ปฐมปาราชิกกณฺเฑ

สมุฏฺฐานาทิกถา

อนฺตเร ยกนมํสํ นิสฺสาย ปติฏฺฐิเต มหาโกสาตกีโกสสทิเส ปิตฺต-
โกเส ฐิตํ ฯ กุปิเตติ ปิตฺตโกสโต จลิตฺวา พหิ นิกฺขนฺเต ฯ
วิสฏฺฐจิตฺโตติ วิสฏฺฐปกติจิตฺโต ฯ ยกฺขุมฺมตฺตโกติ ยกฺขา กิร
ยสฺส จิตฺตํ ขิปิตุกามา โหนฺติ ตสฺส เสตมุขํ นีโลทรํ สุรตฺต-
หตฺถปาทํ มหาสีสํ ปชฺชลิตเนตฺตํ เภรวํ วา อตฺตภาวํ นิมฺมินิตฺวา
ทสฺเสนฺติ เภรวํ วา สทฺทํ สาเวนฺติ กเถนฺตสฺเสว วา มุเข
หตฺถํ ปกฺขิปิตฺวา หทยํ มทฺทนฺติ เตน โส สตฺโต อุมฺมตฺตโก
โหติ ขิตฺตจิตฺโต ฯ เตนาห เภรวานิ วา อารมฺมณานิ ทสฺเสตฺวาติ-
อาทึ ฯ ตตฺถ เภรวานีติ ทสฺสนมตฺเตเนว สตฺตานํ ภยํ ฉมฺภิตตฺตํ
โลมหํสํ อุปฺปาเทตุํ สมตฺถานิ ฯ นิจฺจเมว อุมฺมตฺตโก โหตีติ
ยสฺส ปิตฺตโกสโต ปิตฺตํ จลิตฺวา พหิ นิกฺขนฺตํ โหติ ตํ สนฺธาย
วุตฺตํ ฯ ยสฺส ปน ปิตฺตํ จลิตฺวา ปิตฺตโกเสเยว ฐิตํ โหติ พหิ
อนิกฺขนฺตํ โส อนฺตรนฺตรา สญฺญํ ปฏิลภติ น นิจฺจเมว
อุมฺมตฺตโก โหตีติ เวทิตพฺพํ ฯ ญตฺวาติ สญฺญาปฏิลาเภน
ชานิตฺวา ฯ อธิมตฺตายาติ อธิกปฺปมาณาย ฯ
ปทภาชนียวณฺณนา นิฏฺฐิตา ฯ
[58] ปกิณฺณกนฺติ โวมิสฺสกนยํ ฯ สมุฏฺฐานนฺติ อุปฺปตฺติ-
การณํ ฯ กิริยาติอาทิ นิทสฺสนมตฺตํ ฯ อกิริยาทีนมฺปิ สงฺคโห
ทฏฺฐพฺโพ ฯ เวทนายาติ สหโยเค กรณวจนํ ฯ เวทนาย สห
[ ม. ป. 56-60 ส. ป. 323-4 ]

กุสลญฺจาติ วุตฺตํ โหติ ฯ สพฺพสงฺคาหิยวเสนาติ สพฺเพสํ สิกฺขา-
ปทานํ สงฺคาหกวเสน ฯ ฉ สิกฺขาปทสมุฏฺฐานานีติ กาโย วาจา
กายวาจา กายจิตฺตํ วาจาจิตฺตํ กายวาจาจิตฺตนฺติ เอวํ วุตฺตานิ
ฉ อาปตฺติสมุฏฺฐานานิ ฯ อาปตฺติเยว หิ สิกฺขาปทสีเสน วุตฺตา ฯ
สมุฏฺฐานาทโย หิ อาปตฺติยา โหนฺติ น สิกฺขาปทสฺส ฯ อิเมสุ
ปน ฉสุ สมุฏฺฐาเนสุ ปุริมานิ ตีณิ อจิตฺตกานิ ปจฺฉิมานิ
สจิตฺตกานิ ฯ เตสุ เอเกน วา ทฺวีหิ วา ตีหิ วา จตูหิ วา
ฉหิ วา สมุฏฺฐาเนหิ อาปตฺติโย สมุฏฺฐหนฺติ ฯ ปญฺจสมุฏฺฐานา
อาปตฺติ นาม นตฺถิ ฯ ตตฺถ เอกสมุฏฺฐานา จตุตฺเถน จ ปญฺจเมน
จ ฉฏฺเฐน จ สมุฏฺฐาเนน สมุฏฺฐาติ น อญฺเญน ฯ ทฺวิสมุฏฺฐานา
ปฐมจตุตฺเถหิ จ ทุติยปญฺจเมหิ จ ตติยฉฏฺเฐหิ จ จตุตฺถฉฏฺเฐหิ
จ ปญฺจมฉฏฺเฐหิ จ สมุฏฺฐาเนหิ สมุฏฺฐาติ น อญฺเญหิ ฯ
ติสมุฏฺฐานา ปฐเมหิ จ ตีหิ ปจฺฉิเมหิ จ ตีหิ สมุฏฺฐาเนหิ สมุฏฺฐาติ
น อญฺเญหิ ฯ จตุสฺสมุฏฺฐานา ปฐมตติยจตุตฺถฉฏฺเฐหิ จ ทุติย-
ตติยปญฺจมฉฏฺเฐหิ จ สมุฏฺฐาเนหิ สมุฏฺฐาติ น อญฺเญหิ ฯ
ฉสฺสมุฏฺฐานา ฉหิปิ สมุฏฺฐาติ ฯ สิกฺขาปทํ นาม อตฺถิ
ฉสฺสมุฏฺฐานนฺติ เอตฺถาปิ สิกฺขาปทสีเสน อาปตฺติ วุตฺตาติ
เวทิตพฺพา ฯ เตเนว วกฺขติ สพฺพเมตํ อาปตฺติยํ ยุชฺชติ
สิกฺขาปทสีเสน ปน อฏฺฐกถาสุ เทสนา อารูฬฺหาติ ฯ กายาทีหิ ฉหิ
[ ม. ป. 60 ส. ป. 324 ]

สมุฏฺฐานํ อุปฺปตฺติ เอตสฺสาติ ฉสฺสมุฏฺฐานํ ฯ ฉ วา สมุฏฺฐานานิ
เอตสฺสาติ ฉสฺสมุฏฺฐานํ ฯ อตฺถิ จตุสฺสมุฏฺฐานนฺติ กาโย กายวาจา
กายจิตฺตํ กายวาจาจิตฺตนฺติ อิมานิ จตฺตาริ วาจา กายวาจา
วาจาจิตฺตํ กายวาจาจิตฺตนฺติ อิมานิ วา จตฺตาริ สมุฏฺฐานานิ
เอตสฺสาติ จตุสฺสมุฏฺฐานํ ฯ อตฺถิ ติสมุฏฺฐานนฺติ กาโย วาจา
กายวาจาติ อิมานิ ตีณิ กายจิตฺตํ วาจาจิตฺตํ กายวาจาจิตฺตนฺติ
อิมานิ วา ตีณิ สมุฏฺฐานานิ เอตสฺสาติ ติสมุฏฺฐานํ ฯ
ทฺวิสมุฏฺฐานํ เอกสมุฏฺฐานญฺจ สมุฏฺฐานสีสวเสน ทสฺเสนฺโต อตฺถิ
กฐินสมุฏฺฐานนฺติอาทิมาห ฯ เตรส หิ สมุฏฺฐานสีสานิ ปฐม-
ปาราชิกสมุฏฺฐานํ อทินฺนาทานสมุฏฺฐานํ สญฺจริตฺตสมุฏฺฐานํ สมนุ-
ภาสนสมุฏฺฐานํ กฐินสมุฏฺฐานํ เอฬกโลมสมุฏฺฐานํ ปทโสธมฺม-
สมุฏฺฐานํ อทฺธานสมุฏฺฐานํ เถยฺยสตฺถสมุฏฺฐานํ ธมฺมเทสนาสมุฏฺ-
ฐานํ ภูตาโรจนสมุฏฺฐานํ โจรีวุฏฺฐาปนสมุฏฺฐานํ อนนุญฺญาต-
สมุฏฺฐานนฺติ ฯ ตตฺถ อตฺถิ ฉสฺสมุฏฺฐานนฺติ อิมินา สญฺจริตฺต-
สมุฏฺฐานํ วุตฺตํ ฯ อตฺถิ จตุสฺสมุฏฺฐานนฺติ อิมินา ปน อทฺธาน-
สมุฏฺฐานํ อนนุญฺญาตสมุฏฺฐานญฺจ สงฺคหิตํ ฯ ยํ หิ ปฐมตติย-
จตุตฺถฉฏฺเฐหิ สมุฏฺฐาติ อิทํ อทฺธานสมุฏฺฐานํ ฯ ยํ ปน ทุติย-
ตติยปญฺจมฉฏฺเฐหิ สมุฏฺฐาติ อิทํ อนนุญฺญาตสมุฏฺฐานํ ฯ อตฺถิ
ติสมุฏฺฐานนฺติ อิมินา อทินฺนาทานสมุฏฺฐานํ ภูตาโรจนสมุฏฺฐานญฺจ
[ ม. ป. 60 ส. ป. 324 ]

