณํ สทฺทสตฺถโต ปริเยสิ-
ตพฺพนฺติ ฯ เมตฺตาปุพฺพภาคนฺติ เมตฺตาฌานสฺส ปุพฺพภาคภูตํ
[ ม. ป. 77 ส. ป. 344-5 ]

สพฺพสตฺเตสุ หิตผรณเมตฺตํ ฯ กสฺมา ปเนตํ วุตฺตํ นนุ อนุทยา-
สทฺโท กรุณาย ปวตฺตตีติ ฯ สจฺจเมตํ อยํ ปน อนุทยาสทฺโท
อนุรกฺขณมตฺตํ อนฺโตนีตํ กตฺวา ปวตฺตมาโน มตฺตาย กรุณาย
จ ปวตฺตตีติ อิธ เมตฺตาย ปวตฺตมาโน วุตฺโต ตสฺมา สุวุตฺต-
เมตํ เอเตน เมตฺตาปุพฺพภาคํ ทสฺเสตีติ ฯ กรุณาปุพฺพภาคนฺติ
กรุณาฌานสฺส ปุพฺพภาคภูตํ สตฺเตสุ อนุกมฺปมตฺตํ ฯ จิกฺขลฺลํ
มตฺติกา ฯ ตสฺส มทฺทนํ อุทกํ อาสิญฺจิตฺวา หตฺถาทีหิ ปริมทฺทนํ ฯ
เมตฺตากรุณานนฺติ อปฺปนาปฺปตฺตเมตฺตากรุณานํ ฯ กิญฺจาปิ เถเรน
สญฺจิจฺจ ขุทฺทานุขุทฺทกา ปาณา มรณาธิปฺปาเยน น พฺยา-
พาธิตา ฯ ตถาปิ กรุณาย อภาเวน เอวํ กเต อิเม ปาณา
วินสฺสิสฺสนฺตีติ อนุปปริกฺขิตฺวา กตตฺตา เถรํ วิครหิ ฯ ชนานํ
สมูโห ชนตาติ อาห ปจฺฉิโม ชนสมูโหติ ฯ ปาตพฺยภาวนฺติ
วินาเสตพฺพตํ ฯ ปาณาติปาตํ กโรนฺตานนฺติ เถเรน อกเตปิ ปาณาติ-
ปาเต ปเรหิ สลฺลกฺขณาการํ ทสฺเสติ ฯ อิมสฺส ทิฏฺฐานุคตินฺติ
อิมสฺส ทิฏฺฐิยา อนุคมนํ ฯ ฆํสิตพฺเพติ ฆฏฺฏยิตพฺเพ ฯ วินาสิ-
ตพฺเพติ อตฺโถ ฯ เอวํ มญฺญีติ ยถา เถเรน กตํ เอวํ มา มญฺญิ ฯ
มา ปจฺฉิมา ชนตา ปาเณสุ ปาตพฺยตํ อาปชฺชีติ วจนโต โย ภิกฺขุ
อิฏฺฐกปจนปตฺตปจนกุฏิกรณวิหารการาปนวิหารสมฺมชฺชนปฏคฺคิทาน-
กูปโปกฺขรณีขณาปนาทีสุ ยตฺถ ขุทฺทานุขุทฺทกานํ ปาณานํ
[ ม. ป. 77 ส. ป. 346 ]

วิหึสา ภวิสฺสตีติ ชานาติ เตน ตาทิเส ปเทเส กปฺปิยวจนํ
วตฺวาปิ น ตํ กมฺมํ กาเรตพฺพนฺติ ทสฺเสติ ฯ ตตฺถ ตตฺถ วุตฺตเมว
อาปตฺตินฺติ ปฐวีขณนภูตคามปาตพฺยตาทีสุ วุตฺตปาจิตฺติยาทิ-
อาปตฺตึ ฯ อาทิกมฺมิกตฺตา อนาปตฺตีติ กุฏิกรณปจฺจยา อนาปตฺติ ฯ
สิกฺขาปทํ อติกฺกมิตฺวาติ น จ ภิกฺขเว สพฺพมตฺติกามยา กุฏิกา
กาตพฺพา โย กเรยฺย อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสาติ วุตฺตสิกฺขาปทํ อติกฺ-
