‘‘ตตฺร , เสนิย, ยฺวายํ สตฺถา ทิฏฺเฐว หิ โข ธมฺเม อตฺตานํ สจฺจโต เถตโต ปญฺญาเปติ, โน จ โข อภิสมฺปรายํ อตฺตานํ สจฺจโต เถตโต ปญฺญาเปติ – อยํ วุจฺจติ, เสนิย, สตฺถา อุจฺเฉทวาโทฯ

‘‘ตตฺร, เสนิย, ยฺวายํ สตฺถา ทิฏฺเฐ เจว ธมฺเม อตฺตานํ สจฺจโต เถตโต น ปญฺญาเปติ, อภิสมฺปรายญฺจ อตฺตานํ สจฺจโต เถตโต น ปญฺญาเปติ – อยํ วุจฺจติ, เสนิย, สตฺถา สมฺมาสมฺพุทฺโธฯ อิเม โข, เสนิย, ตโย สตฺถาโร สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมิ’’นฺติ [ปุ. ป. 131 ปุคฺคลปญฺญตฺติยํ, อตฺถโต เอกํ]ฯ อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติฯ

[237] ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? อามนฺตาฯ นนุ ภควา สจฺจวาที กาลวาที ภูตวาที ตถวาที อวิตถวาที อนญฺญถวาทีติ? อามนฺตาฯ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘สปฺปิกุมฺโภ’’ติ? อามนฺตา ฯ อตฺถิ โกจิ สปฺปิสฺส กุมฺภํ กโรตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติฯ

[238] ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? อามนฺตาฯ นนุ ภควา สจฺจวาที กาลวาที ภูตวาที ตถวาที อวิตถวาที อนญฺญถวาทีติ? อามนฺตาฯ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘เตลกุมฺโภ… มธุกุมฺโภ… ผาณิตกุมฺโภ… ขีรกุมฺโภ… อุทกกุมฺโภ… ปานียถาลกํ… ปานียโกสกํ… ปานียสราวกํ… นิจฺจภตฺตํ… ธุวยาคู’’ติ? อามนฺตาฯ อตฺถิ กาจิ ยาคุ นิจฺจา ธุวา สสฺสตา อวิปริณามธมฺมาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ…เป.…ฯ เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติฯ (สํขิตฺตํ)

อฏฺฐกนิคฺคหเปยฺยาลา, สนฺธาวนิยา อุปาทาย;

จิตฺเตน ปญฺจมํ กลฺยาณํ, อิทฺธิสุตฺตาหรเณน อฏฺฐมํฯ

สจฺจิกฏฺฐสภาคานุโยโคฯ

ปุคฺคลกถา นิฏฺฐิตาฯ

2. ปริหานิกถา

1. วาทยุตฺติปริหานิ