สงฺคหิตํ ฯ ยํ หิ สจิตฺตเกหิ ตีหิ สมุฏฺฐาเนหิ สมุฏฺฐาติ อิทํ
อทินฺนาทานสมุฏฺฐานํ ฯ ยมฺปน อจิตฺตเกหิ ตีหิ สมุฏฺฐาติ อิทํ
ภูตาโรจนสมุฏฺฐานํ ฯ อตฺถิ กฐินสมุฏฺฐานนฺติอาทินา ปน
อวเสสสมุฏฺฐานสีเสน ทฺวิสมุฏฺฐานํ เอกสมุฏฺฐานญฺจ สงฺคณฺหาติ ฯ
ตถา หิ ยํ ตติยฉฏฺเฐหิ สมุฏฺฐาติ อิทํ กฐินสมุฏฺฐานนฺติ วุจฺจติ ฯ
ยํ ปฐมจตุตฺเถหิ สมุฏฺฐาติ อิทํ เอฬกโลมสมุฏฺฐานํ ฯ ยํ ฉฏฺเฐเนว
สมุฏฺฐาติ อิทํ ธุรนิกฺเขปสมุฏฺฐานํ ฯ สมนุภาสนสมุฏฺฐานนฺติปิ
ตสฺเสว นามํ ฯ อาทิสทฺทสงฺคหิเตสุ ปน ปฐมปาราชิกสมุฏฺฐาน-
ปทโสธมฺมเถยฺยสตฺถธมฺมเทสนาโจรีวุฏฺฐาปนสมุฏฺฐาเนสุ ยํ กาย-
จิตฺตโต สมุฏฺฐาติ อิทํ ปฐมปาราชิกสมุฏฺฐานํ ฯ ยํ ทุติยปญฺจเมหิ
สมุฏฺฐาติ อิทํ ปทโสธมฺมสมุฏฺฐานํ ฯ ยํ จตุตฺถฉฏฺเฐหิ สมุฏฺฐาติ
อิทํ เถยฺยสตฺถสมุฏฺฐานํ ฯ ยํ ปญฺจเมเนว สมุฏฺฐาติ อิทํ
ธมฺมเทสนาสมุฏฺฐานํ ฯ ยํ ปญฺจมฉฏฺเฐหิ สมุฏฺฐาติ อิทํ
โจรีวุฏฺฐาปนสมุฏฺฐานนฺติ เวทิตพฺพํ ฯ
[59] เอวํ สมุฏฺฐานวเสน สพฺพสิกฺขาปทานิ เตรสธา ทสฺเสตฺวา
อิทานิ กิริยาวเสน ปญฺจธา ทสฺเสนฺโต ตตฺราปิ กิญฺจิ กิริยโต
สมุฏฺฐาตีติอาทิมาห ฯ ตตฺถ กิญฺจีติ สิกฺขาปทสีเสน อาปตฺตึ
วทติ ฯ ตสฺมา ยา กาเยน วา วาจาย วา ปฐวีขณนาทีสุ วิย
วีติกฺกมํ กโรนฺตสฺส โหติ อยํ กิริยโต สมุฏฺฐาติ นาม ฯ
[ ม. ป. 60 ส. ป. 324 ]

ยา กายวาจาย กตฺตพฺพํ อกโรนฺตสฺส โหติ ปฐมกฐินาปตฺติ วิย
อยํ อกิริยโต สมุฏฺฐาติ นาม ฯ ยา กโรนฺตสฺส จ อกโรนฺตสฺส
จ โหติ อญฺญาติกาย ภิกฺขุนิยา หตฺถโต จีวรปฏิคฺคหณาปตฺติ
วิย อยํ กิริยากิริยโต สมุฏฺฐาติ นาม ฯ ยา สิยา กโรนฺตสฺส
จ สิยา อกโรนฺตสฺส จ โหติ รูปิยปฏิคฺคหณาปตฺติ วิย อยํ
สิยา กิริยโต สิยา อกิริยโต สมุฏฺฐาติ นาม ฯ ยา สิยา
กโรนฺตสฺส จ สิยา กโรนฺตสฺส จ อกโรนฺตสฺส จ โหติ กุฏิการา-
ปตฺติ วิย อยํ สิยา กิริยโต สิยา กิริยากิริยโต สมุฏฺฐาติ
นาม ฯ อิทานิ สพฺพสิกฺขาปทานิ สญฺญาวเสน ทฺวิธา กตฺวา
ทสฺเสนฺโต ตตฺราปิ อตฺถิ สญฺญาวิโมกฺขนฺติอาทิมาห ฯ สญฺญาย
อภาเวน วิโมกฺโข อสฺสาติ สญฺญาวิโมกฺขนฺติ มชฺเฌปทโลปสมาโส
ทฏฺฐพฺโพ ฯ ยโต หิ วีติกฺกมสญฺญาย อภาเวน มุจฺจติ อิทํ
สญฺญาวิโมกฺขนฺติ วุจฺจติ ฯ จิตฺตงฺคํ ลภติเยวาติ กายจิตฺตาทิ-
สจิตฺตกสมุฏฺฐาเนเหว สมุฏฺฐหนโต ลภติเยวาติ อวธารเณน โน
น ลภตีติ ทสฺเสติ ฯ ตสฺมา ยํ จิตฺตงฺคํ ลภติ น ลภติ จ ตํ
อิตรนฺติ วุตฺตํ อิตรสทฺทสฺส วุตฺตปฏิโยควิสยตฺตา ฯ ปุน สพฺพ-
สิกฺขาปทานิ จิตฺตวเสน ทฺวิธา ทสฺเสนฺโต ปุน อตฺถิ สจิตฺตกนฺติ-
อาทิมาห ฯ ยํ สเหว จิตฺเตน อาปชฺชตีติ ยํ สจิตฺตเกเนว สมุฏฺ-
ฐาเนน อาปชฺชติ โน อจิตฺตเกน ฯ วินาปีติ อปิสทฺเทน สหาปิ
[ ม. ป. 60 ส. ป.. 324 ]

จิตฺเตน อาปชฺชตีติ ทสฺเสติ ฯ ยํ หิ กทาจิ อจิตฺตเกน กทาจิ
สจิตฺตเกน สมุฏฺฐาเนน สมุฏฺฐาติ ตํ อจิตฺตกนฺติ วุจฺจติ ฯ เอตฺถ
จ สญฺญาทุกํ อนาปตฺติมุเขน วุตฺตํ สจิตฺตกทุกํ อาปตฺติมุเขน
วุตฺตนฺติ อิทเมเตสํ นานากรณนฺติ เวทิตพฺพํ ฯ โลกวชฺชทุกสฺส
เหฏฺฐาวุตฺตลกฺขณตฺตา ตํ อวิภชิตฺวา อิทานิ สพฺพสิกฺขาปทานิ
กมฺมวเสน ทุวิธานิ กุสลาทิวเสน เวทนาวเสน จ ติวิธานิ โหนฺตีติ
ทสฺเสนฺโต กมฺมกุสลเวทนาวเสนาติอาทิมาห ฯ เอตฺถ ปน
กิญฺจาปิ อฏฺฐกถาสุ อาคตนเยน กายกมฺมํ วจีกมฺมนฺติ กมฺมวเสน
ทุกํ วุตฺตํ ฯ ติกเมว ปน ทสฺเสตุํ วฏฺฏติ ฯ สพฺพเมว หิ สิกฺขาปทํ
กายทฺวาเร อาปชฺชิตพฺพโต วจีทฺวาเร อาปชฺชิตพฺพโต กายวจีทฺวาเร
อาปชฺชิตพฺพโต จ ติวิธํ โหติ ฯ เตเนว มาติกฏฺฐกถายํ วุตฺตํ
สพฺพา จ กายกมฺมวจีกมฺมตทุภยวเสน ติวิธา โหนฺติ ตตฺถ
กายทฺวาเร อาปชฺชิตพฺพา กายกมฺมนฺติ วุจฺจติ วจีทฺวาเร
อาปชฺชิตพฺพา วจีกมฺมนฺติ วุจฺจติ อุภยตฺถ อาปชฺชิตพฺพา กายกมฺมํ
วจีกมฺมญฺจาติ ฯ ตโตเยว จ อทินฺนาทานสิกฺขาปทาทีสุ กายกมฺมํ
วจีกมฺมนฺติ ตทุภยวเสน ทสฺสิตํ ฯ อตฺถิ ปน สิกฺขาปทํ กุสลนฺติ-
อาทินา อาปตฺตึ อาปชฺชนฺโต กุสลจิตฺตสมงฺคี วา อาปชฺชติ
อกุสลจิตฺตสมงคี วา อพฺยากตจิตฺตสมงฺคี วาติ ทสฺเสติ น ปน
กุสลาปิ อาปตฺติ อตฺถีติ ทสฺเสติ ฯ น หิ กุสลา อาปตฺติ นาม
[ ม. ป. 60 ส. ป. 325 ]

อตฺถิ อาปตฺตาธิกรณํ สิยา อกุสลํ สิยา อพฺยากตํ นตฺถิ อาปตฺตา-
ธิกรณํ กุสลนฺติ วจนโต ฯ ทส กามาวจรกิริยาจิตฺตานีติ หสิตุปฺ-
ปาทโวฏฺฐพฺพเนหิ สทฺธึ อฏฺฐ มหากิริยาจิตฺตานิ ฯ ทฺวินฺนํ อภิญฺญา-
จิตฺตานํ อาปตฺติสมุฏฺฐาปกตฺตํ ปญฺญตฺตึ อชานนฺตสฺส อิทฺธิ-
วิกุพฺพนาทีสุ ทฏฺฐพฺพํ ฯ ยํ กุสลจิตฺเตน อาปชฺชตีติ ยํ สิกฺขา-
ปทสีเสน คหิตํ อาปตฺตึ กุสลจิตฺตสมงฺคี อาปชฺชติ ฯ อิมินา
ปน วจเนน ตํ กุสลนฺติ อาปตฺติยา วุจฺจมาโน กุสลภาโว
ปริยายโตว น ปรมตฺถโตติ ทสฺเสติ ฯ กุสลจิตฺเตน หิ อาปตฺตึ
อาปชฺชนฺโต สวิญฺญตฺติกํ อวิญฺญตฺติกํ วา สิกฺขาปทวีติกฺกมา-
การปฺปวตฺตรูปกฺขนฺธสงฺขาตํ อพฺยากตาปตฺตึ อาปชฺชติ ฯ อิตเรหิ
อิตรนฺติ อิตเรหิ อกุสลาพฺยากตจิตฺเตหิ ยํ อาปชฺชติ ตํ อิตรํ ฯ
อกุสลํ อพฺยากตญฺจาติ อตฺโถ ฯ อิทญฺจ อาปตฺตึ อาปชฺชนฺโต
อกุสลจิตฺตสมงฺคี วา อาปชฺชติ กุสลาพฺยากตจิตฺตสมงฺคี วาติ
ทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ ฯ เอวํ สนฺเตปิ สพฺพสิกฺขาปเทสุ กิญฺจิ อกุสล-
จิตฺตเมว กิญฺจิ กุสลาพฺยากตวเสน ทฺวิจิตฺตํ กิญฺจิ สพฺเพสํ
วเสน ติจิตฺตนฺติ อยเมว ปเภโท ลพฺภติ น อญฺโญติ
เวทิตพฺพํ ฯ ติเวทนํ ทฺวิเวทนํ เอกเวทนนฺติ อิทญฺจ ยถาวุตฺตเวทนา-
วเสเนว ลพฺภติ นาญฺญถาติ ทฏฺฐพฺพํ ฯ นิปชฺชิตฺวา นิโรธํ
สมาปนฺนสฺส สหเสยฺยวเสน ตทาการปฺปวตฺตรูปกฺขนฺธสฺเสว อาปตฺติ-
[ ม. ป. 60 ส.ป. 325 ]