กมิตฺวา ฯ ยทิ อญฺเญน กตํ ลภิตฺวา วสนฺตสฺส อนาปตฺติ
สิยา น ภควา ตํ กุฏิกํ ภินฺทาเปยฺยาติ อาห กตํ ลภิตฺวา
ตตฺถ วสนฺตานมฺปิ ทุกฺกฏเมวาติ ฯ ยถา ตถา วา มิสฺสา โหตูติ
เหฏฺฐา มตฺติกา อุปริ ทพฺพสมฺภาราติอาทินา นเยน เกนจิ
อากาเรน มิสฺสา โหตุ ฯ คิญฺชกาวสถสงฺเขเปนาติ เอตฺถ คิญฺชกา
วุจฺจนฺติ อิฏฺฐกา ฯ คิญฺชกาหิเอว กโต อาวสโถ คิญฺชกาวสโถ ฯ
อิฏฺฐกามยสฺส อาวสถสฺเสตํ อธิวจนํ ฯ ตํ กิร อาวสถํ ยถา
สุธาปริกมฺเมน ปโยชนํ นตฺถิ เอวํ อิฏฺฐกาหิเอว จินิตฺวา
ฉาเทตฺวา กโรนฺติ ฯ ตุลาทณฺฑกวาฏผลกานิ ปน ทารุมยาเนว ฯ
วิกิรนฺตาติ จุณฺณวิจุณฺณํ กโรนฺตา ฯ กิสฺสาติ เกน การเณน ฯ
วยกมฺมมฺปิ อตฺถีติ ทฺวารกวาฏาทิอภิสงฺขรณาทีสุ กตวยกมฺมมฺปิ
อตฺถิ ฯ ภิกฺขูนํ อกปฺปิยตฺตาเอว ติตฺถิยานุรูปตฺตา ติตฺถิยทฺธโช ฯ
มหาอฏฺฐกถายํ วุตฺตการเณสุ อตฺตโน อธิปฺเปตการณทฺวยํ ปติฏฐา-
[ ม. ป. 77 ส. ป. 346-7 ]

เปตฺวา อปรานิปิ ตตฺถ วุตฺตการณานิ ทสฺเสนฺโต อาห อฏฺฐ-
กถายมฺปน อญฺญานิปิ การณานิ วุตฺตานีติอาทึ ฯ ตตฺถ
สตฺตานุทยายาติ ตาทิสาย กุฏิกาย กรณปจฺจยา วินสฺสมานสตฺเตสุ
อนุทยาย ฯ ยสฺมา สพฺพมตฺติกามยา กุฏิ สุกรา ภินฺทิตุํ ตสฺมา
ตตฺถ จ ฐปิตํ ปตฺตจีวราทิ อคุตฺตํ โหติ โจราทีหิ อวหริตุํ
สกฺกา ฯ เตน วุตฺตํ ปตฺตจีวรคุตฺตตฺถายาติ ฯ เสนาสนพาหุลฺล-
ปฏิเสธนตฺถายาติ เสนาสนานํ พหุลฺลภาวนิเสธนตฺถาย ฯ ตาทิสสฺส
วา เสนาสนสฺส อภิสงฺขรเณ ภิกฺขูนํ อุทฺเทสปริปุจฺฉาทีนิ เสส-
กมฺมานิ ปริจฺจชิตฺวา นิจฺจพฺยาวฏตานิเสธนตฺถํ ฯ อนุปวชฺโชติ
โทสํ อาโรเปตฺวา น วตฺตพฺโพ ฯ
[68] ปาลิมุตฺตกวินิจฺฉเยสุ ตญฺจ โข ฯเปฯ น วณฺณ-
มฏฺฐตฺถายาติ อิทํ ฉตฺตทณฺฑคฺคาหกสลากปญฺชรวินทฺธนํ สนฺธายาติ
วทนฺติ ฯ สพฺพตฺถาติ ฉตฺตทณฺเฑ สพฺพตฺถ ฯ อารคฺเคนาติ
นิขาทนมุเขน ฯ ฆฏกมฺปิ วาฬรูปมฺปิ ภินฺทิตฺวา ธาเรตพฺพนฺติ
สเจ ตาทิสํ อกปฺปิยฉตฺตํ ลภติ ฆฏกมฺปิ วาฬรูปมฺปิ ภินฺทิตฺวา
ตจฺเฉตฺวา ธาเรตพฺพํ ฯ สุตฺตเกน วา ทณฺโฑ เวเฐตพฺโพติ ยถา
