เมนู

เวทนา …เป.… สญฺญา…เป.… สงฺขารา…เป.… วิญฺญาณํ สนฺธาวตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… วิญฺญาณํ สนฺธาวตีติ? อามนฺตาฯ ตํ ชีวํ ตํ สรีรนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[94] สฺเวว ปุคฺคโล สนฺธาวติ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, ปรสฺมา โลกา อิมํ โลกนฺติ? อามนฺตาฯ รูปํ น สนฺธาวตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… รูปํ น สนฺธาวตีติ? อามนฺตาฯ อญฺญํ ชีวํ อญฺญํ สรีรนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

เวทนา …เป.… สญฺญา…เป.… สงฺขารา…เป.… วิญฺญาณํ น สนฺธาวตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… วิญฺญาณํ น สนฺธาวตีติ? อามนฺตาฯ อญฺญํ ชีวํ อญฺญํ สรีรนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ (สํขิตฺตํ)ฯ

ขนฺเธสุ ภิชฺชมาเนสุ, โส เจ ภิชฺชติ ปุคฺคโล;

อุจฺเฉทา ภวติ ทิฏฺฐิ, ยา พุทฺเธน วิวชฺชิตาฯ

ขนฺเธสุ ภิชฺชมาเนสุ, โน เจ ภิชฺชติ ปุคฺคโล;

ปุคฺคโล สสฺสโต โหติ, นิพฺพาเนน สมสโมติฯ

คติอนุโยโคฯ

12. อุปาทาปญฺญตฺตานุโยโค

[95] รูปํ อุปาทาย ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? อามนฺตาฯ รูปํ อนิจฺจํ สงฺขตํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ ขยธมฺมํ วยธมฺมํ วิราคธมฺมํ นิโรธธมฺมํ วิปริณามธมฺมนฺติ? อามนฺตา? ปุคฺคโลปิ อนิจฺโจ สงฺขโต ปฏิจฺจสมุปฺปนฺโน ขยธมฺโม วยธมฺโม วิราคธมฺโม นิโรธธมฺโม วิปริณามธมฺโมติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[96] เวทนํ อุปาทาย… สญฺญํ อุปาทาย… สงฺขาเร อุปาทาย… วิญฺญาณํ อุปาทาย ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? อามนฺตาฯ วิญฺญาณํ อนิจฺจํ สงฺขตํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ ขยธมฺมํ วยธมฺมํ วิราคธมฺมํ นิโรธธมฺมํ วิปริณามธมฺมนฺติ? อามนฺตาฯ ปุคฺคโลปิ อนิจฺโจ สงฺขโต ปฏิจฺจสมุปฺปนฺโน ขยธมฺโม วยธมฺโม วิราคธมฺโม นิโรธธมฺโม วิปริณามธมฺโมติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[97] รูปํ อุปาทาย ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? อามนฺตาฯ

นีลํ รูปํ อุปาทาย นีลกสฺส ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… ปีตํ รูปํ อุปาทาย… โลหิตํ รูปํ อุปาทาย… โอทาตํ รูปํ อุปาทาย… สนิทสฺสนํ รูปํ อุปาทาย… อนิทสฺสนํ รูปํ อุปาทาย… สปฺปฏิฆํ รูปํ อุปาทาย… อปฺปฏิฆํ รูปํ อุปาทาย อปฺปฏิฆสฺส ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[98] เวทนํ อุปาทาย ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? อามนฺตาฯ กุสลํ เวทนํ อุปาทาย กุสลสฺส ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… กุสลํ เวทนํ อุปาทาย กุสลสฺส ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? อามนฺตาฯ กุสลา เวทนา สผลา สวิปากา อิฏฺฐผลา กนฺตผลา มนุญฺญผลา อเสจนกผลา สุขุทฺรยา สุขวิปากาติ? อามนฺตาฯ กุสโลปิ ปุคฺคโล สผโล สวิปาโก อิฏฺฐผโล กนฺตผโล มนุญฺญผโล อเสจนกผโล สุขุทฺรโย สุขวิปาโกติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[99] เวทนํ อุปาทาย ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? อามนฺตาฯ อกุสลํ เวทนํ อุปาทาย อกุสลสฺส ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อกุสลํ เวทนํ อุปาทาย อกุสลสฺส ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? อามนฺตาฯ อกุสลา เวทนา สผลา สวิปากา อนิฏฺฐผลา อกนฺตผลา อมนุญฺญผลา เสจนกผลา ทุกฺขุทฺรยา ทุกฺขวิปากาติ? อามนฺตาฯ อกุสโลปิ ปุคฺคโล สผโล สวิปาโก อนิฏฺฐผโล อกนฺตผโล อมนุญฺญผโล เสจนกผโล ทุกฺขุทฺรโย ทุกฺขวิปาโกติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[100] เวทนํ อุปาทาย ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? อามนฺตาฯ อพฺยากตํ เวทนํ อุปาทาย อพฺยากตสฺส ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อพฺยากตํ เวทนํ อุปาทาย อพฺยากตสฺส ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? อามนฺตาฯ อพฺยากตา เวทนา อนิจฺจา สงฺขตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา ขยธมฺมา วยธมฺมา วิราคธมฺมา นิโรธธมฺมา วิปริณามธมฺมาติ? อามนฺตาฯ อพฺยากโตปิ ปุคฺคโล อนิจฺโจ สงฺขโต ปฏิจฺจสมุปฺปนฺโน ขยธมฺโม วยธมฺโม วิราคธมฺโม นิโรธธมฺโม วิปริณามธมฺโมติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[101] สญฺญํ อุปาทาย… สงฺขาเร อุปาทาย… วิญฺญาณํ อุปาทาย ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? อามนฺตาฯ กุสลํ วิญฺญาณํ อุปาทาย กุสลสฺส ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… กุสลํ วิญฺญาณํ อุปาทาย กุสลสฺส ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? อามนฺตาฯ

กุสลํ วิญฺญาณํ สผลํ สวิปากํ อิฏฺฐผลํ กนฺตผลํ มนุญฺญผลํ อเสจนกผลํ สุขุทฺรยํ สุขวิปากนฺติ ? อามนฺตาฯ กุสโลปิ ปุคฺคโล สผโล สวิปาโก อิฏฺฐผโล กนฺตผโล มนุญฺญผโล อเสจนกผโล สุขุทฺรโย สุขวิปาโกติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[102] วิญฺญาณํ อุปาทาย ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? อามนฺตาฯ อกุสลํ วิญฺญาณํ อุปาทาย อกุสลสฺส ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อกุสลํ วิญฺญาณํ อุปาทาย อกุสลสฺส ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? อามนฺตาฯ อกุสลํ วิญฺญาณํ สผลํ สวิปากํ อนิฏฺฐผลํ อกนฺตผลํ อมนุญฺญผลํ เสจนกผลํ ทุกฺขุทฺรยํ ทุกฺขวิปากนฺติ? อามนฺตาฯ อกุสโลปิ ปุคฺคโล สผโล สวิปาโก อนิฏฺฐผโล อกนฺตผโล อมนุญฺญผโล เสจนกผโล ทุกฺขุทฺรโย ทุกฺขวิปาโกติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[103] วิญฺญาณํ อุปาทาย ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? อามนฺตาฯ อพฺยากตํ วิญฺญาณํ อุปาทาย อพฺยากตสฺส ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อพฺยากตํ วิญฺญาณํ อุปาทาย อพฺยากตสฺส ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? อามนฺตาฯ อพฺยากตํ วิญฺญาณํ อนิจฺจํ สงฺขตํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ ขยธมฺมํ วยธมฺมํ วิราคธมฺมํ นิโรธธมฺมํ วิปริณามธมฺมนฺติ? อามนฺตาฯ อพฺยากโตปิ ปุคฺคโล อนิจฺโจ สงฺขโต ปฏิจฺจสมุปฺปนฺโน ขยธมฺโม วยธมฺโม วิราคธมฺโม นิโรธธมฺโม วิปริณามธมฺโมติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[104] จกฺขุํ อุปาทาย ‘‘จกฺขุมา ปุคฺคโล’’ติ วตฺตพฺโพติ? อามนฺตา ฯ จกฺขุมฺหิ นิรุทฺเธ ‘‘จกฺขุมา ปุคฺคโล นิรุทฺโธ’’ติ วตฺตพฺโพติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… โสตํ อุปาทาย… ฆานํ อุปาทาย… ชิวฺหํ อุปาทาย… กายํ อุปาทาย… มนํ อุปาทาย ‘‘มนวา ปุคฺคโล’’ติ วตฺตพฺโพติ? อามนฺตาฯ มนมฺหิ นิรุทฺเธ ‘‘มนวา ปุคฺคโล นิรุทฺโธ’’ติ วตฺตพฺโพติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ

[105] มิจฺฉาทิฏฺฐิํ อุปาทาย ‘‘มิจฺฉาทิฏฺฐิโย ปุคฺคโล’’ติ วตฺตพฺโพติ? อามนฺตาฯ มิจฺฉาทิฏฺฐิยา นิรุทฺธาย ‘‘มิจฺฉาทิฏฺฐิโย ปุคฺคโล นิรุทฺโธ’’ติ วตฺตพฺโพติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ มิจฺฉาสงฺกปฺปํ อุปาทาย… มิจฺฉาวาจํ อุปาทาย… มิจฺฉากมฺมนฺตํ อุปาทาย… มิจฺฉาอาชีวํ อุปาทาย … มิจฺฉาวายามํ อุปาทาย… มิจฺฉาสติํ อุปาทาย… มิจฺฉาสมาธิํ อุปาทาย ‘‘มิจฺฉาสมาธิโย ปุคฺคโล’’ติ วตฺตพฺโพติ? อามนฺตาฯ มิจฺฉาสมาธิมฺหิ นิรุทฺเธ ‘‘มิจฺฉาสมาธิโย ปุคฺคโล นิรุทฺโธ’’ติ วตฺตพฺโพติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ

[106] สมฺมาทิฏฺฐิํ อุปาทาย ‘‘สมฺมาทิฏฺฐิโย ปุคฺคโล’’ติ วตฺตพฺโพติ? อามนฺตาฯ สมฺมาทิฏฺฐิยา นิรุทฺธาย ‘‘สมฺมาทิฏฺฐิโย ปุคฺคโล นิรุทฺโธ’’ติ วตฺตพฺโพติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… สมฺมาสงฺกปฺปํ อุปาทาย… สมฺมาวาจํ อุปาทาย… สมฺมากมฺมนฺตํ อุปาทาย… สมฺมาอาชีวํ อุปาทาย… สมฺมาวายามํ อุปาทาย… สมฺมาสติํ อุปาทาย… สมฺมาสมาธิํ อุปาทาย ‘‘สมฺมาสมาธิโย ปุคฺคโล’’ติ วตฺตพฺโพติ? อามนฺตาฯ สมฺมาสมาธิมฺหิ นิรุทฺเธ ‘‘สมฺมาสมาธิโย ปุคฺคโล นิรุทฺโธ’’ติ วตฺตพฺโพติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[107] รูปํ อุปาทาย, เวทนํ อุปาทาย ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? อามนฺตาฯ ทฺวินฺนํ ขนฺธานํ อุปาทาย ทฺวินฺนํ ปุคฺคลานํ ปญฺญตฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… รูปํ อุปาทาย, เวทนํ อุปาทาย, สญฺญํ อุปาทาย, สงฺขาเร อุปาทาย, วิญฺญาณํ อุปาทาย ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? อามนฺตาฯ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ อุปาทาย ปญฺจนฺนํ ปุคฺคลานํ ปญฺญตฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[108] จกฺขายตนํ อุปาทาย, โสตายตนํ อุปาทาย ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? อามนฺตาฯ ทฺวินฺนํ อายตนานํ อุปาทาย ทฺวินฺนํ ปุคฺคลานํ ปญฺญตฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… จกฺขายตนํ อุปาทาย, โสตายตนํ อุปาทาย…เป.… ธมฺมายตนํ อุปาทาย ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? อามนฺตาฯ ทฺวาทสนฺนํ อายตนานํ อุปาทาย ทฺวาทสนฺนํ ปุคฺคลานํ ปญฺญตฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[109] จกฺขุธาตุํ อุปาทาย, โสตธาตุํ อุปาทาย ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? อามนฺตาฯ ทฺวินฺนํ ธาตูนํ อุปาทาย ทฺวินฺนํ ปุคฺคลานํ ปญฺญตฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… จกฺขุธาตุํ อุปาทาย, โสตธาตุํ อุปาทาย…เป.… ธมฺมธาตุํ อุปาทาย ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? อามนฺตา ฯ อฏฺฐารสนฺนํ ธาตูนํ อุปาทาย อฏฺฐารสนฺนํ ปุคฺคลานํ ปญฺญตฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[110] จกฺขุนฺทฺริยํ อุปาทาย, โสตินฺทฺริยํ อุปาทาย ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? อามนฺตาฯ ทฺวินฺนํ อินฺทฺริยานํ อุปาทาย ทฺวินฺนํ ปุคฺคลานํ ปญฺญตฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… จกฺขุนฺทฺริยํ อุปาทาย, โสตินฺทฺริยํ อุปาทาย…เป.… อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อุปาทาย ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? อามนฺตาฯ พาวีสตีนํ [พาวีสติยา (?)] อินฺทฺริยานํ อุปาทาย พาวีสตีนํ ปุคฺคลานํ ปญฺญตฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[111] เอกโวการภวํ อุปาทาย เอกสฺส ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? อามนฺตาฯ จตุโวการภวํ อุปาทาย จตุนฺนํ ปุคฺคลานํ ปญฺญตฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… เอกโวการภวํ อุปาทาย เอกสฺส ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? อามนฺตาฯ ปญฺจโวการภวํ อุปาทาย ปญฺจนฺนํ ปุคฺคลานํ ปญฺญตฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… เอกโวการภเว เอโกว ปุคฺคโลติ? อามนฺตาฯ จตุโวการภเว จตฺตาโรว [จตฺตาโร (?)] ปุคฺคลาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… เอกโวการภเว เอโกว ปุคฺคโลติ? อามนฺตาฯ ปญฺจโวการภเว ปญฺเจว ปุคฺคลาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[112] ยถา รุกฺขํ อุปาทาย ฉายาย ปญฺญตฺติ, เอวเมวํ รูปํ อุปาทาย ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? ( ) [(อามนฺตา) (?) เอวํ อนนฺตรวารตฺตเยปิ] ยถา รุกฺขํ อุปาทาย ฉายาย ปญฺญตฺติ, รุกฺโขปิ อนิจฺโจ ฉายาปิ อนิจฺจา, เอวเมวํ รูปํ อุปาทาย ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺติ, รูปมฺปิ อนิจฺจํ ปุคฺคโลปิ อนิจฺโจติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… ยถา รุกฺขํ อุปาทาย ฉายาย ปญฺญตฺติ, อญฺโญ รุกฺโข อญฺญา ฉายา, เอวเมวํ รูปํ อุปาทาย ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺติ, อญฺญํ รูปํ อญฺโญ ปุคฺคโลติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[113] ยถา คามํ อุปาทาย คามิกสฺส ปญฺญตฺติ, เอวเมวํ รูปํ อุปาทาย ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? ยถา คามํ อุปาทาย คามิกสฺส ปญฺญตฺติ, อญฺโญ คาโม อญฺโญ คามิโก, เอวเมวํ รูปํ อุปาทาย ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺติ, อญฺญํ รูปํ อญฺโญ ปุคฺคโลติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[114] ยถา รฏฺฐํ อุปาทาย รญฺโญ ปญฺญตฺติ, เอวเมวํ รูปํ อุปาทาย ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ ? ยถา รฏฺฐํ อุปาทาย รญฺโญ ปญฺญตฺติ, อญฺญํ รฏฺฐํ อญฺโญ ราชา, เอวเมวํ รูปํ อุปาทาย ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺติ, อญฺญํ รูปํ อญฺโญ ปุคฺคโลติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[115] ยถา น นิคโฬ เนคฬิโก, ยสฺส นิคโฬ โส เนคฬิโก, เอวเมวํ น รูปํ รูปวา, ยสฺส รูปํ โส รูปวาติ? ยถา น นิคโฬ เนคฬิโก, ยสฺส นิคโฬ โส เนคฬิโก, อญฺโญ นิคโฬ อญฺโญ เนคฬิโก, เอวเมวํ น รูปํ รูปวา, ยสฺส รูปํ โส รูปวา, อญฺญํ รูปํ อญฺโญ รูปวาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[116] จิตฺเต จิตฺเต ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? อามนฺตาฯ จิตฺเต จิตฺเต ปุคฺคโล ชายติ ชียติ มียติ จวติ อุปปชฺชตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… ทุติเย จิตฺเต อุปฺปนฺเน น วตฺตพฺพํ โสติ วา อญฺโญติ วาติ? อามนฺตา ฯ ทุติเย จิตฺเต อุปฺปนฺเน น วตฺตพฺพํ กุมารโกติ วา กุมาริกาติ วาติ? วตฺตพฺพํฯ