ิภาวโต อตฺถิ อเวทนนฺติปิ วตฺตพฺเพ ตํ กทาจิ กรหจิ ยทิจฺฉกํ
สมฺภวตีติ อคฺคเหตฺวา เยภุยฺยวเสน ลพฺภมานํเยว คเหตฺวา วุตฺตนฺติ
เวทิตพฺพํ ฯ อิทานิ ยถาวุตฺตสมุฏฺฐานาทีนิ อิมสฺมึ สํวณฺณิยมาน-
สิกฺขาปเท วิภชิตฺวา ทสฺเสนฺโต อิมํ ปกิณฺณกํ วิทิตฺวาติอาทิ-
มาห ฯ ตตฺถ วิทิตฺวาติ อิมสฺส เวทิตพฺพนฺติ อิมินา อปรกาล-
กิริยาวจเนน สมฺพนฺโธ เวทิตพฺโพ ฯ กิริยาสมุฏฺฐานนฺติ อิทํ
เยภุยฺยวเสน วุตฺตํ ปรุปกฺกเม สติ สาทิยนฺตสฺส อกิริยสมุฏฺฐาน-
ภาวโต ฯ มโนทฺวาเร อาปตฺติ นาม นตฺถีติ อิทมฺปิ พาหุลฺล-
วเสเนว วุตฺตนฺติ วทนฺติ ฯ จิตฺตํ ปเนตฺถ องฺคมตฺตํ โหตีติ
ปฐมปาราชิกํ กายจิตฺตโต สมุฏฺฐาตีติ จิตฺตเมตฺถ อาปตฺติยา
องฺคเมว โหติ ฯ น ตสฺส วเสน กมฺมภาโว ลพฺภตีติ วิญฺญตฺติ-
ชนกวเสน กายทฺวาเร ปวตฺตตฺตา ตสฺส จิตฺตสฺส วเสน อิมสฺส
สิกฺขาปทสฺส มโนกมฺมภาโว น ลพฺภตีติ อตฺโถ ฯ สิกฺขาปทสฺส
เหฏฺฐา วุตฺตนเยน ปญฺญตฺติภาวโต สพฺพญฺเจตํ อาปตฺติยํ ยุชฺชตีติ
วุตฺตํ ฯ น หิ ยถาวุตฺตสมุฏฺฐานาทิ ปญฺญตฺติยํ ยุชฺชติ ฯ
[60] อิทํ กินฺติ กเถตุกามตาย ปุจฺฉติ ฯ วินีตานิ วินิจฺฉิ-
ตานิ วตฺถูนิ วินีตวตฺถูนิ ฯ ตานิ หิ อาปตฺตึ ตฺวํ ภิกฺขุ อาปนฺโน
ปาราชิกํ อนาปตฺติ ภิกฺขุ ปาราชิกสฺส อาปตฺติ สงฺฆาทิเส-
สสฺส อนาปตฺติ ภิกฺขุ อสาทิยนฺตสฺสาติอาทินา ภควตาเยว
[ ม. ป. 61 ส.ส. 325-6 ]

วินิจฺฉิตานิ ฯ เตนาห ภควตา สยํ วินิจฺฉิตานนฺติ ฯ อุทาน
คาถาติ ¹ อุทฺเทสคาถา ฯ สงฺคหคาถาติ วุตฺตํ โหติ ฯ วตฺถุคาถาติ
เตน โข ปน สมเยน อญฺญตโร ภิกฺขูติอาทิกา นิทานวตฺถุทีปิกา
วินีตวตฺถุปาลิเยว เตสํ เตสํ วตฺถูนํ คนฺถนโต วตฺถุคาถาติ วุตฺตา ฯ
น ฉนฺโท วิจิตฺตลกฺขเณน ฯ คาถานํ วตฺถุ วตฺถุคาถาติ เอวํ
วา เอตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ ฯ เอตฺถาติ วินีตวตฺถูสุ ฯ ทุติยา-
ทีนนฺติ ทุติยปาราชิกาทีนํ ฯ ทุติยาทีนิ วินิจฺฉิตพฺพานีติ โยเชตพฺพํ ฯ
สิปฺปิกานนฺติ จิตฺตการาทิสิปฺปิกานํ ฯ ยํ ปสฺสิตฺวา ปสฺสิตฺวา จิตฺต-
การาทโย จิตฺตกมฺมาทีนิ อุคฺคณฺหนฺตา กโรนฺติ ตํ ปฏิจฺฉนฺนกรูปนฺติ
วุจฺจติ ฯ ปุริมานิ เทฺว วตฺถูนีติ มกฺกฏีวตฺถุํ วชฺชีปุตฺตกวตฺถุญฺจ ฯ
ตานิ ปน กิญฺจาปิ อนุปฺปญฺญตฺติยํ อาคตาเนว ตถาปิ ภควตา
สยํ วินิจฺฉิตวตฺถุภาวโต อทินฺนาทานาทีสุ อนุปฺปญฺญตฺติยํ อาคตานิ
รชกาทิวตฺถูนิ วิย ปุน วินีตวตฺถูสุ ปกฺขิตฺตานิ ฯ ยทิ เอวํ
ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสีติ อิทํ วิรุชฺเฌยฺย อนุปฺปญฺญตฺติยํ หิ
อญฺเญ ภิกฺขู ทิสฺวา ตํ ภิกฺขุํ โจเทสุนฺติ ฯ สจฺจเมตํ ฯ เตหิ
ปน ภิกฺขูหิ อนุปฺปญฺญตฺติยํ วุตฺตนเยน โจเทตฺวา นนุ อาวุโส
ตเถว ตํ โหตีติ วุตฺเต ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสีติ คเหตพฺพํ ฯ
ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสีติ อิทญฺจ เตหิ ภิกฺขูหิ อนุปฺ-
ปญฺญตฺติยํ วุตฺตนเยเนว ภควโต อาโรจิเต สจฺจํ กิร ตฺวํ ภิกฺขุ

1. อุทฺทานคาถา ภเวยฺย ฯ
[ ม. ป. 62 ส. ป. 326 ]

มกฺกฏิยา เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวีติ ภควตา ปุฏฺโฐ สมาโน สจฺจํ
ภควาติ ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสีติ คเหตพฺพํ ฯ วชฺชีปุตฺตก-
วตฺถุมฺหิ ปน สิกฺขํ อปจฺจกฺขาย ทุพฺพลยํ อนาวิกตฺวา เมถุนํ
ธมฺมํ ปฏิเสวิตฺวา วิพฺภมิตฺวา เย อานนฺทตฺเถรํ อุปสงฺกมิตฺวา
ปุน ปพฺพชฺชํ อุปสมฺปทญฺจ ยาจึสุ ฯ เต สนฺธาย อฏฺฐานเมตํ
อานนฺท อนวกาโส ยํ ตถาคโต วชฺชีนํ วา วชฺชีปุตฺตกานํ วา
การณา สาวกานํ ปาราชิกสิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํ สมูหเนยฺยาติอาทิ
อนุปฺปญฺญตฺติยํ วุตฺตํ ฯ เย ปน อวิพฺภมิตฺวา สลิงฺเค
ฐิตาเยว อุปฺปนฺนกุกฺกุจฺจา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ ฯ เต
สนฺธาย อาปตฺตึ ตุมฺเห ภิกฺขเว อาปนฺนา ปาราชิกนฺติ อิธ วุตฺตํ ฯ
เกจิ ปน อิมํ อธิปฺปายํ อชานนฺตา อญฺญเมว มกฺกฏีวตฺถุํ
วชฺชีปุตฺตกวตฺถุญฺจ วินีตวตฺถูสุ อาคตนฺติ วทนฺติ ฯ กุเส คณฺฐิตฺวาติ
กุสติณานิ คณฺฐิตฺวา ฯ เกเสหีติ มนุสฺสเกเสหิ ฯ ตํ ราคนฺติ
กายสํสคฺคราคํ ฯ ญตฺวาติ สยเมว ชานิตฺวา ฯ ยทิ กาย-
สํสคฺคราเคน กตํ กายสํสคฺคราคสิกฺขาปทสฺส วินีตวตฺถูสุ อวตฺวา
อิธ กสฺมา วุตฺตนฺติ ฯ วุจฺจเต ฯ กิญฺจาปิ ตํ กายสํสคฺคราเคน
กตํ ตสฺส ปน ภิกฺขุโน ปาราชิกกฺเขตฺเต กตุปกฺกมตฺตา ปารา-
ชิกนฺนุ โข อหํ อาปนฺโนติ ปาราชิกวิสยํ กุกฺกุจฺจํ อโหสีติ อิธ
วุตฺตํ ฯ เตเนวาห อนาปตฺติ ภิกฺขุ ปาราชิกสฺส อาปตฺติ สงฺฆาทิ-
[ ม. ป. 63 ส.ป. 326-7 ]

เสสสฺสาติ ฯ อติทสฺสนียาติ ทิวสมฺปิ ปสฺสนฺตานํ อติตฺติกรณโต
อติวิย ทสฺสนโยคฺคา ฯ วณฺณโปกฺขรตายาติ เอตฺถ โปกฺขรตา
วุจฺจติ สุนฺทรภาโว ฯ วณฺณสฺส โปกฺขรตา วณฺณโปกฺขรตา ฯ
ตาย วณฺณโปกฺขรตาย ฯ วณฺณสมฺปตฺติยาติ อตฺโถ ฯ โปราณา
ปน โปกฺขรนฺติ สรีรํ วทนฺติ ฯ วณฺณํ วณฺณเมว ฯ เตสํ มเตน
วณฺณญฺจ โปกฺขรญฺจ วณฺณโปกฺขรานิ เตสํ ภาโว วณฺณ-
โปกฺขรตา ตสฺมา วณฺณโปกฺขรตายาติ ปริสุทฺเธน วณฺเณน เจว
สรีรสณฺฐานสมฺปตฺติยา จาติ อตฺโถ ฯ อถวา วณฺณสมฺปนฺนํ
โปกฺขรํ วณฺณโปกฺขรนฺติ อุตฺตรปทโลโป ปุพฺพปทสฺส ทฏฺฐพฺโพ ฯ
ตสฺส ภาโว วณฺณโปกฺขรตา ฯ ตาย วณฺณโปกฺขรตาย ฯ
วณฺณสมฺปนฺนสรีรตายาติ อตฺโถ ฯ ปทฺธํเสสีติ อภิภวีติ อตฺโถ ฯ
กถมฺปน อสาทิยนฺตี นิสีทีติ อาห อสทฺธมฺมาธิปฺปาเยน ฯเปฯ
ขาณุกา วิยาติ ฯ น ลิมฺปตีติ น อลฺลียติ ฯ กาเมสูติ
วตฺถุกามกิเลสกาเมสุ ฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ ยถา ปทุมินิปณฺเณ
อุทกพินฺทุ น สณฺฐาติ ยถา จ สูจิมุเข สาสโป น สนฺติฏฺฐติ
เอวเมว โย อพฺภนฺตเร ทุวิเธนปิ กาเมน น ลิมฺปติ ตสฺมึ กาเม
น สณฺฐาติ ตมฺหํ พฺราหฺมณํ วทามีติ ฯ
[61] ปุริสสณฺฐานํ อนฺตรหิตํ อิตฺถีสณฺฐานํ อุปฺปนฺนนฺติ
ผลสฺส วินาสุปฺปาททสฺสเนน การณสฺสปิ วินาสุปฺปาทา วุตฺตาติ
[ ม. ป. 64 ส. ป. 327-8 ]

