อนาคตํ ‘‘อนาคต’’นฺติ มนสิกโรนฺโต, อตีตํ ‘‘อตีต’’นฺติ มนสิ กโรติ, ปจฺจุปฺปนฺนํ ‘‘ปจฺจุปฺปนฺน’’นฺติ มนสิ กโรตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อนาคตํ ‘‘อนาคต’’นฺติ มนสิกโรนฺโต, อตีตํ ‘‘อตีต’’นฺติ มนสิ กโรติ, ปจฺจุปฺปนฺนํ ‘‘ปจฺจุปฺปนฺน’’นฺติ มนสิ กโรตีติ? อามนฺตาฯ ติณฺณํ ผสฺสานํ…เป.… ติณฺณํ จิตฺตานํ สโมธานํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[752] ปจฺจุปฺปนฺนํ ‘‘ปจฺจุปฺปนฺน’’นฺติ มนสิกโรนฺโต , อตีตํ ‘‘อตีต’’นฺติ มนสิ กโรตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… ปจฺจุปฺปนฺนํ ‘‘ปจฺจุปฺปนฺน’’นฺติ มนสิกโรนฺโต, อตีตํ ‘‘อตีต’’นฺติ มนสิ กโรตีติ? อามนฺตาฯ ทฺวินฺนํ ผสฺสานํ…เป.… ทฺวินฺนํ จิตฺตานํ สโมธานํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

ปจฺจุปฺปนฺนํ ‘‘ปจฺจุปฺปนฺน’’นฺติ มนสิกโรนฺโต, อนาคตํ ‘‘อนาคต’’นฺติ มนสิ กโรตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… ปจฺจุปฺปนฺนํ ‘‘ปจฺจุปฺปนฺน’’นฺติ มนสิกโรนฺโต, อนาคตํ ‘‘อนาคต’’นฺติ มนสิ กโรตีติ? อามนฺตาฯ ทฺวินฺนํ ผสฺสานํ…เป.… ทฺวินฺนํ จิตฺตานํ สโมธานํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

ปจฺจุปฺปนฺนํ ‘‘ปจฺจุปฺปนฺน’’นฺติ มนสิกโรนฺโต, อตีตํ ‘‘อตีต’’นฺติ มนสิ กโรติ, อนาคตํ ‘‘อนาคต’’นฺติ มนสิ กโรตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… ปจฺจุปฺปนฺนํ ‘‘ปจฺจุปฺปนฺน’’นฺติ มนสิกโรนฺโต, อตีตํ ‘‘อตีต’’นฺติ มนสิ กโรติ, อนาคตํ ‘‘อนาคต’’นฺติ มนสิ กโรตีติ? อามนฺตาฯ ติณฺณํ ผสฺสานํ…เป.… ติณฺณํ จิตฺตานํ สโมธานํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[753] น วตฺตพฺพํ – ‘‘อธิคยฺห มนสิ กโรตี’’ติ? อามนฺตาฯ นนุ วุตฺตํ ภควตา –

‘‘สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจาติ, ยทา ปญฺญาย ปสฺสติ;

อถ นิพฺพินฺทติ ทุกฺเข, เอส มคฺโค วิสุทฺธิยาฯ

‘‘สพฺเพ สงฺขารา ทุกฺขาติ, ยทา ปญฺญาย ปสฺสติ;

อถ นิพฺพินฺทติ ทุกฺเข, เอส มคฺโค วิสุทฺธิยาฯ

‘‘สพฺเพ ธมฺมา อนตฺตาติ, ยทา ปญฺญาย ปสฺสติ;

อถ นิพฺพินฺทติ ทุกฺเข, เอส มคฺโค วิสุทฺธิยา’’ติ [ธ. ป. 277-279]ฯ

อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ อธิคยฺห มนสิ กโรตีติฯ

อธิคยฺหมนสิการกถา นิฏฺฐิตาฯ

16. โสฬสมวคฺโค

(160) 5. รูปํ เหตูติกถา

[754] รูปํ เหตูติ? อามนฺตาฯ อโลโภ เหตูติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อโทโส เหตุ…เป.… อโมโห เหตุ… โลโภ เหตุ… โทโส เหตุ… โมโห เหตูติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

รูปํ เหตูติ? อามนฺตาฯ สารมฺมณํ, อตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป.… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… นนุ อนารมฺมณํ, นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป.… ปณิธีติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ อนารมฺมณํ, นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป.… ปณิธิ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘รูปํ เหตู’’ติฯ

[755] อโลโภ เหตุ สารมฺมโณ, อตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป.… ปณิธีติ? อามนฺตาฯ รูปํ เหตุ สารมฺมณํ, อตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป.… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อโทโส เหตุ… อโมโห เหตุ… โลโภ เหตุ… โทโส เหตุ… โมโห เหตุ สารมฺมโณ, อตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป.… ปณิธีติ? อามนฺตาฯ รูปํ เหตุ สารมฺมณํ, อตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป.… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

รูปํ เหตุ อนารมฺมณํ, นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป.… ปณิธีติ? อามนฺตาฯ อโลโภ เหตุ อนารมฺมโณ, นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป.… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… รูปํ เหตุ อนารมฺมณํ, นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป.… ปณิธีติ? อามนฺตา ฯ อโทโส เหตุ… อโมโห เหตุ… โลโภ เหตุ… โทโส เหตุ… โมโห เหตุ อนารมฺมโณ, นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป.… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[756] น วตฺตพฺพํ – ‘‘รูปํ เหตู’’ติ? อามนฺตาฯ นนุ มหาภูตา อุปาทายรูปานํ [อุปาทารูปานํ (สี. ปี. ก.)] อุปาทายเหตูติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ มหาภูตา อุปาทายรูปานํ อุปาทายเหตุ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘รูปํ เหตู’’ติฯ

รูปํ เหตูติกถา นิฏฺฐิตาฯ

16. โสฬสมวคฺโค