ฉตฺตทณฺเฑ เลขา น ปญฺญายติ ตถา เวเฐตพฺโพ ฯ ทณฺฑ-
พุนฺเธติ ทณฺฑมูเล ฯ ฉตฺตทณฺฑสฺส เหฏฺฐิมตเลติ อตฺโถ ฯ
ฉตฺตมณฺฑลิกนฺติ ฉตฺตสฺส อนฺโต ขุทฺทกมณฺฑลํ ฯ อุกฺกิริตฺวาติ
[ ม. ป. 77 ส.ป. 347-8 ]

อุฏฺฐเปตฺวา ฯ สา วฏฺฏตีติ ยทิปิ รชฺชุเกหิ น พนฺธนฺติ พนฺธิ
ิตุมฺปน ยุตฺตฏฺฐานตฺตา วฏฺฏติ ฯ นานาสุตฺตเกหีติ นานาวณฺเณหิ
สุตฺเตหิ ฯ อิทญฺจ ตถา กโรนฺตานํ กรณปฺปการทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ ฯ
เอกวณฺณสุตฺตเกนาปิ วุตฺตปฺปกาเรน สิพฺพิตุํ น วฏฺฏติเยว ฯ
ปฏมุเขติ ปฏโกฏิยํ ฯ ทฺวินฺนํ ปฏานํ สงฺฆาฏิตฏฺฐานํ สนฺธาเยตํ
วุตฺตํ ฯ ปริยนฺเตติ จีวรปริยนฺเต ฯ อนุวาตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ ฯ
เวณินฺติ วรกสีสากาเรน สิพฺพนํ ฯ สงฺขลิกนฺติ วิฬาลพนฺธนา-
กาเรน สิพฺพนํ ฯ เวณึ สงฺขลิกนฺติ เจตฺถ อุปโยควจนํ กโรนฺตีติ
กรณกิริยาเปกฺขํ ฯ อคฺฆิยคยมุคฺคราทีนีติ เอตฺถ อคฺฆิยํ นาม
เจติยสณฺฐาเนน สิพฺพนํ ฯ มูเล ตนุกํ อคฺเค มหนฺตํ กตฺวา
ตทากาเรน สิพฺพนํ คยํ ฯ มูเล จ อคฺเค จ เอกสทิสํ กตฺวา
มุคฺครากาเรน สิพฺพนํ มุคฺคโร ฯ กกฺกฏกกฺขีนิ อุกฺกิรนฺตีติ คณฺฐิก-
ปฏฺฏปาสกปฏฺฏานํ อนฺเตหิ ปาฬิพนฺธํ กตฺวา กกฺกฏกานํ อกฺขิ-
สณฺฐานํ อุฏฺฐเปนฺติ กโรนฺตีติ อตฺโถ ฯ โกณสุตฺตปีฬกาติ คณฺฐิก-
ปาสวฏฺฏีนํ โกเณหิ นีหฏสุตฺตานํ โกฏิโยติ ตีสุปิ คณฺฐีปเทสุ
วุตฺตํ ฯ กถมฺปน ตา ปีฬิกา ทุวิญฺเญยฺยรูเป กาตพฺพาติ ฯ โกเณหิ
นีหฏสุตฺตานํ อนฺเตสุ เอกวารํ คณฺฐิกกรเณน วา ปุน นิวตฺเตตฺวา
สิพฺพเนน วา ทุวิญฺเญยฺยสภาวํ กตฺวา สุตฺตโกฏิโย รสฺสํ กตฺวา
ฉินฺทิตพฺพา ฯ ธมฺมสิริตฺเถเรน ปน โกณสุตฺตา จ ปีฬกา
[ ม. ป. 77 ส.ป. 348 ]

0ทุวิญฺเญยฺยาว กปฺปเรติ วุตฺตํ ฯ ตถา อาจริยพุทฺธทตฺตตฺเถเรนาปิ
สุตฺตา จ ปีฬกา ตตฺถ ทุวิญฺเญยฺยาว ทีปิตาติ วุตฺตํ ฯ ตสฺมา
เตสํ มเตน โกณสุตฺตา จ ปีฬกา จ โกณสุตฺตปีฬกาติ เอวเมตฺถ
อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ ฯ มณินาติ มสารคลฺลาทิปาสาเณน ฯ น
ฆฏฺเฏตพฺพนฺติ น ฆํสิตพฺพํ ฯ อํสวทฺธกกายพนฺธนานิ ปน สงฺขาทีหิ
ฆํสิตุํ วฏฺฏติ ฯ ปาสกํ กตฺวา พนฺธิตพฺพนฺติ รชนกาเล พนฺธิตพฺพํ
เสสกาเล โมเจตฺวา ฐเปตพฺพํ ฯ คณฺฐิเกติ ทนฺตมยาทิคณฺฐิเก ฯ
ปีฬกาติ วินฺทุํ วินฺทุํ กตฺวา อุฏฺฐาเปตพฺพปีฬกา ฯ เตลวณฺโณติ
สมณสารุปฺปวณฺณํ สนฺธาย วุตฺตํ ฯ มณิวณฺณํ ปน ปตฺตํ
อญฺเญน กตํ ลภิตฺวา ปริภุญฺชิตุํ วฏฺฏตีติ วทนฺติ ฯ ปตฺตมณฺ-
ฑเลติ ติปุสีสาทิมเย ปตฺตมณฺฑเล ฯ น ภิกฺขเว จิตฺรานิ
ปตฺตมณฺทลานิ ธาเรตพฺพานิ รูปกากิณฺณานิ ภตฺติกมฺมกตานีติ
วุตฺตตฺตา ภตฺติกมฺมํ น วฏฺฏตีติ วุตฺตํ ฯ อนุชานามิ ภิกฺขเว
มกรทนฺตกํ ฉินฺทิตุนฺติ วจนโต มกรทนฺตกมฺปน วฏฺฏตีติ วุตฺตํ ฯ
มกรมุขนฺติ มกรมุขสณฺฐานํ ฯ เทฑฺฑุภสีสนฺติ อุทกสปฺปสีสสณฺฐานํ ฯ
อจฺฉีนีติ กุญฺชรจฺฉิสณฺฐานานิ ฯ รชฺชุกกายพนฺธนํ เอกเมว วฏฺฏตีติ
รชฺชุกํ พนฺธนฺเตน เอกคุณเมว กตฺวา พนฺธิตุํ วฏฺฏติ ฯ มชฺเฌ
ภินฺทิตฺวา ทิคุณํ กตฺวา พนฺธิตุํ น วฏฺฏติ ฯ ทฺวิคุณํ ปน
อกตฺวา เอกรชฺชุกเมว สตวารมฺปิ ปุนปฺปุนํ อาวิชฺฌิตฺวา พนฺธิตุํ
[ ม. ป. 77 ส.ป. 349-350 ]

วฏฺฏติ ฯ เอกมฺปิ น วฏฺฏตีติ เอกคุณมฺปิ กตฺวา พนฺธิตุํ น
วฏฺฏติ ฯ พหู รชฺชุเก ฯเปฯ วฏฺฏตีติ อิทํ กายพนฺธนํ สนฺธาย
วุตฺตํ น ทสา สนฺธาย ฯ อีทิสํ หิ กายพนฺธนํ พนฺธิตุํ
วฏฺฏติ ฯ เตเนว อาจริยพุทฺธทตฺตตฺเถเรน วุตฺตํ
เอกรชฺชุมยํ วุตฺตํ มุนินา กายพนฺธนํ
ตญฺจ ปามงฺคสณฺฐานํ เอกมฺปิ จ น วฏฺฏติ
รชฺชุเก เอกโต กตฺวา พหู เอกาย รชฺชุยา
นิรนฺตรํ หิ เวเฐตฺวา กตํ วฏฺฏติ พนฺธิตุนฺติ ฯ
มุรชฺชมฺปน กายพนฺธนํ น วฏฺฏติ น ภิกฺขเว อุจฺจาวจานิ กาย-
พนฺธนานิ ธาเรตพฺพานิ กลาพุกํ เทฑฺฑุภกํ มุรชฺชํ มทฺทวีณํ
โย ธาเรยฺย อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสาติ วุตฺตตฺตา ฯ กิมฺปน พหู
รชฺชุเก เอกโต กตฺวา เอเกน นิรนฺตรํ เวเฐตฺวา กตํ มุรชฺชสงฺขํ
น คจฺฉตีติ ฯ อาม น คจฺฉติ มุรชฺชํ หิ นาม นานาวณฺเณหิ
