นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘‘สสฺสโต โลโก’ติ โข, วจฺฉ, อพฺยากตเมตํ, ‘อสสฺสโต โลโก’ติ โข, วจฺฉ, อพฺยากตเมตํ, ‘อนฺตวา โลโก’ติ โข, วจฺฉ, อพฺยากตเมตํ, ‘อนนฺตวา โลโก’ติ โข, วจฺฉ…เป.… ‘ตํ ชีวํ ตํ สรีร’นฺติ โข, วจฺฉ…เป.… ‘อญฺญํ ชีวํ อญฺญํ สรีร’นฺติ โข , วจฺฉ…เป.… ‘โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’ติ โข, วจฺฉ…เป.… ‘น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’ติ โข, วจฺฉ…เป.… ‘โหติ จ น จ โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’ติ โข, วจฺฉ…เป.… ‘เนว โหติ น น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’ติ โข, วจฺฉ, อพฺยากตเมต’’นฺติ [สํ. นิ. 4.416, โถกํ ปน วิสทิสํ]! อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ ทิฏฺฐิคตํ อพฺยากตนฺติฯ

ทิฏฺฐิคตํ อพฺยากตนฺติ? อามนฺตาฯ นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘มิจฺฉาทิฏฺฐิกสฺส, ภิกฺขเว, ปุริสปุคฺคลสฺส ยญฺเจว กายกมฺมํ ยถาทิฏฺฐิสมตฺตํ สมาทินฺนํ, ยญฺจ วจีกมฺมํ…เป.… ยญฺจ มโนกมฺมํ, ยา จ เจตนา, ยา จ ปตฺถนา, โย จ ปณิธิ, เย จ สงฺขารา, สพฺเพ เต ธมฺมา อนิฏฺฐาย อกนฺตาย อมนาปาย อหิตาย ทุกฺขาย สํวตฺตนฺตี’’ติ [อ. นิ. 1.306]! อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘ทิฏฺฐิคตํ อพฺยากต’’นฺติฯ

อพฺยากตกถา นิฏฺฐิตาฯ

14. จุทฺทสมวคฺโค

(144) 9. อปริยาปนฺนกถา

[709] ทิฏฺฐิคตํ อปริยาปนฺนนฺติ? อามนฺตาฯ มคฺโค ผลํ นิพฺพานํ, โสตาปตฺติมคฺโค โสตาปตฺติผลํ, สกทาคามิมคฺโค สกทาคามิผลํ, อนาคามิมคฺโค อนาคามิผลํ, อรหตฺตมคฺโค อรหตฺตผลํ, สติปฏฺฐานํ สมฺมปฺปธานํ อิทฺธิปาโท อินฺทฺริยํ พลํ โพชฺฌงฺโคติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[710] น วตฺตพฺพํ – ‘‘ทิฏฺฐิคตํ อปริยาปนฺน’’นฺติ? อามนฺตาฯ ปุถุชฺชโน ‘‘กาเมสุ วีตราโค’’ติ วตฺตพฺโพติ? อามนฺตาฯ ‘‘วิคตทิฏฺฐิโย’’ติ วตฺตพฺโพติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ เตน หิ ทิฏฺฐิคตํ อปริยาปนฺนนฺติฯ

อปริยาปนฺนกถา นิฏฺฐิตาฯ

จุทฺทสมวคฺโคฯ

ตสฺสุทฺทานํ –

อกุสลมูลํ ปฏิสนฺทหติ กุสลมูลํ, กุสลมูลํ ปฏิสนฺทหติ อกุสลมูลํ, สฬายตนํ ฉวิญฺญาณกายา, อริยรูปํ มหาภูตานํ อุปาทาย, สฺเวว อนุสโย ตํ ปริยุฏฺฐานํ, ปริยุฏฺฐานํ จิตฺตวิปฺปยุตฺตํ, ยถาธาตุ ตญฺเญว อนุเสติ, ทิฏฺฐิคตํ อพฺยากตํ, ทิฏฺฐิคตํ อปริยาปนฺนนฺติฯ

15. ปนฺนรสมวคฺโค

(145) 1. ปจฺจยตากถา

[711] ปจฺจยตา ววตฺถิตาติ? อามนฺตาฯ นนุ วีมํสา เหตุ, โส จ อธิปตีติ? อามนฺตา ฯ หญฺจิ วีมํสา เหตุ, โส จ อธิปติ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘เหตุปจฺจเยน ปจฺจโย, อธิปติปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติฯ

นนุ ฉนฺทาธิปติ สหชาตานํ ธมฺมานํ อธิปตีติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ ฉนฺทาธิปติ สหชาตานํ ธมฺมานํ อธิปติ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อธิปติปจฺจเยน ปจฺจโย, สหชาตปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติฯ

[712] นนุ วีริยาธิปติ สหชาตานํ ธมฺมานํ อธิปตีติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ วีริยาธิปติ สหชาตานํ ธมฺมานํ อธิปติ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อธิปติปจฺจเยน ปจฺจโย, สหชาตปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติฯ

นนุ วีริยาธิปติ สหชาตานํ ธมฺมานํ อธิปติ, ตญฺจ อินฺทฺริยนฺติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ วีริยาธิปติ สหชาตานํ ธมฺมานํ อธิปติ, ตญฺจ อินฺทฺริยํ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อธิปติปจฺจเยน ปจฺจโย, อินฺทฺริยปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติฯ

นนุ วีริยาธิปติ สหชาตานํ ธมฺมานํ อธิปติ, ตญฺจ มคฺคงฺคนฺติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ วีริยาธิปติ สหชาตานํ ธมฺมานํ อธิปติ, ตญฺจ มคฺคงฺคํ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อธิปติปจฺจเยน ปจฺจโย, มคฺคปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติฯ