ตติยวรรค

วัตถุคุนหทัสสนปัญหา ที่ 1

สมเด็จพระเจ้ามิลินท์ปิ่นประชากรมีพระราชโองการตรัสว่า ภนฺเต นาคเสน
ข้าแต่พระนาคเสนผู้ปรีชา ภาสิตํ เจตํ สมเด็จพระพิชิตมารเมาลี มีพระพุทธฎีกาตรัสไว้ว่า
กาเยน สํวโร สาธุ สาธุ วาจาย สํวโร
มนสา สํวโร สาธุ สาธุ สพฺพตฺถ สํวโร ดังนี้
กระแสพระพุทธฎีกาตรัสฉะนี้ว่า การสำรวมนี้ดีนักหนา สำรวมกายก็ดี สำรวมวาจาก็ดี
สำรวมจิตก็ดี และสำรวมได้หมดก็ดี ก็ประเสริฐ นี่แหละสมเด็จพระเมาลีโลกเลิศ มีพระพุทธ-
ฎีกาตรัสสรรเสริญซึ่งสำรวมว่าดีดังนี้ ครั้นมาอีก พระชินสีห์เสด็จทรงนั่ง จตุนฺนํ ปริสานํ
มชฺเณ ในท่ามกลางแห่งบริษัททั้งสี่ คือ ภิกษุ ภิกษุณี อุบาสก อุบาสิกา พระองค์มิได้สำรวมซึ่ง
บวรกาย จะมีความละอายหามิได้ ไพล่พลิกคุยหะออกให้เสลพราหมณ์ดูเล่น ที่ท่ามกลาง
มนุษย์และเทวดา ชิวฺหํ นีหริตฺวา แลบพระชิวหาเลียเอาพระนาสิกและพระโสตทั้งสองข้าง
แล้วแลบปกพระนลาต กระทำประหลาดโลก ในโลกนี้จะมีใครเหมือนพระองค์หาบ่มิได้ นี่แหละ
พระพุทธฎีกาตรัสว่าสำรวมดีแล้ว ไฉนพระพุทธองค์จึงไม่สำรวมกาย ไม่มีอายอดสู ไพล่ที่ลับ
ออกให้เขาดูไม่สมควร เหมือนเขาว่ากิริยากับวาจาไม่เหมือนกัน กิริยาอย่างหนึ่ง วาจาพูดอย่าง
หนึ่ง ก็เหมือนพระพุทธองค์เป็นที่พึ่งของโลก พระกิริยาจริตเห็นผิดกับพระโอษฐ์ อยํ ปญฺโห
ปัญหานี้เป็นอุภโตโกฏิ นิมนต์โปรดวิสัชนาตัดเสียซึ่งข้อวิมัตกังขาในกาลบัดนี้
พระนาคเสนจึงมีเถรวาจาว่า มหาราช ขอถวายพระพรบพิตรพระราชสมภาร ซึ่ง
พระพุทธฏีกาสมเด็จพระมหากรุณาเจ้าโปรดว่าให้บริษัททั้ง 4 สำรวมอินทรีย์ สำรวมวาจา
สำรวมกาย สำรวมได้หมดแล้วประเสริฐนี้ ใช่ว่าพระองค์จะไม่สำรวมกายวาจา จะว่าแต่พระโอษฐ์
เปล่าหามิได้เป็นอันขาด สมเด็จพระมุนีนาถเจ้าสังวรเป็นอันดี การที่สมเด็จพระชินสีห์เจ้า
สำแดงพระคุยหวัตถุที่ลับอันอยู่ในฝักให้เสลพราหมณ์ดูนั้น เป็นด้วยเลาพราหมณ์จะใคร่เห็น
ด้วยบุคคลใดวิมัติสงสัยจะใคร่เห็นที่ลับของพระองค์ ถ้าผู้นั้นจะพ้นทุกข์จะได้มรรคผลแล้ว
สมเด็จพระทศพลเข้าก็ทรงอนุเคราะห์สำแดงแก่บุคคลผู้นั้น แต่ว่าสำแดงให้เห็นแต่พระฉาย
คนทั้งหลายก็เห็นแต่พระฉายที่พระองค์กระทำปาฏิหาริย์ให้เห็นนั้น นี่แหละสมเด็จพระ
สัพพัญญูเจ้าทรงทราบว่าเสลพราหมณ์จะใคร่ดู อนึ่งเล่า พระองค์เจ้าทรงพระดำริทราบว่า
เสลพราหมณ์นั้น เมื่อพระองค์ทรงพระกรุณาเอาออกให้เห็นแล้วจะสำเร็จมรรคผล สมเด็จพระ
ทศพลเจ้าจึงสำแดงคุยหวัตถุอยู่ในฝัก กระทำปาฏิหาริย์ให้เป็นเงา จำเพาะเห็นแต่เสล-