สุตฺเตหิ มุรชฺชวฏฺฏิสณฺฐานํ เวเฐตฺวา กตํ ฯ เกจิ ปน มุรชฺชนฺติ
พหู รชฺชุเก เอกโต สงฺกฑฺฒิตฺวา เอกาย รชฺชุยา ปริเวเฐตฺวา
กตรชฺชูติ วทนฺติ ฯ ตํ น คเหตพฺพํ ฯ ยทิ เจตํ มุรชฺชํ สิยา
พหู รชฺชุเก เอกโต กตฺวา เอเกน นิรนฺตรํ เวเฐตฺวา กตํ พหุ-
รชฺชุกนฺติ น วตฺตพฺพํ ฯ ตํ วฏฺฏตีติ อิทํ วิรุชฺเฌยฺย ฯ มุรชฺชมฺปน-
ปามงฺคสณฺฐานญฺจ ทสาสุ วฏฺฏติ กายพนฺธนสฺส ทสา ชีรนฺติ
[ ม. ป. 77 ส. ป. 350 ]

อนุชานามิ ภิกฺขเว มุรชฺชํ มทฺทวีณนฺติ วุตฺตตฺตา ฯ เตเนว
วกฺขติ อนุชานามิ ภิกฺขเว มทฺทวีณนฺติ อิทํ ทสาสุเยว อนุญฺ-
ญาตนฺติ ฯ กายพนฺธนวิเถติ กายพนฺธนสฺส ปวนนฺโต ชีรติ
อนุชานามิ ภิกฺขเว วิถนฺติ วุตฺตตฺตา กายพนฺธนสฺส ปาสนฺเต ทสามูเล
ตสฺส ถิรภาวตฺถํ กตฺตพฺเพ ทนฺตวิสาณาทิมเย วิเถ ฯ อฏฺฐ
มงฺคลานิ นาม สงฺโข จกฺกํ ปุณฺณกุมฺโภ คทา สิรีวจฺโฉ องฺกุโส
ธชํ โสวตฺถิกนฺติ วทนฺติ ฯ ปริจฺเฉทเลขามตฺตนฺติ อุโภสุ โกฏีสุ
กาตพฺพปริจฺเฉทราชิมตฺตํ ฯ อุชุกเมวาติ วุตฺตตฺตา จตุรสฺสาทิ-
วงฺกคติกํ น วฏฺฏติ ฯ ฉตฺตทณฺฑธมกรกอญฺชนินาฬิกา นานา-
วณฺณเลขา ปริกมฺมกตา น วฏฺฏนฺตีติ วทนฺติ ฯ อารกณฺฏเกติ
โปตฺถกาทิอภิสงฺขรณตฺถํ กเต ทีฆมุขสตฺถเก ฯ วฏฺฏมณิกนฺติ
วฏฺฏํ กตฺวา อคฺคโกฏิยํ อุฏฺฐาเปตพฺพพุพฺพุฬํ ฯ อญฺญํ วา วณฺณ-
มฏฺฐนฺติ อิมินา ปีฬกาทึ สงฺคณฺหาติ ฯ มณิกนฺติ เอกาวฏฺฏมณึ ฯ
ปีฬกนฺติ สาสปมตฺติกา มุตฺตราชิสทิสา พหู วฏฺฏเลขา ฯ อิมสฺมึ
อธิกาเร อวุตฺตตฺตา เลขนิยํ ยงฺกิญฺจิ วณฺณมฏฺฐํ วฏฺฏตีติ วทนฺติ ฯ
วลิตกนฺติ มชฺเฌ วลึ อุฏฺฐาเปตฺวา ฯ มณฺฑลํ โหตีติ อุตฺตรา-
รณิยา ปเวสนตฺถํ อาวาฏมณฺฑลํ โหติ ฯ กิญฺจาปิ เอตฺถ ทนฺต-
กฏฺฐจฺเฉทนวาสิเยว วุตฺตา มหาวาสิยมฺปิ ปน น วฏฺฏติเยว ฯ
อุชุกเมว พนฺธิตุนฺติ สมฺพนฺโธ ฯ อุโภสุ วา ปสฺเสสุ เอกปสฺเส
[ ม. ป. 77 ส. ป. 350-1 ]

วาติ วจนเสโส ฯ กตฺตรยฏฺฐิโกฏิยํ กตอโยวลยานิปิ วฏฺฏนฺติ
เยสํ อญฺญมญฺญสงฺฆฏฺฏเนน สทฺโท นิจฺฉรติ ฯ อามณฺฑสารเกติ
