สจกฺขุกานํ อฆานกานํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ จกฺขุธาตุ อุปฺปชฺชติ, โน จ เตสํ ฆานธาตุ อุปฺปชฺชติฯ สจกฺขุกานํ สฆานกานํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ จกฺขุธาตุ จ อุปฺปชฺชติ ฆานธาตุ จ อุปฺปชฺชติฯ

(ข) ยสฺส วา ปน ฆานธาตุ อุปฺปชฺชติ ตสฺส จกฺขุธาตุ อุปฺปชฺชตีติ?

สฆานกานํ อจกฺขุกานํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ ฆานธาตุ อุปฺปชฺชติ, โน จ เตสํ จกฺขุธาตุ อุปฺปชฺชติฯ สฆานกานํ สจกฺขุกานํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ ฆานธาตุ จ อุปฺปชฺชติ จกฺขุธาตุ จ อุปฺปชฺชติฯ

(ก) ยสฺส จกฺขุธาตุ อุปฺปชฺชติ ตสฺส รูปธาตุ อุปฺปชฺชตีติ? อามนฺตาฯ

(ข) ยสฺส วา ปน รูปธาตุ อุปฺปชฺชติ ตสฺส จกฺขุธาตุ อุปฺปชฺชตีติ?

สรูปกานํ อจกฺขุกานํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ รูปธาตุ อุปฺปชฺชติ , โน จ เตสํ จกฺขุธาตุ อุปฺปชฺชติฯ สจกฺขุกานํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ รูปธาตุ จ อุปฺปชฺชติ จกฺขุธาตุ จ อุปฺปชฺชติฯ

(ก) ยสฺส จกฺขุธาตุ อุปฺปชฺชติ ตสฺส มโนวิญฺญาณธาตุ อุปฺปชฺชตีติ? อามนฺตาฯ

(ข) ยสฺส วา ปน มโนวิญฺญาณธาตุ อุปฺปชฺชติ ตสฺส จกฺขุธาตุ อุปฺปชฺชตีติ?

สจิตฺตกานํ อจกฺขุกานํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ มโนวิญฺญาณธาตุ อุปฺปชฺชติ, โน จ เตสํ จกฺขุธาตุ อุปฺปชฺชติฯ สจกฺขุกานํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ มโนวิญฺญาณธาตุ จ อุปฺปชฺชติ จกฺขุธาตุ จ อุปฺปชฺชติฯ

(ก) ยสฺส จกฺขุธาตุ อุปฺปชฺชติ ตสฺส ธมฺมธาตุ อุปฺปชฺชตีติ? อามนฺตาฯ

(ข) ยสฺส วา ปน ธมฺมธาตุ อุปฺปชฺชติ ตสฺส จกฺขุธาตุ อุปฺปชฺชตีติ?

อจกฺขุกานํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ ธมฺมธาตุ อุปฺปชฺชติ, โน จ เตสํ จกฺขุธาตุ อุปฺปชฺชติฯ สจกฺขุกานํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ ธมฺมธาตุ จ อุปฺปชฺชติ จกฺขุธาตุ จ อุปฺปชฺชติฯ

(ยถา อายตนยมกํ วิภตฺตํ เอวํ ธาตุยมกมฺปิ วิภชิตพฺพํ, สทิสํ กาตพฺพํ)ฯ

3. ปริญฺญาวาโร

[19] โย จกฺขุธาตุํ ปริชานาติ โส โสตธาตุํ ปริชานาตีติ? อามนฺตาฯ…เป.… (ธาตุยมกํ ปริปุณฺณํ เปยฺยาเลน)ฯ

ธาตุยมกํ นิฏฺฐิตํฯ

ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

5. สจฺจยมกํ

1. ปณฺณตฺติวาโร

(ก) อุทฺเทโส

[1] จตฺตาริ สจฺจานิ – ทุกฺขสจฺจํ, สมุทยสจฺจํ นิโรธสจฺจํ, มคฺคสจฺจํฯ

1. ปทโสธนวาโร

(ก) อนุโลมํ

[2] (ก) ทุกฺขํ ทุกฺขสจฺจํ?

(ข) ทุกฺขสจฺจํ ทุกฺขํ?

(ก) สมุทโย สมุทยสจฺจํ?

(ข) สมุทยสจฺจํ สมุทโย?

(ก) นิโรโธ นิโรธสจฺจํ?

(ข) นิโรธสจฺจํ นิโรโธ?

(ก) มคฺโค มคฺคสจฺจํ?

(ข) มคฺคสจฺจํ มคฺโค?

(ข) ปจฺจนีกํ

[3] (ก) น ทุกฺขํ น ทุกฺขสจฺจํ?

(ข) น ทุกฺขสจฺจํ น ทุกฺขํ?

(ก) น สมุทโย น สมุทยสจฺจํ?

(ข) น สมุทยสจฺจํ น สมุทโย?

(ก) น นิโรโธ น นิโรธสจฺจํ?

(ข) น นิโรธสจฺจํ น นิโรโธ?

(ก) น มคฺโค น มคฺคสจฺจํ?

(ข) น มคฺคสจฺจํ น มคฺโค?

2. ปทโสธนมูลจกฺกวาโร