ทฏฺฐพฺพํ ฯ ปุริสินฺทฺริเย หิ นฏฺเฐ ปุริสสณฺฐานํ อนฺตรธายติ
อิตฺถินฺทฺริเย สมุปฺปนฺเน อิตฺถีสณฺฐานํ ปาตุภวติ ฯ ตถาหิ ยสฺส
อิตฺถินฺทฺริยํ อุปฺปชฺชติ ตสฺส ปุริสินฺทฺริยํ อุปฺปชฺชตีติ โน ยสฺส
วา ปน ปุริสินฺทฺริยํ อุปฺปชฺชติ ตสฺส อิตฺถินฺทฺริยํ อุปฺปชฺชตีติ
โนติ ยมกปกรเณ วุตฺตตฺตา อินฺทฺริยทฺวยสฺส เอกสฺมึ สนฺตาเน
สหปฺปวตฺติยา อสมฺภวโต ยสฺมึ ขเณ อิตฺถินฺทฺริยํ ปาตุภวติ
ตโต ปุพฺเพ สตฺตรสมจิตฺตโต ปฏฺฐาย ปุริสินฺทฺริยํ น อุปฺปชฺชติ ฯ
ตโต ปุพฺเพ อุปฺปนฺเนสุ จ ปุริสินฺทฺริเยสุ สหชรูเปหิ สทฺธึ
กเมน นิรุทฺเธสุ ตสฺมึ สนฺตาเน อิตฺถินฺทฺริยํ อุปฺปชฺชติ ฯ ตโต
ปุริสสณฺฐานากาเรน ปวตฺเตสุ กมฺมชรูเปสุ เสสรูเปสุ จ กิญฺจิ
กาลํ ปวตฺติตฺวา นิรุทฺเธสุ อิตฺถีสณฺฐานากาเรน จ จตุชรูป-
สนฺตติยา ปวตฺตาย ปุริสสณฺฐานํ อนฺตรหิตํ อิตฺถีสณฺฐานํ ปาตุ-
ภูตนฺติ วุจฺจติ ฯ อิตฺถิยา ปุริสลิงฺคปาตุภาเวปิ อยเมว นโย
เวทิตพฺโพ ฯ ปุริสลิงฺคํ อุตฺตมํ อิตฺถีลิงฺคํ หีนนฺติ อิมินา จ
ปุริสินฺทฺริยสฺส อุตฺตมภาโว อิตฺถินฺทฺริยสฺส จ หีนภาโว วุตฺโตติ
ทฏฺฐพฺพํ ฯ น หิ อิตฺถินฺทฺริยสฺส หีนุกฺกฏฺฐภาวํ วินา ตนฺนิสฺส-
ยสฺส ลิงฺคสฺส หีนุกฺกฏฺฐตา สมฺภวติ ฯ ปุริสลิงฺคํ พลวอกุสเลน
อนฺตรธายตีติอาทินาปิ อินฺทฺริยสฺเสว วินาสุปฺปาทา วุตฺตาติ
ทฏฺฐพฺพํ ฯ อินฺทฺริเย หิ วินฏฺเฐ อุปฺปนฺเน จ ตนฺนิสฺสยสฺส
[ ม. ป. 64 ส. ป. 328 ]

ลิงฺคสฺสาปิ อนฺตรธานํ ปติฏฺฐานญฺจ สมฺภวติ ฯ กถมฺปเนตฺถ
ปุริสลิงฺคํ พลวอกุสเลน อนฺตรธายติ อิตฺถีลิงฺคํ ทุพฺพลกุสเลน
ปติฏฺฐาตีติ ฯ วุจฺจเต ฯ ปฏิสนฺธิยํ ตาว ปุริสินฺทฺริยุปฺปาทกํ
อนุปหตสามตฺถิยํ พลวกุสลกมฺมํ ยาวตายุกํ ปุริสินฺทฺริยเมว
อุปฺปาเทติ ฯ อนฺตรา ปน เกนจิ ลทฺธปจฺจเยน ปรทาริกตฺตาทินา
พลวอกุสลกมฺเมน อุปหตสามตฺถิยํ ตเทว ปฏิสนฺธิทายกํ กุสลกมฺมํ
ทุพฺพลีภูตํ ปุริสินฺทฺริยเมว อนุปฺปาเทตฺวา อตฺตโน สามตฺถิยานุรูปํ
อิตฺถินฺทฺริยํ ปวตฺเต อุปฺปาเทติ ฯ ยทา ปน ปฏิสนฺธิทานกาเลเยว
เกนจิ ลทฺธปจฺจเยน ปรทาริกตฺตาทินา พลวอกุสลกมฺเมน ปุริสินฺ-
ทฺริยุปฺปาทนสามตฺถิยํ อุปหตํ โหติ ฯ ตทา ทุพฺพลีภูตํ กุสลกมฺมํ
ปุริสินฺทฺริยํ อนุปฺปาเทตฺวา ปฏิสนฺธิยํเยว อิตฺถินฺทฺริยํ อุปฺปาเทติ ฯ
ตสฺมา ปุริสลิงฺคํ พลวอกุสเลน อนฺตรธายติ อิตฺถีลิงฺคํ ทุพฺพล-
กุสเลน ปติฏฺฐาตีติ วุจฺจติ ฯ ทุพฺพลอกุสเลน อนฺตรธายตีติ ปร-
ทาริกตฺตาทิพลวอกุสลกมฺมสฺส ปุริสินฺทฺริยุปฺปาทนวิพนฺธกสฺส ทุพฺพล-
ภาเว สติ อนฺตรธายนฺตํ อิตฺถีลิงฺคํ ทุพฺพลอกุสเลน อนฺตรธายตีติ
วุตฺตํ ฯ ตถาหิ ปรทาริกตฺตาทิพลวอกุสลกมฺเมน พาธิตตฺตา
ปุริสินฺทฺริยุปฺปาทเน อสมตฺถํ ปฏิสนฺธิยํ อิตฺถิยา อิตฺถินฺทฺริยุปฺปาทกํ
ทุพฺพลกุสลกมฺมํ ยทา ปวตฺติยํ พฺรหฺมจริยวาสมิจฺฉาจารปฏิวิรติ-
วเสน ปุริสตฺตปฏฺฐนาวเสน วา กตุปจิตพลวกุสลกมฺเมน อาหิต-
[ ม. ป. 64 ส. ป. 329 ]

สามตฺถิยํ ปุริสินฺทฺริยุปฺปาทนสมตฺถํ อิตฺถินฺทฺริยํ อนุปฺปาเทตฺวา
อตฺตโน สามตฺถิยานุรูปํ ปุริสินฺทฺริยํ อุปฺปาเทติ ตทา ปุริสินฺ-
ทฺริยุปฺปาทนวิพนฺธกสฺส พลวอกุสลกมฺมสฺส ทุพฺพลภาเว สติ ตํ
อิตฺถินฺทฺริยํ อนฺตรหิตนฺติ อิตฺถีลิงฺคํ อนฺตรธายนฺตํ ทุพฺพลอกุสเลน
อนฺตรธายตีติ วุจฺจติ ฯ ยถาวุตฺตนเยเนว พลวตา กุสลกมฺเมน
ปุริสินฺทฺริยสฺส อุปฺปาทิตตฺตา ปุริสลิงฺคํ พลวกุสเลน ปติฏฺฐาตีติ
วุจฺจติ ฯ ปุพฺเพ อิตฺถีภูตสฺส ปฏิสนฺธิยํ ปุริสินฺทฺริยุปฺปาเทปิ
อยเมว นโย เวทิตพฺโพ ฯ อุภยมฺปิ อกุสเลน อนฺตรธายติ กุสเลน
ปฏิลพฺภตีติ อิทํ สุคติภวํ สนฺธาย วุตฺตํ ฯ ทุคฺคติยํ ปน อุภินฺนํ
อุปตฺติ วินาโส จ อกุสลกมฺเมเนวาติ ทฏฺฐพฺพํ ฯ อุภินฺนมฺปิ
สหเสยฺยาปตฺติ โหตีติ โย ปน ภิกฺขุ มาตุคาเมน สหเสยฺยํ
กปฺเปยฺย ปาจิตฺติยํ ยา ปน ภิกฺขุนี ปุริเสน สหเสยฺยํ กปฺเปยฺย
ปาจิตฺติยนฺติ วุตฺตตฺตา อุภินฺนมฺปิ สหเสยฺยวเสน ปาจิตฺติยาปตฺติ
โหติ ฯ ทุกฺขีติ เจโตทุกฺขสมงฺคิตาย ทุกฺขี ฯ ทุมฺมโนติ โทเสน
ทุฏฺฐมโน วิรูปมโน วา โทมนสฺสาภิภูตตาย ฯ สมสฺสาเสตพฺโพติ
วตฺวา สมสฺสาเสตพฺพวิธึ ทสฺเสนฺโต โหตุ มา จินฺตยิตฺถาติอาทิ-
มาห ฯ อนาวโฏติ อวาริโต ฯ ธมฺโมติ ปริยตฺติปฏิปตฺติปฏิเวธ-
สงฺขาโต ติวิโธปิ สทฺธมฺโม ฯ สคฺโค จ มคฺโค จ สคฺคมคฺโค ฯ
สคฺคสฺส วา มคฺโค สคฺคมคฺโค ฯ สคฺคุปปตฺติสาธิกา ปฏิปตฺติ ฯ
[ ม. ป. 63 ส. ป. 329 ]

ภิกฺขุนิยา สทฺธึ สํวิธาย อทฺธานมคฺคคมเน อาปตฺติ ปริหริตพฺพาติ
ทสฺเสนฺโต สํวิทหนํ ปริโมเจตฺวาติ อาห ฯ มยํ อมุกนฺนาม ฐานํ
คจฺฉามาติ วตฺวา เอหิ สทฺธึ คมิสฺสามาติอาทินา อสํวิทหิตตฺตา
อนาปตฺติ ฯ พหิคาเมติ อตฺตโน วสนคามโต พหิ ฯ คามนฺตร-
นทีปารรตฺติวิปฺปวาสคณโอหียนาปตฺตีหิ อนาปตฺตีติ ทุติยิกา ภิกฺขุนี
ปกฺกนฺตา วา โหตีติอาทินา วุตฺตอนาปตฺติลกฺขเณหิ สํสนฺทนโต
วุตฺตํ ฯ อาราธิกาติ จิตฺตาราธเน สมตฺถา ฯ ตา โกเปตฺวาติ
ตา ปริจฺจชิตฺวา ฯ ลชฺชินิโย ฯเปฯ ลพฺภตีติ สงฺคเห อสติ
อุกฺกณฺฐิตฺวา วิพฺภเมยฺยาปีติ สงฺคหวเสเนว วุตฺตํ ฯ อลชฺชินิโย
ฯเปฯ ลพฺภตีติ อลชฺชิภาวโต อสนฺตปกฺขํ ภชนฺตีติ วุตฺตํ ฯ
อญฺญา ญาติกา ฯเปฯ วฏฺฏตีติ อิทมฺปน อิมิสฺสา อาเวณิกํ
กตฺวา อฏฺฐกถายํ อนุญฺญาตนฺติ วทนฺติ ฯ ภิกฺขุภาเวปีติ ภิกฺขุ-
กาเลปิ ฯ ปริสาวจโรติ อุปชฺฌาโย จ อาจริโย จ หุตฺวา ปริสุ-
ปฏฺฐาปโก ฯ อญฺญสฺส สนฺติเก นิสฺสโย คเหตพฺโพติ ตสฺส
สนฺติเก อุปสมฺปนฺเนหิ สทฺธิวิหาริเกหิ อญฺญสฺส อาจริยสฺส สนฺติเก
นิสฺสโย คเหตพฺโพ ฯ ตํ นิสฺสาย วสนฺเตหิปีติ อนฺเตวาสิเก
สนฺธาย วทติ ฯ อุปชฺฌา คเหตพฺพาติ อุปสมฺปทตฺถํ อุปชฺฌา
คเหตพฺพา ฯ อญฺญสฺส สนฺติเก อุปสมฺปชฺชิตพฺพนฺติ วุตฺตํ โหติ ฯ
วินยกมฺมนฺติ วิกปฺปนํ สนฺธาย วุตฺตํ ฯ ปุน กาตพฺพนฺติ ปุน
[ ม. ป. 64 ส. ป. 329-331 ]

วิกปฺเปตพฺพํ ฯ ปุน ปฏิคฺคเหตฺวา สตฺตาหํ วฏฺฏตีติ อนุชานามิ
ภิกฺขเว ภิกฺขุนีนํ สนฺนิธึ ภิกฺขูหิ ภิกฺขูนํ สนฺนิธึ ภิกฺขุนีหิ ปฏิคฺ-
คาหาเปตฺวา ปริภุญฺชิตุนฺติ วจนโต ปุน ปฏิคฺคหิตํ ตทหุ สามิสมฺปิ
วฏฺฏตีติ ทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ ฯ สตฺตเม ทิวเสติ อิทญฺจ นิสฺสคฺคิยํ
อนาปชฺชิตฺวาว ปุนปิ สตฺตาหํ ปริภุญฺชิตุํ วฏฺฏตีติ ทสฺสนตฺถํ
วุตฺตํ ฯ ยสฺมา ปน ภิกฺขุนิยา นิสฺสคฺคิยํ ภิกฺขุสฺส วฏฺฏติ
ภิกฺขุสฺส นิสฺสคฺคิยํ ภิกฺขุนิยา วฏฺฏติ ตสฺมา อฏฺฐเมปิ ทิวเส
ลิงฺคปริวตฺเต สติ อนิสฺสชฺชิตฺวาว อนฺโตสตฺตาเห ปริภุญฺชิตุํ
วฏฺฏตีติ วทนฺติ ฯ ตํ ปกตตฺโต รกฺขตีติ อปริวตฺตลิงฺโค ตํ
ปฏิคฺคหณวิชหนโต รกฺขติ ฯ อวิภตฺตตาย ปฏิคฺคหณํ น วิชหตีติ
อธิปฺปาโย ฯ สามํ คเหตฺวาน นิกฺขิเปยฺยาติ ปฏิคฺคเหตฺวา
สยํ นิกฺขิเปยฺย ฯ ปริภุญฺชนฺตสฺส อาปตฺตีติ ลิงฺคปริวตฺเต สติ
ปฏิคฺคหณวิชหนโต ปุน อปฺปฏิคฺคเหตฺวา ปริภุญฺชนฺตสฺส
อาปตฺติ ฯ หีนายาวตฺตเนนาติ ปาราชิกํ อาปนฺนสฺส คิหิภาวุ-
ปคมเนนาติ ตีสุปิ คณฺฐีปเทสุ วุตฺตํ ฯ ตํ สุวุตฺตํ ฯ น หิ
ปาราชิกํ อนาปนฺนสฺส สิกฺขํ อปจฺจกฺขาย วิพฺภมิสฺสามีติ คิหิ-
ลิงฺคคฺคหณมตฺเตน ภิกฺขุภาโว วินสฺสติ ฯ ปาราชิกํ อาปนฺโนว
ภิกฺขุลิงฺเค ฐิโต ยาว น ปฏิชานาติ ตาว อตฺเถว ตสฺส
ภิกฺขุภาโว ฯ น เหโส อนุปสมฺปนฺนสงฺขํ คจฺฉติ ฯ ตถาหิ โส
[ ม. ป. 64 ส. ป. 331 ]

สํวาสํ สาทิยนฺโตปิ เถยฺยสํวาสโก น โหติ สหเสยฺยาทิอาปตฺตึ
น ชเนติ โอมสวาเท ปาจิตฺติยญฺจ ชเนติ ฯ เตเนว อสุทฺโธ
โหติ ปุคฺคโล อญฺญตรํ ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโน ตญฺเจ
สุทฺธิทิฏฺฐิ สมาโน โอกาสํ การาเปตฺวา อกฺโกสาธิปฺปาโย วทติ
อาปตฺติ โอมสวาทสฺสาติ โอมสวาเท ปาจิตฺติยํ วุตฺตํ ฯ อสติ
หิ ภิกฺขุภาเว ทุกฺกฏํ วเทยฺย สติ จ ภิกฺขุภาเว ปฏิคฺคหิตสฺส
ปฏิคฺคหณวิชหนํ นาม อยุตฺตํ ฯ ตสฺมา สพฺพโส ภิกฺขุภาวสฺส
อภาวโต ปาราชิกํ อาปชฺชิตฺวา คิหิลิงฺคคฺคหเณน คิหิภาวุปคมนํ
อิธ หีนายาวตฺตนนฺติ อธิปฺเปตํ ฯ น ปน ปกตตฺตสฺส คิหิลิงฺคคฺค-
หณมตฺตํ ฯ เตเนว กตฺถจิ สิกฺขาปจฺจกฺขาเนน สมานคติกตฺตา
หีนายาวตฺตนํ วิสุํ น คณฺหนฺติ ฯ สิกฺขาปจฺจกฺขาเนน ปฏิคฺคหณวิชหเน
วุตฺเต ปาราชิกํ อาปนฺนสฺส คิหิภาวุปคมเน สพฺพโส ภิกฺขุภาวสฺส
อภาวโต วตฺตพฺพเมว นตฺถีติ ฯ ตถาหิ พุทฺธทตฺตาจริเยน อตฺตโน
วินยวินิจฺฉเย
อจฺเฉทคาหนิรเปกฺขนิสคฺคโต จ
สิกฺขาปหานมรเณหิ จ ลิงฺคเภทา
ทาเนน ตสฺส จ ปรสฺส อภิกฺขุกสฺส
สพฺพํ ปฏิคฺคหณเมติ วินาสเมวนฺติ
เอตฺตกเมว วุตฺตํ ฯ ตถา ธมฺมสิริตฺเถเรนาปิ
[ ม. ป. 64 ส. ป. 331 ]

สิกฺขามรณลิงฺเคหิ อนเปกฺขวิสคฺคโต
อจฺเฉทานุปสมฺปนฺน- ทานา คาโหปสมฺมตีติ
วุตฺตํ ฯ ยทิ จ ปกตตฺตสฺส คิหิลิงฺคคฺคหณมตฺเตนาปิ ปฏิคฺคหณํ
วิชเหยฺย เตปิ อาจริยา วิสุํ ตมฺปิ วเทยฺยุํ น วุตฺตญฺจ ตโต
วิญฺญายติ ปกตตฺตสฺส คิหิลิงฺคคฺคหณมตฺตํ อิธ หีนายาวตฺตนนฺติ
นาธิปฺเปตนฺติ ฯ ภิกฺขุนิยา ปน สิกฺขาปจฺจกฺขานสฺส อภาวโต
คิหิลิงฺคคฺคหณมตฺเตนปิ ปฏิคฺคหณํ วิชหติ ฯ อนเปกฺขวิสชฺชเนนาติ
อญฺญสฺส อทตฺวาว อนตฺถิกตาย นตฺถิ อิมินา กมฺมํ น อิทานิ
นํ ปริภุญฺชิสฺสามีติ วตฺถูสุ วา ปุน ปฏิคฺคเหตฺวา ปริภุญฺชิสฺสามีติ
ปฏิคฺคหเณ วา อนเปกฺขวิสชฺชเนน ฯ อจฺฉินฺทิตฺวา คาเหนาติ
โจราทีหิ อจฺฉินฺทิตฺวา คหเณน ฯ เอตฺถาติ ภิกฺขุวิหาเร ฯ
อุปโรปกาติ เตน โรปิตา รุกฺขคจฺฉา ฯ เตรสสุ สมฺมตีสูติ
ภตฺตุทฺเทสกเสนาสนปญฺญาปกภณฺฑาคาริกจีวรปฏิคฺคาหกจีวรภาชก
ยาคุภาชกผลภาชกขชฺชภาชกอปฺปมตฺตกวิสชฺชกสาฏิยคาหาปกปตฺต-
คาหาปกอารามิกเปสกสามเณรเปสกสมฺมติสงฺขาตาสุ เตรสสุ สมฺม-
ตีสุ ฯ กามํ ปุริมิกาย ปจฺฉิมิกาย จ เสนาสนคฺคาโห ปฏิปฺ-
ปสฺสมฺภติเยว ฯ ปุริมิกาย ปน เสนาสนคฺคาเห ปฏิปฺปสฺสทฺเธ
ปจฺฉิมิกาย อญฺญตฺถ อุปคนฺตุํ สกฺกาติ ปุริมิกาย เสนาสนคฺคาหปฏิปฺ-
ปสฺสทฺธึ วิสุํ ทสฺเสตฺวา ปจฺฉิมิกาย เสนาสนคฺคาเห ปฏิปฺ-
[ ม. ป. 64 ส. ป. 331 ]