อาชานาหิ นิคฺคหํฯ หญฺจิ ทุติเย จิตฺเต อุปฺปนฺเน น วตฺตพฺพํ – ‘‘โสติ วา อญฺโญติ วา,’’ เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ทุติเย จิตฺเต อุปฺปนฺเน น วตฺตพฺพํ – ‘กุมารโกติ วา กุมาริกาติ วา’’’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘ทุติเย จิตฺเต อุปฺปนฺเน น วตฺตพฺพํ – โสติ วา อญฺโญติ วา, ทุติเย จิตฺเต อุปฺปนฺเน วตฺตพฺพํ – กุมารโกติ วา กุมาริกาติ วา’’’ติ มิจฺฉาฯ

หญฺจิ วา ปน ทุติเย จิตฺเต อุปฺปนฺเน วตฺตพฺพํ – ‘‘กุมารโกติ วา กุมาริกา’’ติ วา, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ทุติเย จิตฺเต อุปฺปนฺเน วตฺตพฺพํ – ‘โสติ วา อญฺโญติ วา’’’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘ทุติเย จิตฺเต อุปฺปนฺเน น วตฺตพฺพํ – โสติ วา อญฺโญติ วา, ทุติเย จิตฺเต อุปฺปนฺเน วตฺตพฺพํ – กุมารโกติ วา กุมาริกาติ วา’’’ติ มิจฺฉาฯ

[117] ทุติเย จิตฺเต อุปฺปนฺเน น วตฺตพฺพํ – ‘‘โสติ วา อญฺโญติ วา’’ติ? อามนฺตาฯ ทุติเย จิตฺเต อุปฺปนฺเน น วตฺตพฺพํ – ‘‘อิตฺถีติ วา ปุริโสติ วา คหฏฺโฐติ วา ปพฺพชิโตติ วา เทโวติ วา มนุสฺโสติ วา’’ติ? วตฺตพฺพํฯ

อาชานาหิ นิคฺคหํฯ หญฺจิ ทุติเย จิตฺเต อุปฺปนฺเน น วตฺตพฺพํ – ‘‘โสติ วา อญฺโญติ วา,’’ เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ทุติเย จิตฺเต อุปฺปนฺเน น วตฺตพฺพํ – ‘เทโวติ วา มนุสฺโสติ วา’’’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘ทุติเย จิตฺเต อุปฺปนฺเน น วตฺตพฺพํ – โสติ วา อญฺโญติ วา, ทุติเย จิตฺเต อุปฺปนฺเน วตฺตพฺพํ – เทโวติ วา มนุสฺโสติ วา’’’ติ มิจฺฉาฯ

หญฺจิ วา ปน ทุติเย จิตฺเต อุปฺปนฺเน วตฺตพฺพํ – ‘‘เทโวติ วา มนุสฺโสติ วา,’’ เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ทุติเย จิตฺเต อุปฺปนฺเน วตฺตพฺพํ – ‘โสติ วา อญฺโญติ วา’’’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘ทุติเย จิตฺเต อุปฺปนฺเน น วตฺตพฺพํ – โสติ วา อญฺโญติ วา, ทุติเย จิตฺเต อุปฺปนฺเน วตฺตพฺพํ – เทโวติ วา มนุสฺโสติ วา’’’ติ มิจฺฉา…เป.…ฯ

[118] วตฺตพฺพํ – ‘‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติ? อามนฺตาฯ นนุ โย ปสฺสติ ยํ ปสฺสติ เยน ปสฺสติ, โส ปสฺสติ ตํ ปสฺสติ เตน ปสฺสตีติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ โย ปสฺสติ ยํ ปสฺสติ เยน ปสฺสติ, โส ปสฺสติ ตํ ปสฺสติ เตน ปสฺสติ; เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติฯ

[119] น วตฺตพฺพํ – ‘‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติ? อามนฺตาฯ นนุ โย สุณาติ…เป.… โย ฆายติ… โย สายติ… โย ผุสติ… โย วิชานาติ ยํ วิชานาติ เยน วิชานาติ, โส วิชานาติ ตํ วิชานาติ เตน วิชานาตีติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ โย วิชานาติ ยํ วิชานาติ เยน วิชานาติ, โส วิชานาติ ตํ วิชานาติ เตน วิชานาติ; เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติฯ

[120] ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? อามนฺตาฯ นนุ โย น ปสฺสติ ยํ น ปสฺสติ เยน น ปสฺสติ, โส น ปสฺสติ ตํ น ปสฺสติ เตน น ปสฺสตีติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ โย น ปสฺสติ ยํ น ปสฺสติ เยน น ปสฺสติ, โส น ปสฺสติ ตํ น ปสฺสติ เตน น ปสฺสติ; โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติฯ

ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? อามนฺตาฯ นนุ โย น สุณาติ…เป.… โย น ฆายติ… โย น สายติ… โย น ผุสติ… โย น วิชานาติ ยํ น วิชานาติ เยน น วิชานาติ, โส น วิชานาติ ตํ น วิชานาติ เตน น วิชานาตีติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ โย น วิชานาติ ยํ น วิชานาติ เยน น วิชานาติ, โส น วิชานาติ ตํ น วิชานาติ เตน น วิชานาติ; โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติฯ

[121] น วตฺตพฺพํ – ‘‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติ? อามนฺตาฯ นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘ปสฺสามหํ, ภิกฺขเว, ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน สตฺเต จวมาเน อุปปชฺชมาเน หีเน ปณีเต สุวณฺเณ ทุพฺพณฺเณ, สุคเต ทุคฺคเต ยถากมฺมูปเค สตฺเต ปชานามี’’ติ [ม. นิ. 1.213 โถกํ วิสทิสํ]! อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติฯ

[122] วุตฺตํ ภควตา – ‘‘ปสฺสามหํ, ภิกฺขเว, ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน สตฺเต จวมาเน อุปปชฺชมาเน หีเน ปณีเต สุวณฺเณ ทุพฺพณฺเณ, สุคเต ทุคฺคเต ยถากมฺมูปเค สตฺเต ปชานามี’’ติ กตฺวา เตเนว การเณน ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? อามนฺตาฯ ภควา ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน รูปํ ปสฺสติ ปุคฺคลํ ปสฺสตีติ? รูปํ ปสฺสติฯ รูปํ ปุคฺคโล, รูปํ จวติ, รูปํ อุปปชฺชติ, รูปํ ยถากมฺมูปคนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ

ภควา ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน รูปํ ปสฺสติ ปุคฺคลํ ปสฺสตีติ? ปุคฺคลํ ปสฺสติฯ ปุคฺคโล รูปํ รูปายตนํ รูปธาตุ นีลํ ปีตกํ โลหิตกํ โอทาตํ จกฺขุวิญฺเญยฺยํ จกฺขุสฺมิํ ปฏิหญฺญติ, จกฺขุสฺส อาปาถํ อาคจฺฉตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ

ภควา ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน รูปํ ปสฺสติ ปุคฺคลํ ปสฺสตีติ? อุโภ ปสฺสติฯ อุโภ รูปํ รูปายตนํ รูปธาตุ, อุโภ นีลา, อุโภ ปีตกา, อุโภ โลหิตกา, อุโภ โอทาตา, อุโภ จกฺขุวิญฺเญยฺยา, อุโภ จกฺขุสฺมิํ ปฏิหญฺญนฺติ, อุโภ จกฺขุสฺส อาปาถํ อาคจฺฉนฺติ, อุโภ จวนฺติ, อุโภ อุปปชฺชนฺติ, อุโภ ยถากมฺมูปคาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ

อุปาทาปญฺญตฺตานุโยโคฯ

13. ปุริสการานุโยโค

[123] กลฺยาณปาปกานิ กมฺมานิ อุปลพฺภนฺตีติ? อามนฺตาฯ กลฺยาณปาปกานํ กมฺมานํ กตฺตา กาเรตา อุปลพฺภตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[124] กลฺยาณปาปกานิ กมฺมานิ อุปลพฺภนฺตีติ, กลฺยาณปาปกานํ กมฺมานํ กตฺตา กาเรตา อุปลพฺภตีติ? อามนฺตาฯ ตสฺส กตฺตา กาเรตา อุปลพฺภตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[125] ตสฺส กตฺตา กาเรตา อุปลพฺภตีติ? อามนฺตาฯ ตสฺส ตสฺเสว นตฺถิ ทุกฺขสฺส อนฺตกิริยา, นตฺถิ วฏฺฏุปจฺเฉโท, นตฺถิ อนุปาทาปรินิพฺพานนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