อามลเกหิ กตภาชเน ฯ ภุมฺมตฺถรเณติ จิตฺตกฏสารกจิตฺตตฺถร-
ณาทิเก ปริกมฺมกตาย ภูมิยา อตฺถริตพฺพอตฺถรเณ ฯ ปานียฆเฏติ
อิมินา กุณฺฑิกสรเกปิ สงฺคณฺหาติ ฯ วีชเนติ จตุรสฺสวีชเน ฯ
สพฺพํ ฯเปฯ วฏฺฏตีติ ยถาวุตฺเตสุ มญฺจปีฐาทีสุ อิตฺถีรูปํ
วินา สพฺพํ มาลากมฺมลตากมฺมาทิ วณฺณมฏฺฐํ ภิกฺขุโน วฏฺฏติ ฯ
เสนาสเน กิญฺจิ ปฏิเสเธตพฺพํ นตฺถิ อญฺญตฺร วิรุทฺธเสนาสนาติ
เอตฺถายมธิปฺปาโย เสนาสนปริกฺขาเรสุ ปฏิเสเธตพฺพํ นาม กิญฺจิ
นตฺถิ วิรุทฺธเสนาสนมฺปน สยเมว ปฏิกฺขิปิตพฺพนฺติ ฯ อญฺเญสนฺติ
สีมสามิโน วุตฺตา ฯ ราชวลฺลภา ปรนิกายิกาปิ เอกนิกายิกาปิ
อุโปสถปวารณานํ อนฺตรายกรา อลชฺชิโน ราชกุลุปคา วุจฺจนฺติ ฯ
เตสํ ลชฺชิปริสาติ เตสํ สีมสามิกานํ ปกฺขา หุตฺวา อนุพลํ ทาตุํ
สมตฺถา ลชฺชิปริสา ฯ สุกตเมวาติ อญฺเญสํ สนฺตเกปิ อตฺตโน
สีมาย อนฺโต วุตฺตวิธินา กตํ สุกตเมว ฯ
[69] เทเวน คหิตทารูนีติ รญฺญา ปริคฺคหิตทารูนิ ฯ รญฺโญ
สนฺตกานีติ วุตฺตํ โหติ ฯ ขณฺฑาขณฺฑํ กโรนฺโตติ ขุทฺทกํ
มหนฺตญฺจ ขณฺฑํ กโรนฺโต ฯ กุลโภคอิสฺสริยาทีหิ มหตี มตฺตา
ปมาณํ เอตสฺสาติ มหามตฺโต ฯ เตนาห มหติยา อิสฺสริยมตฺตาย
[ ม. ป. 78-80 ส. ป. 351-3 ]

สมนฺนาคโตติ ฯ อวชฺฌายนฺตีติ เหฏฺฐา กตฺวา โอโลเกนฺติ จินฺเตนฺติ
วา ฯ เตนาห อวชานนฺตาติอาทึ ฯ ลามกโต วา จินฺเตนฺตีติ
นิหีนโต จินฺเตนฺติ ฯ กเถนฺตีติ กึ นาเมตํ กึ นาเมตนฺติ อญฺญ-
มญฺญํ กเถนฺติ ฯ กถํ ปเนตฺถ ทารูนีติ พหุวจนํ อทินฺนนฺติ เอก-
วจเนน สทฺธึ สมฺพนฺธมุปคจฺฉตีติ อาห อทินฺนํ อาทิยสฺสตีติ อยํ
อุชฺฌายนตฺโถติอาทึ ฯ อุชฺฌายนสฺส อทินฺนาทานวิสยตฺตา อทินฺนา-
ทานํ อุชฺฌายนตฺโถติ วุตฺตํ ฯ สติปิ ปเนตฺถ โคปเกน ทินฺน-
ทารูนํ คหเณ อุชุกํ อวตฺวา เลเสน คหิตตฺตา เถโร อทินฺนํ
อาทิยตีติ เวทิตพฺโพ ฯ วจนเภเทติ เอกวจนพหุวจนานํ เภเท ฯ
[70] สพฺพาวนฺตํ ปริสนฺติ ภิกฺขุภิกฺขุนีอาทิสพฺพาวยววนฺตํ
ปริสํ ฯ สพฺพา จตุปฺปริสสงฺขาตา ปชา เอตฺถ อตฺถีติ สพฺพา-