ปสฺสทฺเธ น สกฺกา อญฺญตฺถ อุปคนฺตุนฺติ ตตฺถ ภิกฺขูหิ กตฺตพฺพ-
สงฺคหํ ทสฺเสนฺโต สเจ ปจฺฉิมิกาย เสนาสเน คหิเตติอาทิมาห ฯ
ปกฺขมานตฺตเมว ทาตพฺพนฺติ ภิกฺขุนีนํ ปฏิจฺฉนฺนายปิ อาปตฺติยา
มานตฺตจารสฺเสว อนุญฺญาตตฺตา ฯ ปุน ปกฺขมานตฺตเมว ทา-
ตพฺพนฺติ ภิกฺขุกาเล จิณฺณมานตฺตาภาวโต ฯ ภิกฺขุนีหิ อพฺภาน-
กมฺมํ กาตพฺพนฺติ ภิกฺขุกาเล จิณฺณมานตฺตตาย ภิกฺขุนีกาเลปิ
จิณฺณมานตฺตา อิจฺเจว สงฺขํ คจฺฉตีติ กตฺวา วุตฺตํ ฯ สเจ
อกุสลวิปาเก ฯเปฯ ฉารตฺตํ มานตฺตเมว ทาตพฺพนฺติ มานตฺตํ
จรนฺตสฺส ลิงฺคปริวตฺตาธิการตฺตา วุตฺตํ ฯ สเจ ปน ภิกฺขุกาเล
ปฏิจฺฉนฺนาย สาธารณาปตฺติยา ปริวสนฺตสฺส อสมาทินฺนปริวาสสฺส
วา ลิงฺคํ ปริวตฺตติ ตสฺส ภิกฺขุนีกาเล ปกฺขมานตฺตํ จรนฺตสฺส
อกุสลวิปาเก ปริกฺขีเณ ปุน ลิงฺเค ปริวตฺติเต ปริวาสํ ทตฺวา
ปริวุฏฺฐปริวาสสฺส ฉารตฺตํ มานตฺตํ ทาตพฺพนฺติ วทนฺติ ฯ
สญฺจริตาปตฺตีติ สาธารณาปตฺติทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ ฯ ปริวาสทานํ นตฺถีติ
ภิกฺขุกาเล อปฺปฏิจฺฉนฺนภาวโต ฯ ภิกฺขุนีกาเล ปน อาโรจิตาปิ
สาธารณาปตฺติ สเจ ภิกฺขุกาเล อนาโรจิตา ปฏิจฺฉนฺนาว โหตีติ
วทนฺติ ฯ ภิกฺขูหิ มานตฺเต อทินฺเนติ อจิณฺณมานตฺตาย ลิงฺค-
ปริวตฺเต สติ ภิกฺขุนีภาเว ฐิตายปิ ตา สุปฏิปฺปสฺสทฺธาเอวาติ
สมฺพนฺโธ ฯ ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ ปฏิปฺปสฺสทฺธาติ ยา อสาธา-
[ ม. ป. 64 ส. ป. 332 ]

รณาปตฺติโย ปุพฺเพ ภิกฺขุภาเว ปฏิปฺปสฺสทฺธา ฯ ปาราชิกํ
อาปนฺนสฺส ลิงฺคปริวตฺเต สติ สนฺตานสฺส เอกตฺตา น ปุน สา
อุปสมฺปทํ ลภติ ตถา วิพฺภนฺตาปิ ภิกฺขุนี ลิงฺคปริวตฺเต สติ
ปุน อุปสมฺปทํ น ลภตีติ วทนฺติ ฯ
[62] อนุปาทินฺนเกสูติ อธิการตฺตา อุปาทินฺนเกปิ เอเสว
นโยติ วุตฺตนฺติ จูฬคณฺฐีปเท มชฺฌิมคณฺฐีปเท จ วุตฺตํ ฯ ตํ
ทุวุตฺตํ ฯ น หิ อุปาทินฺนเกสุ นิมิตฺเต อุปกฺกมนฺตสฺส ทุกฺกฏํ
ทิสฺสติ ฯ ตถาหิ อุปาทินฺนเกสุ นิมิตฺเต อปฺปเวเสตฺวา พหิ
อุปกฺกมนฺตสฺส ถุลฺลจฺจยํ วุตฺตํ น จ ภิกฺขเว รตฺตจิตฺเตน องฺคชาตํ
ฉุปิตพฺพํ โย ฉุเปยฺย อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสาติ วุตฺตตฺตา ฯ
เอตฺถ จ ยํ วตฺตพฺพํ ตํ อฏฺฐกถายํ ปุพฺเพ วิจาริตเมว ฯ
ทุกฺกฏเมวาติ โมจนราคสฺส อภาวโต ฯ ตเถวาติ มุจฺจตุ วา
มา วาติ อิมมตฺถํ อติทิสฺสติ ฯ อวิสโยติ อสาทิยนํ นาม เอวรูเป
ฐาเน ทุกฺกรนฺติ กตฺวา วุตฺตํ ฯ มาตุคามสฺส วจนํ คเหตฺวาติ
อหํ วายมิสฺสามิ ตฺวํ มา วายมีติอาทินา วุตฺตวจนํ คเหตฺวา ฯ
อุภยวายาเมเนว อาปตฺตีติ สญฺญาย ตฺวํ มา วายมีติ วุตฺตํ ฯ
วฏฺฏกเตติ อิมสฺส อตฺถํ ทสฺเสนฺโต วิวเฏติ อาห ฯ ปาราชิกภเยน
อากาสคตเมว กตฺวา ปเวสนาทีนิ กโรนฺตสฺส สหสา ตาลุกํ
วา ปสฺสํ วา องฺคชาตํ ผุสติ เจ ทุกฺกฏเมว เมถุนราคสฺส
[ ม. ป. 65-8 ส.ป. 333 ]

อภาวโตติ วทนฺติ ฯ อุปปริกฺขิตฺวา คเหตพฺโพ ฯ สุผุสฺสิตาติ
สุฏฺฐุ ปิหิตา ฯ อนฺโตมุเข โอกาโส นตฺถีติ ทนฺตานํ สุปิหิตภาวโต
อนฺโตมุเข ปเวเสตุํ โอกาโส นตฺถิ ฯ อุปฺปาฏิเต ปน โอฏฺฐมํเส
ทนฺเตเยว อุปกฺกมนฺตสฺส ถุลฺลจฺจยนฺติ ขรกมุขมณฺฑูกสฺส ¹ มุข-
สณฺฐาเน วิย วณสงฺเขปวเสน ถุลฺลจฺจยํ ฯ เมถุนราเคน อิตฺถิยา
อปฺปเวเสนฺโต นิมิตฺเตน นิมิตฺตํ ฉุปติ ถุลฺลจฺจยนฺติ อิมินา วา
ลกฺขเณน สมานตฺตา อิธาปิ ถุลฺลจฺจยํ วุตฺตํ ฯ พหิ นิกฺขนฺต-
ทนฺตชิวฺหาสุปิ เอเสว นโย ฯ อมุจฺจนฺเต ถุลฺลจฺจยนฺติ เจเตติ
อุปกฺกมติ น มุจฺจติ อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสาติ วจนโต ฯ นิชฺฌาม-
ตณฺหิกาทีติอาทิสทฺเทน ขุปฺปิปาสิกาทิเปตีนํ สงฺคโห ทฏฺฐพฺโพ ฯ
อลฺลียิตุมฺปิ น สกฺกาติ นิชฺฌามตณฺหิกานํ โลมกูเปหิ สมุฏฺฐิต-
อคฺคิชาลาหิ นิจฺจํ ปชฺชลิตสรีรตาย ขุปฺปิปาสิกาทีนํ อติวิย ปฏิกูล-
วิรูปวิภจฺฉอฏฺฐิจมฺมาวสิฏฺฐนิจฺจาตุรสรีรตาย อามสิตุมฺปิ น สกฺกา ฯ
เทวตา วิย สมฺปตฺตึ อนุโภนฺตีติ เอตฺถ ยาสนฺติ สามิวจนํ ยาติ
ปจฺจตฺตวจเนน วิปริณาเมตฺวา โยเชตพฺพํ ยา เทวตา วิย สมฺปตฺตึ
อนุโภนฺตีติ ฯ ทสฺสนาทีสุ ทสฺสนํ นาม ภิกฺขุนา ตาสํ ทสฺสนํ ฯ
คหณมฺปิ ภิกฺขุนาว ตาสํ องฺคปจฺจงฺคคฺคหณํ ฯ อามสนาทีนิ ปน
ตาสํ กิจฺจานิ ฯ ตตฺถ อามสนํ นาม อตฺตโน สรีเรน ภิกฺขุโน

1. ม. ปฏงฺคมุขมณฺฑูกสฺส ฯ
[ ม. ป. 68 ส.ป. 334-5 ]

สรีรสฺส อุปริ อามสนมตฺตํ ฯ ผุสนํ ตโต ทฬฺหตรํ กตฺวา
สมฺผุสนํ ฯ ฆฏฺฏนํ ตโตปิ ทฬฺหตรํ กตฺวา สรีเรน สรีรสฺส ฆฏฺฏนํ ฯ
วิสญฺญํ กตฺวาติ ยถา โส กตมฺปิ อุปกฺกมนํ น ชานาติ เอวํ
กตฺวา ฯ ยทิปิ อามสนาทิ ตสฺสา กิจฺจํ ตถาปิ เตเนว อนาปตฺตึ
อวตฺวา ตํ ปุคฺคลํ วิสญฺญํ กตฺวาติ วจนโต อกตวิสญฺโญ ชานิตฺวา
สาทิยติ เจ ปาราชิกเมว ฯ ภิกฺขุโน ปน ทสฺสนคหเณสุ สติ
อสาทิยนํ นาม น โหตีติ ทสฺสนคหเณสุ ปญฺญายมาเนสุ
อนาปตฺติ น วุตฺตา ฯ ยทิ ปน ปฐมํ ทสฺสนคหเณสุ สติ ปจฺฉา
ตํ ปุคฺคลํ วิสญฺญํ กตฺวา อามสนาทีนิ กโรนฺตี อตฺตโน มโนรถํ
ปูเรตฺวา คจฺฉติ นตฺถิ ปาราชิกํ ฯ อุปหตกายปฺปสาโทติ
อนฏฺเฐปิ กายปฺปสาเท กายวิญฺญาณุปฺปาทเน อสมตฺถตาปาทน-
วเสน วามปิตฺตาทีหิ อุปหตกายปฺปสาโท ฯ เสวนจิตฺตวเสน
อาปตฺตีติ ยถา สนฺถตนิมิตฺตวเสน อุปาทินฺนผสฺสํ อวินฺทนฺตสฺสาปิ
เสวนจิตฺตวเสน อาปตฺติ เอวมิธาปิ ปิตฺตวาตาทินา อุปหต-
กายปฺปสาทตฺตา อเวทิยนฺตสฺสาปิ เสวนจิตฺตวเสน อาปตฺติ ฯ นนุ
จ ฉุปิตมตฺตวตฺถุสฺมึ เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวิสฺสามีติ ฉุปิตมตฺเต
วิปฺปฏิสารี อโหสีติ วุตฺตตฺตา เมถุนสฺส ปุพฺพปโยเค ทุกฺกเฏน
ภวิตพฺพํ อถ กสฺมา อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺสาติ วุตฺตนฺติ อิมํ
อนฺโตลีนโจทนํ มนสิกตฺวา ตํ ปริหริตุํ โย เมถุนนฺติอาทิ อารทฺธํ ฯ
[ ม. ป 69 ส. ป. 335 ]

