จตุตถวรรค

วัณณภณนปัญหา ที่ 1

ในลำดับนั้น สมเด็จพระเจ้ามิลินท์ปิ่นประชาชาวสาคลรัฐ มี
พระราชโองการดำรัสถามอรรถปัญหากะพระนาคเสนต่อไปว่า ภนฺเต นาคเสน ข้าแต่พระ
นาคเสนผู้เป็นเจ้าประกอบด้วยญาณปรีชา ภาสิตํปิ เจตํ ภควตา ถ้อยคำอันนี้ สมเด็จพระ
พุทธองค์ผู้ทรงสุนทรราศีสวัสดิภาค หากมีพระพุทธฎีกาตรัสพระสัทธรรมเทศนาว่า ภิกฺขเว
ปเร วณฺณํ ภาเสยฺยุํ ดูกรภิกษุทั้งหลาย อันว่าชนทั้งหลายเหล่าอื่นจะพึงภาษิตกล่าวสรรเสริญ
ซึ่งคุณแห่งเราผู้ตถาคตก็ดี แห่งพระธรรมพระสงฆ์ก็ดี ท่านทั้งหลายอย่าพึงยินดีโสมนัส อย่า
พึงมีจิตกำเริบด้วยอาการคือความสรรเสริญนั้น ใช่แต่เท่านั้น แม้ในพรหมชาลสูตร สมเด็จ
พระผู้ทรงพระภาคก็ได้ตรัสเทศนาสั่งสอนพระภิกษุทั้งหลาย ในกาลเมื่อพระองค์เสด็จไปสู่
ระหว่างแห่งเมืองราชคฤห์กับเมืองนาลันทาต่อวัน ครั้งนั้นก็ทรงสั่งสอนห้ามมิให้ภิกษุทั้งหลาย
ยินดียินร้ายในนินทาและสรรเสริญ และซ้ำสอนว่า ดูกรภิกษุทั้งหลาย ถ้าท่านทั้งหลายมีจิตชื่นชม
ยินดี ในถ้อยคำที่ชนทั้งหลายกล่าวสรรเสริญซึ่งเราผู้ตถาคตก็ดี และยินดีโสมนัสในถ้อยคำที่เขา
กล่าวสรรเสริญพระธรรมพระสงฆ์ก็ดี อันตรายจะพึงมีแก่ธรรมวิเศษ คือฌานสมาบัติมรรคผล
ที่ท่านทั้งหลายจะพึงได้โดยแท้ นี่แหละสมเด็จพระศาสดาตรัสเทศนาห้ามปรามพระสงฆ์พุทธ-
บริษัทมิให้ยินดีโสมนัสในความสรรเสริญแล้ว ครั้นภายหลังเสลพราหมณ์ไปเฝ้า พระ
ผู้ทรงพระภาคเจ้ามีพระพุทธฎีกาตรัสสรรเสริญคุณของพระองค์ให้เสลพราหมณ์ฟัง อานนฺทิโต
มีน้ำพระทัยชื่นชมยินดีที่จะสรรเสริญ กำเริบที่จะสรรเสริญเอง และยกพระองค์ว่าเป็นพระ
ยาธรรมราช อนุตฺตโร ว่ายิ่งหาสิ่งที่จะเสมอมิได้ โดยยังพระธรรมจักรให้เป็นไปคือตรัสพระ
ธรรมเทศนาโปรดเวไนยนิกรมนุษย์เทพยดา โลเก อปฺปติวตฺติยํ หาผู้ใดในโลกนี้จะปูนปาน
ดุจพระองค์มิได้ นี่แหละพระพุทธองค์มาสรรเสริญพระองค์เองดังนี้ ถ้าจะเชื่อเอาพระพุทธฎีกา
เดิมที่ตรัสว่าคนทั้งปวงสรรเสริญพระตถาคตและสรรเสริญพระธรรมพระสงฆ์ก็ดี ท่านทั้งปวง
อย่ายินดี อย่าให้จิตกำเริบไปในที่สรรเสริญนั้น ถ้าจะเชื่อคำเดิมนี้ คำภายหลังที่พระองค์ตรัส
สรรเสริญพระองค์ให้เสลพราหมณ์ฟังนั้นก็ผิด ครั้นจะเชื่อเอาว่าพระองค์สรรเสริญพระองค์ว่า
เป็นถึงพระยาธรรมราช ไม่มีใครทั่วทั้งมนุษย์เทพาฟ้าดินที่จะเปรียบเสมอเหมือนหามิได้ พระ
พระพุทธฎีกาตรัสไว้เดิมว่า ภิกฺขเว ดูกรสงฆ์ทั้งปวง คนทั้งหลายจะสรรเสริญตถาคตก็ดี จะ