วนฺตา ปริสา ฯ เสนา เอตสฺส อตฺถีติ เสนิโก ฯ เสนิโกเอว
เสนิโย ฯ พิมฺพิสาโรติ ตสฺส นามนฺติ เอตฺถ พิมฺพีติ สุวณฺณํ
ตสฺมา สารสุวณฺณสทิสวณฺณตาย พิมฺพิสาโรติ วุจฺจตีติ เวทิ-
ตพฺโพ ฯ จตุตฺโถ ภาโค ปาโทติ เวทิตพฺโพติ อิมินาว สพฺพ-
ชนปเทสุ กหาปณสฺส วีสติโม ภาโค มาสโกติ อิทญฺจ วุตฺตเมว
โหตีติ ทฏฺฐพฺพํ ฯ โปราณสตฺถานุรูปลกฺขณสมฺปนฺนา อุปฺปาทิตา
นีลกหาปณาติ เวทิตพฺพา ฯ รุทฺรทาเมน อุปฺปาทิโต รุทฺรทามโก ฯ
โส กิร นีลกหาปณสฺส ติภาคํ อคฺฆติ ฯ ยสฺมึ ปน เทเส
[ ม.ป. 81-3 ส.ป. 355-7 ]

ทุติยปาราชิกกณฺเฑ

อนุปฺปญฺญตฺติกถา

นีลกหาปณา น สนฺติ ตตฺถาปิ นีลกหาปณานํ วลญฺชนฏฺฐาเน
จ อวลญฺชนฏฺฐาเน จ สมานอคฺฆวเสน ปวตฺตมานํ ภณฺฑํ คเหตฺวา
นีลกหาปณวเสเนว ปริจฺเฉโท กาตพฺโพติ วทนฺติ ฯ
[71] ตสฺสตฺโถ ฯเปฯ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพติ อิมินา
ภควตา ภิกฺขูนํ อิทํ สิกฺขาปทํ เอวํ ปญฺญตฺตํ โหติ จ อิทญฺจ
อญฺญํ วตฺถุ อุทปาทีติ เอวํ ปฐมปาราชิกวณฺณนายํ วุตฺตนเยเนว
ตสฺสตฺโถ เวทิตพฺโพ อิทานิ ยนฺตํ อญฺญํ วตฺถุ อุปฺปนฺนํ ตํ
ทสฺเสตุํ เตน โข ปน สมเยนาติ อาทิมาหาติ เอวํ อนุปฺ-
ปญฺญตฺติสมฺพนฺโธ จ ตตฺถ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพติ ทสฺเสติ ฯ
รชกา อตฺถรนฺติ เอตฺถาติ รชกตฺถรณํ ฯ รชกตฺถรณนฺติ รชกติตฺถํ
วุจฺจตีติ อาห รชกติตฺถํ คนฺตฺวาติ ฯ วุตฺตเมวตฺถํ วิภาเวนฺโต
อาห ตํ หีติอาทึ ฯ
[72] อภินวนิวิฏฺโฐ เอกกุฏิกาทิคาโม ยาว มนุสฺสา
ปวิสิตฺวา วาสํ น กปฺเปนฺติ ตาว คามสงฺขํ น คจฺฉตีติ
วทนฺติ ฯ ตสฺมา ตตฺถ คามปฺปเวสนาปุจฺฉาทิกิจฺจมฺปิ นตฺถิ ฯ
ยกฺขปริคฺคหภูโตติ สอุปทฺทววเสน วุตฺตํ ฯ ยกฺขนคราทึ วา
สงฺคณฺหาติ ฯ ยกฺขนครมฺปิ อาปนาทีสุ ทิสฺสมาเนสุ คามสงฺขํ
คจฺฉติ อทิสฺสมาเนสุ น คจฺฉติ ฯ ตสฺมา ยกฺขนครมฺปิ ปวิสนฺเตน
อาปณาทีสุ ทิสฺสมาเนสุ สพฺพํ คามปฺปเวสนวตฺตํ กาตพฺพํ
[ ม. ป. 83-4 ส.ป. 35728 ]