ตตฺถ สีสนฺติ มคฺเคน มคฺคปฏิปาทนํ ฯ ตํ หิ ปโยคานํ
มตฺถกสทิสตฺตา สีสนฺติ วุตฺตํ ตโต ปรํ ปโยคาภาวโต ฯ ทุกฺกเฏ
ติฏฺฐนฺตีติ ทุกฺกฏํ ชเนนฺติ ฯ ทุกฺกฏํ หิ ชเนนฺตา หตฺถคฺคาหาทโย
ปโยคา ทุกฺกเฏ ติฏฺฐนฺตีติ วุตฺตา อญฺญิสฺสา อาปตฺติยา ชนก-
วเสน อปฺปวตฺตนโต ฯ ชาติปุปฺผคุมฺพานนฺติ ชาติสุมนคุมฺพานํ ฯ
อุสฺสนฺนตายาติ พาหุลฺลโต ฯ อุปจาเรติ อาสนฺนปฺปเทเส ฯ เตน
วาตุปตฺถมฺเภนาติ องฺคมงฺคานิ วาตุปตฺถทฺธานิ โหนฺตีติ เอวํ
วุตฺตวาตุปตฺถมฺเภน ฯ อิมินา นิทฺโทกฺกมนสฺส การณํ วุตฺตํ ฯ
เอกรสนฺติ อาวชฺชนาทิวีถิจิตฺเตหิ อพฺโพกิณฺณํ ฯ สงฺคามสีสโยโธ
ภิกฺขูติ ยสฺมา กิเลสารีหิ อนภิภูโต หุตฺวา เต ปราเชสิ ตสฺมา
สงฺคามมุเข โยธสทิโส ภิกฺขุ ฯ
[63] อุปฺปนฺเน วตฺถุสฺมินฺติ เมถุนวตฺถุสฺมึ อุปฺปนฺเน ฯ
ปริวตฺตกทฺวารเมวาติ สํวรณวิวรณวเสน อิโต จิโต จ ปริวตฺตน-
โยคฺคทฺวารเมว ฯ รุกฺขสูจิกณฺฏกทฺวารนฺติ รุกฺขสูจิทฺวารญฺจ กณฺฏก-
ทฺวารญฺจ ฯ รุกฺขสูจิทฺวารํ กณฺฏกทฺวารมิจฺเจว วา ปาโฐ ฯ
ยํ อุโภสุ ปสฺเสสุ รุกฺขตฺถมฺเภ นิกฺขณิตฺวา ตตฺถ วิชฺฌิตฺวา
มชฺเฌ เทฺว ติสฺโส รุกฺขสูจิโย ปเวเสตฺวา กโรนฺติ ตํ
รุกฺขสูจิทฺวารํ ฯ ปเวสนนิกฺขมนกาเล อปเนตฺวา ถกนโยคฺคํ เอกาย
พหูนิ วา กณฺฏกสาขาหิ กตํ กณฺฏกทฺวารํ ฯ จกฺกลกยุตต-
[ ม.ป. 69-72 ส.ป. 335-6 ]

ทฺวารนฺติ เหฏฺฐา เอกํ จกฺกํ โยเชตฺวา กตํ มหาทฺวารํ ยํ น
สกฺกา เอเกน สํวริตุํ วิวริตุญฺจ ฯ โคเปตฺวาติ รชฺชูหิ คณฺเฐตฺวา ฯ
เอกํ ทุสฺสสาณิทฺวารเมวาติ เอตฺถ กิลญฺชสาณิทฺวารมฺปิ สงฺคหํ
คจฺฉติ ฯ ยตฺถ ทฺวารํ สํวริตฺวา นิปชฺชิตุํ น สกฺกา โหติ ตตฺถ
กตฺตพฺพวิธึ ทสฺเสตุํ สเจ พหุนฺนํ วลญฺชนฏฺฐานํ โหตีติอาทิ
วุตฺตํ ฯ พหุนฺนํ อวลญฺชนฏฺฐาเนปิ เอกํ อาปุจฺฉิตฺวา นิปชฺชิตุํ
วฏฺฏติเยว ฯ อถ ภิกฺขู ฯเปฯ นิสินฺนา โหนฺตีติ อิทํ ตตฺถ
ภิกฺขูนํ สนฺนิหิตภาวสนฺทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ ฯ นิสินฺโน วา ปน โหตุ
นิปนฺโน วา เยน เกนจิ อิริยาปเถน สมนฺนาคโต สเจ ตตฺถ
สนฺนิหิโต โหติ อาโภคํ กาตุํ วฏฺฏตีติ ตีสุปิ คณฺฐีปเทสุ วุตฺตํ ฯ
เกจิ ปน นิสินฺนา โหนฺตีติ วจนโต สเจ นิปนฺนา โหนฺติ อาโภคํ
กาตุํ น วฏฺฏตีติ วทนฺติ ฯ ตํ น สุนฺทรํ ฯ ยทิ หิ นิสินฺนา
โหนฺตีติ วจนโต นิปนฺเน อาโภคํ กาตุํ น วฏฺฏติ ฐิเตปิ จงฺกมนฺเตปิ
อาโภคํ กาตุํ น วฏฺฏติ ฯ น หิ นิสินฺนวจนํ นิปนฺนํเยว นิวตฺเตติ ฯ
ตสฺมา นิสินฺนา โหนฺตีติ อิทํ ตตฺถ เตสํ อตฺถิตามตฺตสนฺทสฺสนตฺถํ
น เสสอิริยาปถสมงฺคิตานิวตฺตนตฺถํ เอวํ สนฺเตปิ นิปชฺชิตฺวา
นิทฺทายนฺโต อสนฺตปกฺเข ฐิตตฺตา อาโภคารโห น โหตีติ อมฺหากํ
ขนฺติ ฯ อสนฺตปกฺเข ฐิตตฺตาเยว หิ รโห นิสชฺชาย นิปชฺชิตฺวา
นิทฺทายนฺโต อนาปตฺตึ น กโรตีติ วุตฺตํ ฯ ทฺวารสํวรณํ นาม
[ ม. ป. 72 ส. ป. 337 ]

ภิกฺขุนีอาทีนํ ปเวสนนิวารณตฺถนฺติ อาห ภิกฺขุนึ วา มาตุคามํ วา
อาปุจฺฉิตุํ น วฏฺฏตีติ ฯ อิตฺถีอุภโตพฺยญฺชนํ อิตฺถีปณฺฑกญฺจ
อาปุจฺฉิตุํ น วฏฺฏตีติ วทนฺติ ฯ มาตุคามสฺส อนฺโตคพฺเภ
ฐิตภาวํ ชานิตฺวาปิ ทฺวาเร ยถาวุตฺตวิธึ กตฺวา นิปชฺชนฺตสฺส
อนาปตฺติ ฯ นิสฺเสณึ อาโรเปตฺวาติ อุปริตลํ อาโรเปตฺวา วิสงฺขริตฺวา
ภูมิยํ ปาเตตฺวา ฉฑฺเฑตฺวา วา นิปชฺชิตุมฺปิ วฏฺฏติ ฯ เทฺวปิ
ทฺวารานิ ชคฺคิตพฺพานีติ เอตฺถ สเจ เอกสฺมึ ทฺวาเร กวาฏํ วา
นตฺถิ เหฏฺฐา วุตฺตนเยน สํวริตุํ วา น สกฺกา อิตรํ ทฺวารํ
อสํวริตฺวาปิ นิปชฺชิตุํ วฏฺฏติ ฯ ภิกฺขาจารา ปฏิกฺกมฺมาติ ภิกฺขา-
จารโต นิวตฺติตฺวา ฯ ทฺวารปาลสฺสาติ ทฺวารโกฏฺฐเก มหาทฺวาเร
นิสฺเสณิมูเล วา ฐตฺวา ทฺวารรกฺขณกสฺส ฯ ปจฺฉิมานํ ภาโรติ
เอกานุพนฺธนวเสน อาคจฺฉนฺเต สนฺธาย วุตฺตํ ฯ อสํวุตทฺวาเร
อนฺโตคพฺเภ วาติ โยเชตพฺพํ ฯ พหิ วาติ คพฺภโต พหิ ฯ
นิปชฺชนกาเลปิ ฯเปฯ วฏฺฏติเยวาติ เอตฺถ ทฺวารชคฺคนกสฺส
ตทธีนตฺตา ตทา ตสฺส ตตฺถ สนฺนิหิตาสนฺนิหิตภาวํ อนุปธาเรตฺวาปิ
อาโภคํ กาตุํ วฏฺฏติเยวาติ วทนฺติ ฯ เยน เกนจิ ปริกฺขิตฺเตติ
ปากาเรน วา วติยา วา เยน เกนจิ ปริกฺขิตฺเต ฯ ปริกฺเขปสฺส
อุจฺจโต ปมาณํ สหเสยฺยปฺปโหนเก วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพนฺติ
วทนฺติ ฯ ยทิ ปน เอกสฺมึ ปเทเส ปริกฺเขโป วุตฺตปฺปมาณโต
[ ม.ป. 72 ส. ป. 337-8 ]

นีจตโร โหติ วฏฺฏติ ฯ มหาปริเวณํ โหตีติ มหนฺตํ องฺคณํ
โหติ ฯ มหาโพธิองฺคณโลหปาสาทองฺคณสทิสนฺติ พหุสญฺจาร-
ทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ น มหาปริจฺเฉททสฺสนตฺถํ ฯ อรุเณ อุคฺคเต
อุฏฺฐหติ อนาปตฺตีติ สุทฺธจิตฺเตน นิปนฺนสฺส นิทฺทายนฺตสฺเสว อรุเณ
อุคฺคเต นิทฺทาวเสเนว อนาปตฺติ ฯ ปพุชฺฌิตฺวา ปุน สุปติ
อาปตฺตีติ อรุเณ อุคฺคเต ปพุชฺฌิตฺวา อรุณุคฺคมนํ อชานิตฺวาปิ
อนุฏฺฐหิตฺวาว สยิตสนฺตาเนน สยนฺตสฺส อาปตฺติ ฯ ปุรารุเณ
ปพุชฺฌิตฺวาปิ อชานิตฺวา สยิตสนฺตาเนน สยนฺตสฺสาปิ อรุเณ
อุคฺคเต อาปตฺติเยว ฯ ยถาปริจฺเฉทเมว วุฏฺฐาตีติ อรุเณ อุคฺคเตเยว
อุฏฺฐหติ ฯ ตสฺส อาปตฺตีติ อสุทฺธจิตฺเตเนว นิปนฺนตฺตา นิทฺทา-
ยนฺตสฺสาปิ อรุเณ อุคฺคเต ทิวา ปฏิสลฺลาณมูลิกา อาปตฺติ ฯ
เอวํ นิปชฺชนฺโต อนาทริยทุกฺกฏา น มุจฺจตีติ วุตฺตตฺตา อสุทฺธ-
จิตฺเตน นิปชฺชนฺโต อรุณุคฺคมนโต ปุเรตรํ อุฏฺฐหนฺโตปิ อนุฏฺ-
ฐหนฺโตปิ นิปชฺชนกาเลเยว อนาทริยทุกฺกฏํ อาปชฺชติ ฯ ทิวา
ปฏิสลฺลาณมูลิกํ ปน ทุกฺกฏํ อรุเณ อุคฺคเตเยว อาปชฺชติ ฯ
ยํ ปเนตฺถ ตีสุปิ คณฺฐีปเทสุ วุตฺตํ รตฺตึ ทฺวารํ สํวริตฺวา
นิปนฺโน สเจ อรุณุคฺคมนเวลายํ ทฺวาเร วิวเฏปิ นิปชฺชติ ตสฺส
อาปตฺติ อกฺเขตฺเต สํวริตฺวา นิปนฺนตฺตา อรุณุคฺคมนเวลายํ
วิวเฏปิ ทฺวาเร นิปชฺชิสฺสามีติ รตฺตึ ทฺวารํ สํวริตฺวาปิ นิปนฺนสฺส
[ ม. ป. 73 ส. ป. 338 -9 ]

อกฺเขตฺเต ปิหิตตฺตา นิปชฺชนกาเล อนาทริยทุกฺกฏํ อรุเณ
อุคฺคเต มูลทุกฺกฏญฺจ ¹ โหติ รตฺตึ ปิหิเตปิ อปิหิเตปิ ทฺวาเร
นิปนฺนสฺส อรุณุคฺคมนกฺขเณเยว อปิหิตทฺวาเร ปิหิเต ปิหิตทฺวาเร
จ ปุน วิวริตฺวา ปิหิเต เขตฺเต ปิหิตตฺตา อนาปตฺตีติ ฯ ตํ
อฏฺฐกถาย น สเมติ ฯ รตฺตึ ทฺวารํ อสํวริตฺวา นิปนฺนสฺเสว
หิ อรุณุคฺคมเน อาปตฺติ อฏฺฐกถายํ ทสฺสิตา ฯ ตสฺมา เขตฺเต
วา ปิหิตํ โหตุ อกฺเขตฺเต วา สํวรณเมเวตฺถ ปมาณนฺติ อมฺหากํ
ขนฺติ ฯ นิทฺทาวเสน นิปชฺชตีติ นิทฺทาภิภูตตาย เอกปสฺเสน นิปชฺชติ
เอวํ ปน นิปนฺโน นิปนฺโน นาม น โหตีติ อนาปตฺติ วุตฺตา ฯ
อปสฺสาย สุปนฺตสฺสาติ กฏิยา ปิฏฺฐิเวมชฺฌสฺส จ อนฺตเร อปฺป-
มตฺตกมฺปิ ปเทสํ ภูมึ อผุสาเปตฺวา ถมฺภาทึ อปสฺสาย สุปนฺตสฺส ฯ
สหสา วุฏฺฐาตีติ ปกฺขลิตฺวา ปติโต วิย สหสา วุฏฺฐาติ ฯ
ตตฺเถว สยติ น วุฏฺฐาตีติ นิทฺทาภิภูตตาย สุปนฺโต น วุฏฺฐาติ
น มุจฺฉาปเรโต ฯ เตเนว อวสตฺตา อาปตฺติ น ทิสฺสตีติ น
วุตฺตํ ฯ เอกภงฺเคนาติ เอกสฺส ปสฺสสฺส ภญฺชเนน ฯ เหฏฺฐา
วุตฺตนเยน ปาเท ภูมิโต อโมเจตฺวาว เอกํ ปสฺสํ ภญฺชิตฺวา
นาเมตฺวา นิปนฺโนติ วุตฺตํ โหติ ฯ มหาอฏฺฐกถายํ ปน
มหาปทุมตฺเถเรน วุตฺตนฺติ สมฺพนฺโธ ฯ มุจฺฉิตฺวา ปติตตฺตา เถเรน

1. ม. นิปชฺชนมูลทุกฺกฏญฺจ ฯ
[ ม. ป. 74 ส. ป. 339 ]

อวสตฺตา อาปตฺติ น ทิสฺสตีติ วุตฺตํ ฯ อาจริยา ปน ยถา
ยกฺขคฺคหิตโก พนฺธิตฺวา นิปชฺชาปิโต จ ปรวโส โหติ เอวํ
อปรวสตฺตา มุจฺฉิตฺวา ปติโต กิญฺจิ กาลํ ชานิตฺวาปิ นิปชฺชตีติ
อนาปตฺตึ น วทนฺติ ฯ โย จ ยกฺขคฺคหิตโก โย จ พนฺธิตฺวา
นิปชฺชาปิโตติ อิมสฺส มหาอฏฺฐกถาวาทสฺส ปจฺฉิมตฺตา โสเยว
ปมาณโต คเหตพฺโพ ฯ ตถา จ วกฺขติ สพฺพตฺถ โย โย
อฏฺฐกถาวาโท วา เถรวาโท วา ปจฺฉา วุจฺจติ โสว ปมาณโต
ทฏฺฐพฺโพ ฯ ยกฺขคฺคหิตคฺคหเณเนว เจตฺถ วิสญฺญีภูโตปิ สงฺคหิโตติ
เวทิตพฺพํ ฯ เอกภงฺเคน นิปนฺโน ปน อตฺถโต อนิปนฺนตฺตา
มุจฺจติเยวาติ มหาอฏฺฐกถาวาเทน โส อปฺปฏิกฺขิตฺโตว โหตีติ
ทฏฺฐพฺพํ ฯ ทิวา สํวริตฺวา นิปนฺนสฺส เกนจิ วิวเฏปิ ทฺวาเร
อนาปตฺติ นิปชฺชนกาเล สํวริตฺวา นิปนฺนตฺตา ฯ สเจ ทิวา
สํวริตฺวา ทฺวารสมีเป นิปนฺโน ปจฺฉา สยเมว ทฺวารํ วิวรติ
เอวมฺปิ วฏฺฏติ ฯ อจิตฺตกา จายํ อาปตฺติ กิริยา จ อกิริยา จ ฯ
อปเท ปทํ กโรนฺโต วิยาติ วตฺวา ปุน ตเมวตฺถํ อาวิกโรนฺโต
อากาเส ปทํ ทสฺเสนฺโต วิยาติ อาห ฯ เอตทคฺคนฺติ เอโส อคฺโค ฯ
ยทิทนฺติ โย อยํ ฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมว ฯ
อิติ สมนฺตปาสาทิกาย วินยฏฺฐกถาย สารตฺถทีปนิยํ
ปฐมปาราชิกวณฺณนา นิฏฺฐิตา ฯ
[ ม. ป. 74-5 ส. ป. 339-40 ]

ทุติยปาราชิกวณฺณนา

[64] ตตฺริทนฺติอาทิ เหฏฺฐา วุตฺตตฺถเมว ฯ อทุติเยน
ชิเนน ยํ ทุติยํ ปาราชิกํ ปกาสิตํ ตสฺส อิทานิ ยสฺมา สํวณฺณ-
นากฺกโม ปตฺโต ตสฺมา ยํ สุวิญฺเญยฺยํ ยญฺจ ปุพฺเพ ปกาสิตํ
ตํ สพฺพํ วชฺชยิตฺวา อสฺส ทุติยสฺส อยํ สํวณฺณนา โหตีติ
สมฺพนฺโธ ฯ ราชคเหติ เอตฺถ ทุคฺคชนปทฏฺฐานวิเสสสมฺปทาทิ-
โยคโต ปธานภาเวน ราชูหิ คหิตํ ปริคฺคหิตนฺติ ราชคหนฺติ อาห
มนฺธาตุ ฯเปฯ วุจฺจตีติ ฯ ตตฺถ มหาโควินฺเทน มหาสตฺเตน
ปริคฺคหิตํ เรณุนา ปริคฺคหิตเมว โหตีติ มหาโควินฺทคฺคหณํ ฯ
มหาโควินฺทปริคฺคหิตตากิตฺตนํ หิ ตทา เรณุนา มคธราเชน
ปริคฺคหิตภาวุปลกฺขณํ ฯ ตสฺส หิ โส ปุโรหิโต ฯ มหาโควินฺโทติ
มหานุภาโว ปุราตโน เอโก มคธราชาติ เกจิ ฯ ปริคฺคหิตตฺตาติ
ราชธานีภาเวน ปริคฺคหิตตฺตา ฯ คยฺหตีติ คโห ฯ ราชูนํ คโหติ
ราชคหํ ฯ นครสทฺทาเปกฺขาย นปปสกนิทฺเทโส ฯ อญฺเญเปตฺถ
ปกาเรติ นครมาปเน รญฺญา การิตสพฺพคฺคหตฺตา ราชคหํ คิชฺฌ-
กูฏาทีหิ ปริกฺขิตฺตตฺตา ปพฺพตราเชหิ ปริกฺขิตฺตเคหสทิสนฺติปิ
ราชคหํ สมฺปนฺนภวนตาย ราชคหนํ ¹ เคหนฺติปิ ราชคหํ สุวิหิตา-

1. ม. ราชมานํ ฯ
[ ม. ป. 76 ส.ป. 342 ]